Gent Filmstad

Gent filmstad. Dezer dagen klopt dat alleszins. Dankzij het jaarlijkse filmgebeuren Film Fest Gent dat momenteel aan de gang is, het multipleks Kinepolis, de arthouses Sudio Skoop en Sphinx, KASKCinema etc. Studio Skoop staat echter al enkele jaren over te nemen omdat de eigenaar (sinds 1983), Walter Vander Cruysse, eindelijk met pensioen wil. En het gebouw waar Sphinx huist, staat te koop. Uitgelezen kansen voor immobiliënmaatschappijen want zowel Studio Skoop als Sphinx zijn ideaal gelegen in het centrum van Gent!?

125 jaar film in Gent

Een grote collectie filmaffiches van de periode 1938 tot 1961 in Gent inspireerden Lies Van de Vijver, Guy Dupont en Roel Vande Winkel voor hun blik op 125 jaar Gentse filmgeschiedenis, gebundeld in een rijkelijk geïllustreerd boek – heerlijk nostalgisch – met de toepasselijke titel ‘Gent Filmstad‘. Het boek komt niets te vroeg dus. Tussen de eerste vertoningen van de cinematograaf van les messieurs Lumière in de Gentse Opera anno 1896 en het 48ste Filmfestival van Gent nu liggen 125 jaar. Over bepaalde periodes daarvan gaat het boek. Omdat 9000 filmaffiches uit de collectie van het Archief in Gent heel toevallig dateren van de periode 1938-1961 ligt de focus precies op dat tijdsgewricht.

De historiek van deze collectie is vrij verrassend en dateert van lang voor de komst van het medium film. Een politiereglement uit 1856 bepaalde dat van elke affiche, in Gent aangeplakt, een exemplaar moest worden gedeponeerd op het hoofdbureau van de stedelijke politie. De jaren tussen 1939 en 1961 kwam de auteurs goed van pas want het is een bewogen maar tevens hoogst interessante periode in de geschiedenis: de laatste jaren van het interbellum, de definitieve doorbraak van de geluidsfilm, de oorlogsjaren met de Duitse bezetting, de naoorlogse inhaalrace van de Amerikaanse film, de gouden jaren van de cinema’s in de fifties tot de komst van de televisie en het begin van het dagtoerisme.

Bouwwoede

De geschiedenis van het filmleven in Gent loopt min of meer parallel met het film beleven overal elders in Vlaanderen, in België. Eind januari 1911 ging Oud Gend als eerste vaste bioscoop in Gent open. In 1923 kwam de grootste, multifunctionele zaal met 3400 zitplaatsen: de Nieuwe Cirk. Vanaf de jaren ’30 verschenen elke vrijdag in de kranten de Gentenaar en Vooruit weekoverzichten van wat de cinema’s gingen vertonen. Intussen heerste in de periode van 1919 tot 1939 een bouwwoede van cinema’s. Elke wijk in Gent kreeg een of meer zalen. Anno 1938 telde Gent 34 cinemazalen.

Filmbezoek was zeer populair. Ook tijdens de oorlogsjaren; tussen 1941 en ’43 opende de helft van de gesloten zalen opnieuw de deuren. Uiteraard met Duitse films met onder anderen Marika Rökk en Zarah Leander die de sterrencultus van de Amerikaanse vedetten overnamen. Veruit het interessantste en het best gestoffeerde deel van het boek leest het hoofdstuk ‘Gentse filmvertoningen tijdens de Duitse bezetting 1940-1944’. In mei 1940 sloten de meeste bioscopen. Na de capitulatie van België moest men zich schikken naar de richtlijnen van de nieuwe machthebbers.

Om opnieuw te mogen openen, moest men toelating krijgen van de Propaganda Abteilung Belgien en zich aansluiten bij de Belgische Syndicale Kamer van Filmverhuurders die fungeerde als doorgeefluik van beslissingen van de Duitse bezetter.  Voorts was men verplicht de Duitse Stadcommandantur in Gent te informeren over alle geplande filmvertoningen. Het filmaanbod wijzigde drastisch; de lijst van verboden films was lang. Zo waren onder meer films over WO I taboe én films van acteurs die zich kritisch hadden uitgesproken over Duitsland en …  over de Russische Revolutie. Meestal werden communisten daarin kritisch afgebeeld terwijl Duitsland een niet-aanvalspact met de Sovjet-Unie had gesloten.

Filmvoorstellingen met drie onderdelen

Het vooroorlogse dubbelprogramma, een recente hoofdfilm gecombineerd met een minder belangrijke (oudere of korte) film, werd tijdens de Duitse bezetting verboden. Alle filmvertoningen bestonden voortaan uit drie onderdelen: een filmjournaal met positief nieuws over Duitsland en de Duitse militaire strategie, een zogenaamde educatieve documentaire of cultuurfilm en de hoofdfilm. Bioscopen met een katholieke of socialistische stempel werden gesloten dan wel overgenomen.

