Het Filmfestival van Cannes: editie 74

Vrij verrassend was de toekenning van de Gouden Palm, de hoogste onderscheiding op het prestigieuze Filmfestival van Cannes – zeg maar het Wereldkampioenschap Film  – aan de controversieel ontvangen Frans-Belgische coproductie Titane van de Française Julia Ducournau. In de historiek van het festival is het pas de tweede keer dat die eer een vrouwelijke filmregisseur toe komt.

Eerder mocht alleen Jane Campion de Gouden Palm in ontvangst nemen voor The Piano in 1993 (ex aequo weliswaar met Chen Kaige). De jury onder leiding van Spike Lee, de eerste zwarte juryvoorzitter in Cannes ooit, koos om de palmares in te vullen vooral voor jong geweld: gedurfde en niet voor de hand liggende cinema. Alsof de Cannes-directie een en ander had aangevoeld, werd alsnog een ere-Gouden Palm geschonken aan de oudgedienden: actrice Jodie Foster en de Italiaanse maestro Marco Bellocchio. Artistiek directeur Thierry Frémauw verwoordde het zo: “Dat Marco Bellocchio de Gouden Palm nooit mocht ontvangen, is een vergissing. Dat wordt hierbij rechtgezet!”

Titane/Titanenstrijd

Goor, ruig, ruw, aseksueel en excessief maar tegelijk ook hypersensueel, intens, verleidelijk, heel fysiek, erotiserend en compromisloos. Dat is Gouden Palm Titane (vanaf 28 juli bij ons in de bioscoop) allemaal en nog zoveel meer. De dubbelzinnige titel van de film, hoogzwanger van symboliek, verwijst zowel naar het metaal titanium, zeer bestand tegen hitte onder meer, als naar de Titanen uit de Griekse mythologie.

Een titaniumplaatje is na een bizar auto-ongeval boven het oor van Alexia ingeplant wat haar nauwelijks te onderdrukken drang naar pijn en destructie verklaart. Het is haar manier van communiceren. Woorden zijn er niet. Een nefast gevolg van een liefdeloos leven tot dan toe? Fysiek geweld als antwoord op moreel geweld. Om na enkele moorden uit handen van de politie te kunnen blijven, transformeert de jonge vrouw in een jongen die tien jaar eerder verdween. Tot ze op haar voortdurende vlucht een vaderfiguur treft, een brandweercommandant en net zoals zij gekwetst. Zal hij hem/haar doen herleven? Of zij hem?

Griekse goden

Met haar intrigerende eerste bioscoopfilm Grave – een vegetarische studente veerartsenij krijgt na een ontgroeningsritueel in haar opleiding ineens trek in (mensen)vlees – baarde Ducournau al opzien. Titane, een doordachte, visueel gecomponeerde fabel over onvoorwaardelijke, absolute liefde, appelleert aan de Griekse mythologie. Het opzichtige titaniumplaatje maakt van Alexia, in wie je aanvankelijk een kille wraakgodin kan zien, een reus, een gigant, een Titaan, een krachtige persoonlijkheid.

Uranus is namelijk de eerste telg die de oergodin van de aarde, Gaia, zonder tussenkomst van een man, op aarde zet. Zoals ook Alexia zwanger is geraakt. In het Griekse scheppingsverhaal zijn Gaia (aarde) en Uranus (hemel) een machtig godenpaar. Samen hebben ze nogal wat nakomelingen onder wie een twaalftal Titanen. Elk van hen is oorspronkelijk een uitvinder van iets dat de mensheid ten goede komt. Titane is een merkwaardige film fleuve, opgesmukt dankzij het uitgesproken claustrofobische camerawerk van Ruben Impens. Hoogst unieke, eigenzinnige cinema met een stevige ruggengraat. Dat alleszins!

Taboes

Toch zal deze editie de geschiedenisboeken halen als het festival met een resem films waarin tal van taboes werd aangekaart wat van de makers de nodige moed en incasseringsvermogen vergt. Zoals in het pakkende Lingui waarin Mahamat-Saleh Haroun vrouwenbesnijdenis en het verbod op abortus aanvecht – abortus is tegen de Islam en is in Tsjaad bij wet verboden – ook al is de 15-jarige dochter van een alleenstaande moeder (nog een taboe) door de buurman verkracht.

