Grendelgrondwet maakte einde aan unitaire staat

25 maart 1965. Federale verkiezingen heetten toen ‘parlementsverkiezingen’; van regionale parlementen was nog geen sprake. En de verkiezingen van de provincieraden vielen toen op dezelfde dag. Het nationale parool van de jonge Volksunie (1954) was ‘Geen grendel op de democratie’. Leuven moest nog Vlaams worden, de Marsen op Brussel waren nog maar net achter de rug. De Vlaamse Beweging kroop uit het stof, rechtte de rug en klopte stoer op de borst: géén grendels op de democratie! Eén man, één stem. De Volksunie groeide van vijf naar twaalf Kamerzetels.

In 1912 was Jules Destrée de eerste Waalse politicus die luidop vreesde voor ‘onderdrukking’ door de Vlaamse meerderheid. Meteen na WO II was dat een terugkomend thema bij het Waalse regionalisme. Vermeden moest worden dat een Vlaamse meerderheid haar wil kon opleggen aan een Franstalige minderheid. Daartoe voerde de regering in 1970-’71 uiteindelijk de ‘grendelgrondwet’ in: paritaire ministerraad, communautaire thema’s in het parlement beslechten met tweederde meerderheid, alarmbelprocedure. Het is veertig jaar wachten eer de Gravensteengroep hier – vanuit democratische bezorgdheid – opnieuw een thema van maakte. Evenzeer echter dateert het de ‘culturele autonomie’ van die regeringsvorming. Naar aanleiding daarvan sprak Gaston Eyskens de historische woorden dat de unitaire staat ‘door de feiten [is] voorbijgestreefd.’ Met de grendelgrondwet was de eerste fase van de staatshervorming ingezet. We zijn ondertussen toe aan een zesde. De unitaire staat hield op te bestaan. Maar tegen welke prijs?