– Op de rechtse opiniewebsite Doorbraak.be verscheen een bijdrage met in de inleiding al enkele denigrerend opmerkingen over u. Onder uw foto, de kop: ‘Satire is een door en door mannelijke uitvinding’. Glijdt dat ook van u af?

– ‘Dat is best gek. Ja, DIW is een satirisch programma, maar de satire zat altijd vooral in de filmpjes. Dat is niet veranderd omdat ik het presenteer. Ook vrouwen op onze ­redactie schrijven de scenario’s. Ik wil die kerel enkele filmpjes tonen en hem laten kiezen welke door een vrouw geschreven zijn. Ik wed dat het hem niet lukt.’

– Dus het cliché dat humor ‘mannelijk’ is, mag de vuilnisbak in?

– ‘Ik weet niet of humor mannelijk is, maar mijn vriendinnen zijn de grappigste mensen die ik ken.’

Dit is een passage uit een interview met Ella Leyers, ankervrouw van het Canvas-programma ‘De Ideale Wereld’, verschenen in De Standaard van 24/12. Vilein als deze wokegazet is, wordt de term ‘rechtse opiniewebsite’ gebruikt om Doorbraak al meteen te diskwalificeren. ‘Die kerel’, dat is ondergetekende, die bij DS op een lijst staat van lieden die niet bij hun naam mogen genoemd worden. Bij deze.

Kwetsend en beledigend

De vos Reynaert ‘leert de haas Cuwaert het credo’: illustratie uit het 14de eeuwse Comburg-handschrift

Soit. Aan humor en satire heb ik een boek (*) gewijd, vertrekkend van het middeleeuwse Reynaert-epos, met als centrale stelling dat humor universeel is, maar dat de wieg van satire in Europa staat, ergens in de Griekse oudheid met het optreden van tonbewoner Diogenes, en pain-in-the-asses zoals komedieschrijver Aristophanes (446 – 386 v.C.). Dit ontstaansmoment is verbonden met de verschijning van het kritische individu, bevrijd van religieuze banden en elke vorm van gezag in vraag stellend. Hekel en spot begeleiden de provocatie en nemen het publiek mee. In de Vlaamse middeleeuwen verrijst de schalkse rebel opnieuw, gelijklopend met de opkomst van de steden en de burgerij, tegen de machtsaanspraken van de oude adel.

Dat Ella Leyers in dat interview al meteen satire en humor door elkaar haalt, bewijst dat ze de clou niet snapt. Genoemde Aristophanes was niet zomaar een grappenmaker. Hij deinsde er niet voor terug om de toenmalige staatsman Kleon belachelijk te maken, via pikante beschrijvingen als ‘Hij stinkt uit zijn bek als een zeehond, zijn reet lijkt wel op een kameel en zijn kloten zijn smerig en goor als de kut van een heks.’ (‘Wespen’, 1034-1035). De auteur kwam dan ook af en toe in onzachte aanraking met het gerecht wegens beledigingen (toen al), en verkende bewust de grenzen van de vrije meningsuiting. Idem voor de auteur van Reynaert, die wellicht bewust anoniem bleef.

Proper is het niet, er is een voorkeur voor schuttingtaal en beledigende, kwetsende uitspraken ad hominem. Dat lijnt het genre scherp af. Satire is Europees, mannelijk, scabreus én gefocust op de machthebbers. Het is bepaald een onvriendelijke bezigheid waarmee je vooral vijanden maakt. Net daarom moet je een mate van onthechtheid bereikt hebben, verbonden met ouderdom en maturiteit. Cartoonisten die aan hun carrière denken, maken flauwe cartoons. In woke termen: satire en het daaraan verbonden vlijmscherp sarcasme zijn het domein van de oudere witte heteroman, de intersectionaliteit van het kwaad. Dat etiket viel nog niet zo lang geleden de komiek Urbanus te beurt.

Koffieklatsj

Urbanus: ‘te wit, te mannelijk, te oud, te hetero’

Ons Ella dus en haar monkellachjes. Men moet geen misogyne natuur zijn om vast te stellen dat ze het in De Ideale Wereld weliswaar niet onaardig doet, maar het is allemaal iets te guitig en te glad. Babbels en grapjes, maar geen steken en sneren. De redacteurs weten waar ze moeten stoppen en verschillen daarin niet van andere mainstream media.

