Het Duivelspact staat op springen

Erdoğan heeft deze week een krant gesloten. Dat doet de Turkse potentaat wel vaker, maar dit keer was het een Vlaamse krant: Zaman Vandaag. Op woensdag 31 augustus kondigde Zaman aan alle activiteiten stop te zetten, onder druk van aanhoudende intimidatie van Erdoğan-gezinden. De reactie van het Vlaamse establishment – politiek en journalistiek – was in eerste instantie eerder lauw. Sommige kranten vonden het nieuws de volgende dag maar een zuinig kolommetje waard. Opvallend, want anders steigeren Vlaamse journalisten al bij de minste zweem van ‘censuur’. Als een N-VA-mandataris eens scherp uithaalt naar een krant of een journalist, weerklinkt uit elk redactielokaal een woedend getier, dan staat het vrije woord onder druk en wordt de heilige persvrijheid bedreigd. Nu er eens echt een krant onder politieke druk moest sluiten in Vlaanderen, bleef het aanvankelijk rustig bij de dappere pennenridders.

Heel Vlaanderen staat op de rem als het over Turkije gaat. De AKP-kliek is al jaren bezig met een sluipende staatsgreep. Het seculiere en democratische karakter van de reus aan onze oostgrens wordt stap voor stap uitgehold – en al met al blijven wij daar vrij beleefd bij. Zelfs wanneer Erdoğan schaamteloos politieke spanningen exporteert naar onze straten en wijken, reageren we amper. Hoogstens richten we in Vlaanderen onze verontwaardiging op een onbenullige pion als Ahmet Koç, maar nooit eens roepen we ambassadeurs terug of op het matje, nooit eens zeggen we echt waar het op staat, nooit eens scharen we ons ronduit aan de zijde van de Turkse opposanten en de Koerden, die trouwens vermoord worden door het Turkse regime, nadat ze – als enigen! – dapper hebben gestreden tegen de Islamitische Staat. 

Onze vriendelijke opstelling ten opzichte van Turkije heeft vele oorzaken. Het land is, onder meer via de NAVO, een traditionele en strategisch cruciale bondgenoot. Lange tijd was Turkije ook een eenzaam baken van stabiliteit, seculiere rechtstaat en democratie in een woelige regio. Er leeft bovendien een aanzienlijke Turkse gemeenschap in Vlaanderen en die vertegenwoordigt een behoorlijk electoraal belang. Verkiezingsonderzoek van socioloog Dirk Jacobs (ULB) heeft aangetoond dat de Turken in België veel vaker dan andere gemeenschappen in een etnisch blok stemmen en soms zelfs in grote groep van partij veranderen. Maar in het voorbije jaar is er nog een andere reden voor onze ‘Turkse terughoudendheid’: de vluchtelingendeal. Kort samengevat: we hebben de Turken nodig om de vluchtelingen tegen te houden aan onze grenzen. 

Duivelspact

Het was Angela Merkel die Europa chanteerbaar heeft gemaakt. Met haar onbezonnen ‘Wir schaffen das‘ riep ze in de zomer van 2015 een vluchtelingentoestroom van rampzalige proporties af op het Europese continent. Heel wat (Oost-)Europese lidstaten revolteerden en sloten na enkele maanden hun grenzen. Ook binnen de bondsrepubliek begreep iedereen al snel dat zelfs Duitsland niet elk jaar een miljoen nieuwe vluchtelingen kan opvangen. Te trots en te angstig om haar woorden in te slikken, bleef Merkel in haar retoriek vasthouden aan haar voluntaristische vlucht vooruit. Inhoudelijk maakte ze evenwel een bocht van 180 graden: ze werd de drijvende kracht achter de pushback-deal met Turkije. Je moet al een Vlaamse journalist of christendemocraat zijn om blind te blijven voor het kille feit dat Merkel haar ‘Wir schaffen das‘ hoogstpersoonlijk heeft begraven. Uit noodzaak. Gemene zaak maken met de Turken was de enige manier om de vluchtelingenkraan dicht te draaien. 

