Grootmachten laten Syrische Koerden in de steek

Een Turkse militaire operatie in Syrië, een verijdelde putsch en een reeks bloedige aanslagen in Turkije. Het staat allemaal in schril contrast met de sfeer die iets meer dan een jaar geleden nog in het land aan de Bosporus heerste. De toekomst lachte de Turkse democratie toe, die dag in juni 2015 toen de pro-Koerdische partij HDP dankzij de stemmen van liberale Turken boven de kiesdrempel van 10 procent geraakte. De Koerdische kwestie zou vreedzaam via de parlementaire weg opgelost worden.

Dat was buiten de waard gerekend. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan was niet tevreden met de ‘slechts’ relatieve meerderheid voor de AKP. Hij wilde dat ze als enige partij aan het roer zou blijven. De coalitieonderhandelingen verzandden, het vredesproces met de Koerdische nationalisten werd opgeblazen. De AKP regeert na nieuwe verkiezingen in november weer alleen en heeft haar greep op de samenleving zelfs versterkt na de mislukte staatsgreep.

Gewillig instrument

Wie gedacht had dat het Turkse leger na de zuiveringsacties van juli/augustus verzwakt zou zijn, kijkt vreemd op nu datzelfde leger volop in actie treedt op het grondgebied van de buurstaat Syrië. Het is een gewillig instrument van de Turkse regering geworden. Die heeft een welbepaald doel met haar militair offensief in het noorden van Syrië.

Een Turkse regeringsgezinde krant schreef vorig jaar dat de Democratische Eenheidspartij (Partiya Yekitiya Demokrat, PYD) – de belangrijkste partij van de Syrische Koerden – een groter gevaar vormt dan Islamitische Staat (IS). Het Westen wil de vernietiging van IS. Daarvoor ondersteunt Amerika zelfs de YPG, de gewapende tak van de PYD, in haar strijd tegen de terroristen van IS. Maar voor Turkije omvat het begrip ’terroristen’ heel wat meer dan IS.

Voor Turkije zijn ook de Koerdische nationalisten van de PYD terroristen omdat ze ideologisch aanleunen bij de Koerdische Arbeiderspartij PKK. Die geldt als staatsvijand nummer één (naast de Gülenbeweging). Bovendien is de PYD bezig met een project van staatsvorming aan de zuidgrens met Turkije.

In 2013 hebben drie door Koerden bewoonde kantons in het noorden van Syrië zich aaneengesloten bij de sociale confederatie van Rojava (West-Koerdistan). Maar territoriaal vormen ze geen aangesloten geheel. Tussen Efrin in het westen en Kobane en Cizire in het oosten ligt een gebied dat in handen is van IS. Dat de YPG-eenheden twee weken geleden de stad Manbij bevrijdden uit de handen van IS, dient ook een hoger doel: het slaan van een landbrug tussen de kantons. Daarmee overschreden ze in westelijke richting de rode lijn die de rivier de Eufraat voor Turkije vormt.

Volgende stap

Ankara wil geen versterkt Rojava dat haast het hele grensgebied van Syrië met Turkije beslaat. Naast de KRG, de Koerdische deelstaat in het noorden van Irak, krijgt het Koerdische volk er dan een staatkundige entiteit bij en dan nog wel een die bestuurd wordt door een ‘filiaal’ van de PKK. Wat is de volgende stap die de Koerdische nationalisten zetten? De afscheuring van het door Koerden bewoonde zuidoosten van Turkije?

Ankara heeft er jaren over gedaan zich te verzoenen met en samen te werken met de KRG, maar dat betekent niet dat de Turken een staatkundige onafhankelijkheid van Iraaks Koerdistan zouden slikken. Ook het uiteenvallen van Syrië langs etnische lijnen wil Ankara vermijden, al brengt dat met zich mee dat er toch een rol voor Assad zou zijn weggelegd, zij het misschien niet als president. Dat vormt een keerpunt in het Turkse Syriëbeleid.

Het Turkse leger viel stellingen van IS aan, maar de Koerdische milities zijn nog altijd de grotere vijand. Turkije zal er niet zonder kleerscheuren vanaf komen. Er zullen burgerslachtoffers vallen door het offensief, de YPG zal het de Turkse troepen knap lastig maken en de PKK zal haar aanslagen tegen de organen van de Turkse staat opvoeren.

Weer worden de Koerden in de steek gelaten door de grote machten van deze wereld. Rusland laat betijen door de wending in het Turkse Syriëbeleid. Amerika eist ondanks eerdere steun dat de YPG zich terugtrekt op de oostelijke oever van de Eufraat. Eén zekerheid is er in de internationale politiek: vriendschap is ondergeschikt aan machtsbelangen.

Dit artikel verscheen op 30 augustus in De Tijd.