Of de prof literatuur in Delo van de Rus Alexei German jr. die in afwachting van zijn proces huisarrest heeft en constant wordt afgedreigd omdat hij het heeft aangedurfd om de plaatselijke burgemeester van corruptie te beschuldigen. Hij weert zich als een duivel in een wijwatervat.

In A Hero vertelt Asghar Farhadi het schrijnende verhaal van een gevangene die in de media wordt opgevoerd als een modelgevangene (een soort van Wiedergutmachung?) om het hoge aantal zelfdodingen in Iraanse gevangenissen te verdoezelen.

En in het spannende La Civil, de Belgisch-Roemeens-Mexicaanse coproductie – goed voor de Courage Award van Un Certain Regard in Cannes – portretteert Teodora Ana Mihai een door de politie aan haar lot overgelaten moeder, wier dochter door de drugsmaffia in het noorden van Mexico is ontvoerd. Op eigen houtje moet de moeder op zoek: onvermoeibaar en onverzettelijk en niet zonder risico voor eigen leven.

En nog méér taboes

Andere thema’s die anno 2021 om diverse redenen in de taboesfeer zijn blijven hangen: psychose, een bipolaire man die zijn gezin onder zware druk zet telkens hij aan het flippen slaat (Les Intranquilles van Joachim Lafosse).

Het feit dat euthanasie in Frankrijk strafbaar is (Tout s’est bien passé van François Ozon), obesitas (Robuste van Constance Meyer).

Pesten op de speelplaats van hun school (Un monde van de Belgische Laura Wandel).

Bewust kinderloos willen blijven in het olijke Julie (en 12 chapitres) aka The Worst Person in the World van Joachim Trier.

Zelfdood van een tweelingbroer (Marx puo aspettare, een documentaire van Marco Bellocchio).

Een rechter desavoueert zijn zoon/doodrijder (Tre piani van Nanni Moretti).

Het worstelen met het patriarchaat in Noord-Ossetië (Unclenching the Fists van Kira Kovalenko, Grote Prijs Un Certain Regard)

Het sterk religieus getinte matriarchaat in Costa Rica (Clara Sola van Nathalie Alvarez Mesen).

Teruggaand in de geschiedenis: de shoah/holocaust in Evolution van Kornel Mundruczo.

Een lesbische liefde in een nonnenklooster in het 17de eeuwse, door de pest geplaagde Toscane (Benedetta van Paul Verhoeven).

En in het schitterende, lyrische Piccolo corpo van de van talent bulkende Laura Samani trekt een jonge moeder met op haar rug een kistje met het lijkje van haar doodgeboren baby omstreeks 1900 vanuit het Noorditaliaanse Friuli naar een regio waar haar kindje nog wel kan worden gedoopt.

Andere heilige huisjes die deskundig werden gesloopt: de glamour tv-show/journalistiek in France. Al wou filmmaker Bruno Dumont niet gezegd hebben dat hij een somber beeld van de journalistiek bracht.

In The French Dispatch maakt Wes Anderson zich vrolijk over het wel en wee op de redactie van een fictief Amerikaans blad in het Frankrijk van de jaren ’50.

JFK, CIA & Oliver Stone

Een stevige brok onthullingsjournalistiek serveert Oliver Stone in JFK Revisited: Through the Looking Glass. 30 jaar na zijn puik politiek epos JFK en ruim 55 jaar na de feiten komt Oliver Stone met zijn visie op de moord op de toenmalige Amerikaanse president J.F. Kennedy. De spraakmakende speech van Kennedy aan het begin van zijn ambtstermijn waarin hij stelde vrede te willen voor iedereen, niet alleen voor de Amerikanen fungeert als ijkpunt. En bleek een lelijke pad in de korf te zijn van de geheime diensten, de CIA van Allen Dulles op de eerste plaats. En ook van de immense industriële militaire lobbying om nog niet te spreken van de te duchten, almachtige wapenlobby.

Zo wou Kennedy die er getuige van was geweest hoe de Vietminh de Fransen uit Indochina hadden verjaagd, in geen geval Amerikaanse troepen in Vietnam. Hij wou vrede met de Cubaanse leider Fidel Castro en ontspanning met de Sovjet-Unie, in casu Nikita Chroetsjov. Kennedy wou tevens dat de Congolese leider Patrice Lumumba vrij kwam al had Kennedy’s voorganger, Eisenhower, bevolen Lumumba te liquideren.

