Het communisme doorgrond

Zijn levenswerk was ‘Kommunismusforschung’, de studie van het communisme. Hermann Weber kende die ideologie ook vanuit de praktijk. Op 23 augustus 1928 werd hij in Mannheim geboren als zoon van een arbeider die als communist een gevangenisstraf van anderhalf jaar moest uitzitten in het Derde Rijk. In 1945 trad de jonge Weber toe tot de Kommunistische Partei Deutschlands (KPD). Van 1947 tot 1949 studeerde hij aan de hogeschool van de Oost-Duitse communistische partij in Kleinmachnow in wat toen nog de Sowjetische Besatzungszone (SBZ) heette, de voorloper van de Deutsche Demokratische Republik (DDR). In de SBZ waren de KPD en de Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD) onder druk van het Sovjetbestuur gefusioneerd tot Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED), de ‘leidende partij’ van wat zou omgebouwd worden tot de Oost-Duitse communistische staat. De bedoeling van de versmelting van de twee arbeiderspartijen in oostelijk Duitsland was om het communistische element te versterken ten koste van het sociaaldemocratische.

Stalinisering

Terug in West-Duitsland demonstreerde Hermann Weber als jonge communist tegen het beleid van de eerste kanselier, de christendemocraat Konrad Adenauer, en bestempelde hij de Bondsrepubliek als ‘revanchistischer Adenauer-Staat’. Maar ook al geloofde Weber nog in de DDR als ‘das bessere Deutschland’, toch zat die stalinisering van de SED hem niet lekker. In 1954 kwam het tot een breuk met de (West-Duitse) KPD. Een jaar later werd Weber lid van de SPD. Hij besefte, ook vanuit proefondervindelijke ervaring, dat er een grote kloof gaapte tussen de ideeën van Karl Marx en Friedrich Engels en de manier waarop de machthebbers in de DDR ze in de praktijk omzetten. Weber studeerde geschiedenis en bekleedde van 1975 tot 1993 de leerstoel voor ‘Politische Wissenschaft und Zeitgeschichte’ aan de universiteit van Mannheim. Daar richtte hij ook het ‘Forschungsschwerpunkt DDR-Geschichte’ op. Wie de DDR bestudeerde, kwam daar onvermijdelijk terecht voor opzoekingen en stak veel op uit gesprekken met Weber, zoals ondergetekende mocht ondervinden bij het schrijven van zijn doctoraat over ‘Der dritte Weg in der DDR‘ (de derde weg in de DDR).

Protocol

Hermann Weber streed als nauwgezet wetenschapper met de historici van de DDR die de officiële versie van het regime op de geschiedenis van de arbeidersbeweging en de communistische partij vertolkten. Hij zette hen ook een neus door in 1968 het verloren gewaande stichtingsprotocol van de KPD (29 december 1918-1 januari 1919) terug te vinden en te publiceren. Een met de SED verbonden uitgeverij was niet te beroerd om een jaar later dit protocol te publiceren zonder zelfs maar de naam van de vinder, Hermann Weber, te vermelden. In 1993 lag Weber aan de basis van het ‘Jahrbuch für Historische Kommunismusforschung’, een goudmijn voor wie zich interesseert in de geschiedenis van het communisme (en niet alleen van het Duitse). Daarnaast publiceerde hij nog tal van boeken over de DDR en over het Duitse communisme. Weber engageerde zich ook voor de oprichting van de Bundesstiftung zur Aufarbeitung der SED-Diktatur die de ‘oorzaken, de geschiedenis en de gevolgen van de dictatuur in SBZ en DDR’ bestudeert. Maar hoe kritisch de wetenschapper Hermann Weber ook stond tegenover het communisme als heerschappijsysteem, toch wilde hij niet vergeten zien worden dat het hierbij in oorsprong ook om een radicaalsociale emancipatiebeweging ging.

Hermann Weber overleed op 29 december, dezelfde dag als waarop 96 jaar eerder de KPD werd opgericht, de KPD die deel uitmaakte van ‘sein Lebensthema’ zoals zijn leerling Ulrich Mählert in een ‘Nachruf‘ schreef.