De populaire zaal Capitole werd Capitol en later Capitool, wat Germaanser klonk. De exploitant had zich bij een collaboratiepartij aangesloten en deed daar zijn voordeel mee. Zo mocht Capitool als eerste Gentse bioscoop Duitse prestigefilms vertonen zoals het biografische  ‘Rembrandt’ (1942) van Hans Steinhoff, waarin Rembrandt als een Germaans (!) genie werd afgebeeld. En ook de film naar het werk van Stijn Streuvels ‘De Vlasschaard’ (Wenn die Sonne wieder scheint, 1943). Tijdens de bezetting werden in Gent 800 films geprogrammeerd, waarvan 59 % Duitstalig, de rest waren films van Franse origine.

Na het einde van WO II – Gent had nog 24 cinema’s – herstelde de bioscoopsector zich snel en braken van 1945 tot 1961, de gouden jaren aan. Bioscopen rezen als paddestoelen uit de grond en de cinema’s werden overspoeld met Amerikaanse films. Op het hoogtepunt, het jaar 1953, waren er in België 1514 bioscopen en ging elke Belg gemiddeld 13 keer per jaar naar de cinema. En toen kwam in datzelfde jaar de televisie. Tussen 1960 en ’80 noteerde men de niet te stuiten teleurgang van de kleine bioscoop en de opkomst van arthouses. Nieuw en baanbrekend was de bouw in 1981 in Gent van de Decascoop – nu Kinepolis -. De eerste multipleks van Europa, met 12 schermen, goed voor samen meer dan 3000 zitplaatsen. Amper twee jaar later was Decascoop Gent al goed voor 73% van de verkochte filmtickets in Gent. Een succesverhaal.

Belgische filmaffiches

Belgische filmaffiches – in België gedrukt voor buitenlandse films die in België werden gedistribueerd – hebben een reputatie, zijn wereldwijd gegeerd. In de collectie in Gent is er een hiaat van de peride 1903 tot 1937. De reden is niet bekend.

Zeer opmerkelijk is dat op de filmaffiches – ook affichette geheten – de titels van Amerikaanse en niet-Franse films die in de zalen in België speelden, tot ver in de jaren ’60 en ’70, systematisch in het Frans werden vertaald en vervolgens van het Frans naar het Nederlands. Tijdens de Duitse bezetting toen vooral Duitstalige films werden vertoond, stond de Duitse titel vaak naast de Nederlandstalige op de affiche en werd de Franse weggelaten. Na de oorlog kreeg de originele titel een vaste plek op de affiche – tot dan was dat niet gebruikelijk – terwijl de Franse titel de meeste aandacht trok en de Nederlandstalige meestal een vaste strook kreeg onderaan de affiche.

Drietalige filmtitels werden de standaard voor de naoorlogse Belgische filmaffiches. De Belgische filmaffiche kreeg ook altijd een nieuw, enigszins ander beeld. Vanuit grafisch oogpunt won het visueel krachtige ontwerp van een Belgische affiche het vaak van de originele (Amerikaanse) affiche. Mee te danken aan de uitstekende kwaliteit van de Belgische filmaffichetekenaars onder wie René Magritte die om den brode een tijdlang affiches heeft getekend.

Waarom de collectie in het Gentse politiebureau stopt uitgerekend in het jaar 1961, niemand die het weet! De hele collectie is overigens online te raadplegen via beeldbank.stad Gent, collectie filmaffiches.

Filmzalen in Gent

Het tweede deel van het boek vertelt de historiek van de meeste Gentse filmzalen, 26 in totaal, van Oud Gend-Century via Vooruit, Capitole en Select tot De Vier Winden-Astrid-Movy-Metro, telkens opgesmukt met getuigenissen dan wel sappige verhalen. De cinema die het meest van naam veranderde is de Sphinx die achtereenvolgens heette: Patria, Regent, Splendid, Palace, Plaza, Calypso om tenslotte in 1986 als Sphinx uit zijn as te herrijzen. De bioscoop met de meest bewogen geschiedenis is Vooruit: ‘in 1980 gaf de filmprojector in de grote zaal de geest en hield de cinema meteen op te bestaan’. En de Leopold natuurlijk (Du Parc1- Leopold III) die uiteindelijk ‘pikante films’ zou gaan vertonen. In de zomer van 1981 ging “de oudste erotische bioscoop van Gent” geheel in de vlammen op.

Als annex zijn in het boek nog tal van bijzondere filmaffiches afgedrukt, gerangschikt naar genre, van epische films via filmsterren tot animatiefilms. En toch! Toch missen we de herinneringen van onder anderen Dirk De Meyer, Ronnie Pede, wijlen Jean Marc De Vos, Walter Provo, de stichtende leden van de KFL-filmclub Gent zaliger gedachtenis en de rol van Gentse filmdistributeurs zoals Toekan films en Daska Films. Misschien een idee voor een vervolg?

Gent Filmstad. Cinema’s en filmaffiches 1938-1961, Lies Van de Vijver, Guy Dupont & Roel Vande Winkel, is te koop bij Doorbraak boeken.