De hoeveelheid oestrogeen op de set is een beslissende factor. Heeft ze een vrouwelijke gast, dan overheerst de gezellige babbel, en als ook de sidekick nog van vrouwelijke kunne is, ontaardt het programma gewoon tot een koffieklatsj. Dat is geen verwijt, vrouwen zitten gewoon zo in mekaar, maar voor satire, en al zeker politieke satire (bestaat er andere?) is deze hormonale consistentie te zacht.

Bovenop die versofting, en de politiek correcte noodzaak om te bewijzen dat vrouwen ook een satirisch programma kunnen maken, voelt men sowieso de gêne om het politieke universum aan te pakken, want dat is glad ijs en zou tot parlementaire vragen kunnen leiden. Ik zie maar heel zelden eens een politicus/a erdoor gehaald, terwijl dat dé kernmissie van satire is. Men had kunnen opteren voor het gelijkheidsbeginsel ‘iedereen een sneer op tijd en stond’, à la Charlie Hebdo, maar men heeft blijkbaar gekozen voor het vermijden van politieke zere tenen, een voorzorgsmaatregel die bijvoorbeeld ook Koningin Mathilde in haar interviews aanhoudt.

Positieve discriminatie

Als men politici eens door de mangel haalt, krijgt één partij een opvallende voorkeur

Weinig klachten uit het Wetstraatmilieu dus over dit programma. Er wordt wel een uitzondering gemaakt voor die ene partij, waaraan zelfs een vaste rubriek is gewijd, genaamd ‘Vlaams Belang TV’. Alle kopstukken passeren er de revue, neergezet als hilarische klunzen met een Antwerpse tongval die ook TV willen maken. Dat mag zeker, moet kunnen, maar de dag dat De Croo, Vandenbroucke, zelfs de Vlaamse excellenties en hun gevolg, op een gelijkaardige manier door de mallemolen worden gedraaid, lijkt nog niet in zicht.

Deze positieve discriminatie verraadt dan toch weer het typische VRT-euvel en de activistische kramp om ‘extreemrechts’ te lijf te gaan. Terwijl – vind het leuk of niet – de kritische massa vandaag aan die kant zit, inclusief het rioolkrantje tScheldt. Niet bepaald hoogstaande satire, maar aan de linkerzijde is het genre morsdood. Het is namelijk ‘beledigend’ van toon, ‘haattaal’, en dat past niet in een divers-identitaire porseleinenwinkel. Helaas, satire rijmt niet op woke, erger, ze sluiten elkaar uit. Cartoonisten die mededogen hebben met hun onderwerp, moeten een andere job zoeken.

Speelt onze Vlaamse volksaard en de schrik van de eigen schaduw ons weer parten? Iets als ‘De Avondshow’ met Arjen Lubach op VPRO, ik zie het in Vlaanderen nog niet direct haalbaar, ook niet op commerciële zenders of in babbelformats met Gert Verhulst. De redactie van de Ideale Wereld moet dringend eens wat politiek incorrecte input toelaten, vanuit de rechtse hoek, ik zal het maar de Vanmol-factor noemen. Satire die het ook eens kan hebben over kutmarokkanen, negerinnentetten en klimaatpubers.

Het harde cynisme, waarvan Leyers’ voorganger Jan Jaap van der Wal beweert dat het in Vlaanderen niet werkt, wordt inderdaad door regimekranten als De Standaard expliciet als ‘toxisch’ betiteld, maar dat zou net een reden moeten zijn om wél dat register te bespelen. De politiek heeft het dringend nodig. Zo lang ik Alexander De Croo niet op de pot zie zitten, of in bed met een Italiaanse sexbom, of Conner Rousseau als analfabeet Duracelkonijn dat de scholen onveilig maakt, raak ik die Vlaams Belang-parodieën wel wat beu.

Het is gemakkelijk scoren binnen een omroep die ooit nog expliciet in een nota stelde dat deze partij zo min mogelijk aan bod mocht komen. Noem het dan gewoon kolder en plaats het in het rijtje van de plezante kwissen en TV-komieken à la Philippe Geubels. Ziezo, DS kan zich weer verdiepen in een column zonder auteur. Dat was toch met Reynaert ook al zo, het compliment wordt in dank aanvaard.

(*) ‘Kakistocratie – Pleidooi voor méér antipolitiek’ en ‘Malpertus – over humor en satire’ in woketijden’ zijn herdrukt en weer voorradig. Hier te koop, of  hier bestellen, voor een gesigneerd exemplaar.