Persona non grata

Met andere woorden vredesapostel Kennedy was op het ogenblik van de moordaanslag in Dallas in november 1963 persona non grata in de ogen van zowel de CIA, het Amerikaanse leger als de wapenindustrie. Twee dagen voor Kennedy’s inauguratie als 35ste president van de VS werd Lumumba overgedragen aan zijn tegenstanders onder wie Mobutu. En het eerste wat Kennedy’s opvolger L.B. Johnson, deed, was de zinsnede schrappen over het niet inzetten van Amerikaanse troepen in Vietnam in Kennedy’s presidentieel besluit.

Stone maakt tevens brandhout van het rapport van de Warren commissie – met Gerald Ford als pineut – waaruit alle twijfel was weggegomd om toch maar Lee Oswald te kunnen aanwijzen als enige moordenaar. Stone weerlegt deze conclusie en wijst daarentegen met zoveel woorden in de richting van de CIA als spin in het moordcomplot. In dezelfde week als de aanslag in Dallas werden overigens nog twee complotten tegen Kennedy verijdeld. Volgens getuigen – de Franse journalist Jean Daniel – stamelde Fidel Castro bij het vernemen van Kennedy’s dood: “Such a bad thing!” (“Hoe erg!”), was de Egyptische leider Nasser ontdaan en pinkte Chroetsjov een traan weg bij een eerbetuiging. Stone draagt zoveel nieuwe elementen aan, legt het hele mechanisme van het CIA-complot bloot dat je je afvraagt waarom met name de Amerikaanse pers niet meer aandacht besteedt aan deze nauwkeurig onderzochte en sterk onderbouwde bevindingen van Stone & co.

Chinazi

In Revolution of Our Times brengt chroniqeur Kiwi Chow uitgebreid verslag uit van de vreedzame, prodemocratische straatprotesten van de 2 (van de 7 miljoen) bewoners van de voormalige Britse kolonie Hongkong, in 1997 aan China overgedragen. De massale betogingen begonnen in de tweede helft van 2019 en het protest bereikte een hoogtepunt met de 12 dagen durende bezetting van de Polytechnic University. De jonge betogers pogen zich op alle mogelijke manieren te verdedigen tegen het alsmaar meedogenlozer wordende disproportionele politiegeweld. Tevergeefs!

Door middel van de door China opgelegde National Security Law van 2020 kunnen ‘activisten’ worden opgepakt en tot 10 jaar gevangenisstraf worden veroordeeld. Aan de hand van harde beelden en getuigenissen schetst Chow de evolutie van het protest en hoe het door de politie aangewende geweld escaleerde tot een en al chaos waarbij betogers hun woede en machteloosheid dan maar koelden op Chinese banken. En dan duikt op een muur plotseling het begrip ‘Chinazi’ op, door een getuige verklaard als: ‘China neemt eerst Hongkong en daarna ook Taiwan. Zo kan huidig sterke man Xi Jinping de geschiedenis ingaan als de grootste Chinese leider.’

Massamoord in Oekraïne

Opmerkelijk tenslotte was het historisch document Babi Yar. Context van Sergeï Loznitsa over het uitmoorden van 33.771 joodse burgers in het Oekraïense Babi Yar op 29 en 30 september 1941 door Duitse Einsatzgruppen. Van de moordpartij bestaan geen beelden. De nazi-autoriteiten hadden elke camera en elk fototoestel op de plaats van executie verboden. De montagefilm is de neerslag van de research die Loznitsa deed in Duitse, Russische en Oekraïense archieven met het oog op een fictiefilm over de gebeurtenissen in Babi Yar waaraan hij al 8 jaar werkt. Zo bekeek hij tientallen uren beeldmateriaal, in bezet Sovjetgebied gemaakt door Duitse officieren in de periode 1941 en ’43. Het laat een somber tijdsbeeld zien in zwart-wit van deze donkere oorlogsjaren. Daarbij komen we onder meer te weten dat het in Oekraïne binnentrekkende Duitse leger aanvankelijk door nogal wat Oekraïeners als een bevrijding van Stalin werd onthaald.

* De meeste geciteerde films komen in de loop van volgende maanden uit in de bioscoop.