De pushback-deal was een prachtig cadeau voor Erdoğan. Het regime in Ankara beseft donders goed dat de Europeanen de Turkse grensbewaking broodnodig hebben. Zonder blikken of blozen chanteren en bedreigen de Turken de Europese Unie. Mevlüt Çavuşoğlu, de Turkse minister van Buitenlandse Zaken, heeft al enkele malen laten weten dat Turkije de vluchtelingendeal opblaast als de Europese Unie de 80 miljoen Turken niet visumvrij laat reizen in de EU. Ten laatste tegen oktober eisen de Turken genoegdoening of de vluchtelingenstroom komt weer op gang als vanouds. Zoals Poetin de gaskraan hanteert als instrument van zijn geopolitiek steekspel, zo speelt Erdoğan met de stroom oorlogsvluchtelingen. De cynische Turken voelen zeer juist aan dat de Europese beleidsmakers allergisch zijn voor verdrinkingsdoden en horden havelozen die zich oncontroleerbaar een weg zoeken door Europa. Erdoğan buit de zwakke onderhandelingspositie van de Merkelianen genadeloos uit. 

De vluchtelingendeal blijft zeer omstreden. Merkel bepleit vandaag openlijk een uitbreiding van het pushback-concept, waarbij ook de Noord-Afrikaanse landen een overeenkomst zouden afsluiten met de Europese Unie. Zo zou iets gedaan worden tegen de toennemende vluchtelingenstroom die via Libië en Italië toegang zoekt tot de beloofde landen in het Westen. Vluchtelingenorganisaties en andere NGO’s verzetten zich hier met hand en tand tegen. De kritische stemmen noemen de vluchtelingendeal met Turkije onmenselijk en Europa onwaardig. Ze wijzen op de Conventie van Genève – die door de deal met Turkije feitelijk is opgeschort, precies zoals Bart De Wever had voorspeld – en de lamentabele behandeling van vluchtelingen in Turkije. Het klopt zonder twijfel dat het huidige Turkse regime slordig omspringt met elementaire basisrechten – die van Turkse onderdanen en zeker die van buitenlandse vluchtelingen. Het lijkt er bij momenten op dat Merkel, in haar wanhoop, een pact met de duivel heeft gesloten. 

Tikkende tijdbom

De situatie wordt stilaan onhoudbaar. Steeds meer mensen vragen zich af hoe lang de deal met Turkije nog standhoudt. Pessimistische waarnemers denken dat het een kwestie van weken is voor de pushback-deal sneuvelt en Turkije de poorten weer openzet voor vluchtelingen die naar Europa willen. Zo abrupt de vluchtelingenstroom tot stilstand kwam na het afsluiten van de deal, zo opeens kan de toestroom weer beginnen als Ankara dat zo wil. De enige vraag is of de Europeanen dan wel de Turken de deal zullen opblazen. De veiligste gok lijkt te zijn dat de trotse Turken eerder vroeg dan laat zullen besluiten dat de Europese toegevingen tekortschieten en dat de overeenkomst daarom vervalt. In dat geval blijven de Europeanen achter met een kater. Alle genante knievallen zullen voor niets geweest zijn. 

Het einde van de vluchtelingendeal wordt het begin van een nieuwe asielcrisis. Snel zal duidelijk worden hoeveel vluchtelingen de Turken de voorbije maanden hebben tegengehouden. Griekenland zal zich mogen verwachten aan een nieuwe invasie op de eilanden. De West-Europese landen moeten bijna hopen dat ze met de Balkanlanden opnieuw het culot zullen hebben om de grenzen radicaal te sluiten voor vluchtelingen. Zoniet zullen er opnieuw vele duizenden vluchtelingen extra opduiken in de Brusselse parken. Voor Griekenland is er minder hoop: in de meest sombere scenario’s wordt dat land een vergaarbak voor alle miserie van de Levant: een land als een groot opvangcentrum. Met therapeutische hardnekkigheid zal nog altijd verkondigd worden ‘wir schaffen das‘, zelfs al is niets minder waar. 

Toch is het misschien een goede zaak dat de vluchtelingendeal straks sneuvelt. Het zal een bevrijding zijn om niet langer schatplichtig te zijn aan een Turkse bullebak. De Europese Unie kan straks weer vrijuit spreken over de sluipmoord op de democratie in Turkije. We kunnen het eindelijk voluit opnemen voor de Koerden. We kunnen eindelijk zoeken naar een Europese opstelling in het Syriëconflict die de Turkse belangen niet angstvallig probeert te sparen, louter terwille van de Turken. Als de vluchtelingendeal verdwijnt, verliezen we niet eens een vriend. Erdoğan is een tiran die Europa zonder aarzelen zou laten vallen voor een beter bod – ook als dat bod uit Moskou komt. We moeten straks op zoek naar een andere manier om de asielcrisis tegen te gaan. Maar we zullen onszelf misschien een beetje beter in de spiegel kunnen aankijken. 

Foto: (c) Reuters