Het jaar van de herfederalisering

Stel je voor dat de Vlaamse Beweging, net als Time-magazine, een persoon van het jaar zou verkiezen. Iemand die, for better or for worse, tijdens het afgelopen jaar het meest impact heeft gehad op het communautaire debat. Dan zou de prijs dit jaar ongetwijfeld naar een duo zijn gegaan: Hendrik Vuye en Veerle Wouters. 2016 is begonnen met Vuye en Wouters en het is er (bijna) mee geëindigd. Stel je voor, begin dit jaar was Hendrik Vuye nog fractieleider van de N-VA in de Kamer. Vandaag voeren hijzelf en Wouters ongenadig oppositie tegen hun vroegere partij. Er kan veel gebeuren in een jaar. Ik publiceerde eerder op Doorbraak.be een soap-achtige serie in vijf afleveringen over de wederwaardigheden van Vuye en Wouters. (Liefhebbers van het genre kunnen die serie hier nog eens herlezen.)

Valt er intussen nog nieuws te melden van het V&W-front? Eén dingetje misschien. Objectief V 2.0 gaf onlangs een eerste teken van leven. De nieuwe gangmakers van het project, Sander Loones en Matthias Diependaele, schreven hier een vrije tribune onder de titel ‘De toekomst ligt in Vlaamse handen’. Jammer genoeg is het maar slappe koffie. Pas helemaal op het einde klinkt een Vlaamsgezind geluid: ‘Daarom moeten we de stappen voorbereiden om onze toekomst voorgoed zélf in handen te nemen. Daarom blijft confederalisme meer dan ooit noodzakelijk.’ Maar wanneer denkt de N-VA dat confederalisme te realiseren? Kan men het Loones en Diependaele kwalijk nemen dat ze met de grootste voorzichtigheid om die vraag heen fietsen? Er waren ooit eens twee N-VA’ers die daar een duidelijk antwoord op gaven. Een paar dagen later stonden ze op straat.

Velen dachten dat de affaire V&W voor de N-VA een aansporing zou zijn om zich opnieuw een scherper communautair profiel aan te meten. Al was het maar uit louter strategische berekening, om het duo wat wind uit de zeilen te nemen. De brief die Bart De Wever aan alle partijleden schreef was verreweg het radicaalste wat vanuit de N-VA was vernomen sinds de ‘bocht van Bracke’. Jammer genoeg is het daarbij gebleven. Meteen daarna draaide de partij zich weer om en zette ze haar communautaire winterslaap gewoon verder. Het geeft dan ook een bevreemdend gevoel om vandaag de persmededeling te herlezen waarmee De Wever op 13 januari 2016 de schijnbocht van Vuye aankondigde. De N-VA mocht niet in passiviteit blijven steken, er moest een project worden uitgewerkt om het communautaire opnieuw te operationaliseren, het communautaire discours moest worden verdiept, samen met mensen van allerlei gezindten moest de institutionele toekomst van Vlaanderen worden voorbereid, enzovoort… Het lijkt wel een tekst uit een ingebeelde parallelle werkelijkheid.

Herfederaliseren

Time-magazine publiceert jaarlijks ook een shortlist van personen die het net níet hebben gehaald. Dit jaar stond Hillary Clinton op de tweede plaats. Ik kies zelf voor Tim Vandenput, Kamerlid voor Open Vld en burgemeester van Hoeilaert. Een vrij obscuur politicus, inderdaad. Maar kort na 11 juli werd hij ineens beroemd-voor-één-dag met zijn pleidooi voor herfederalisering. Een paar weken geleden lanceerde hij samen met zijn MR-collega Christophe Dister de voorlopig nogal schrale website Plan B.

Is de impact daarvan dan zo groot? Niet echt. Maar Vandenput staat symbool voor wat eigenlijk dé rode draad was doorheen communautair 2016: herfederalisering. Het begon op 25 januari, toen een onderzoek van Dave Sinardet breed werd uitgesmeerd in de media. Daaruit bleek dat de parlementsleden van alle partijen (op N-VA, Vlaams Belang en CD&V na) geen graten zien in een herfederalisering van bevoegdheden. Het debat laaide weer op na de aanslagen van 22 maart. België had gefaald omdat de bevoegdheden te veel versnipperd waren over verschillende overheden, luidde het eensgezind in de media. Herfederalisering mocht daarom geen taboe zijn.

Rond 11 juli pikte Vandenput die draad weer op. Hij kreeg hiervoor veel bijval van partijgenoot Alexander De Croo (en natuurlijk van de media). Een paar maanden later was het weer prijs naar aanleiding van de CETA-affaire. Zou het niet veel logischer zijn dat enkel de federale overheid bevoegd is voor het goedkeuren van internationale verdragen? Zeker weten, knikte CD&V’er Ivo Belet enthousiast. Zelfs Europese Commissievoorzitter Juncker liet niet na zijn duit in het tricolore zakje te doen.

En dan was er als klap op de vuurpijl het CD&V-congres van eind november. Een ruime meerderheid ging daar akkoord met het principe van herfederalisering. Het belang daarvan voor de institutionele toekomst kan bezwaarlijk worden onderschat. Voor het eerst is er in Vlaanderen een potentiële meerderheid voor een unionistische staatshervorming, die België niet verder uitkleedt maar opnieuw versterkt.

Alles is communautair gekleurd

Hoe is het zover kunnen komen dat 2016 het jaar van de herfederalisering is geworden? Het ligt zeker niet aan de werkelijkheid. Die was ook in 2016 de grootste bondgenoot van de Vlaamsgezinden, om Siegfried Bracke even te citeren. Neem nu de aanslagen van 22 maart. Dat België faalde had niets met de staatshervorming te maken. Het veiligheidsbeleid is immers integraal een federale aangelegenheid. Hier valt gewoon niets te herfederaliseren. Het is de federale overheid die niet werkt. Dat weet de N-VA al lang. Vandaar dat ze in haar congresteksten van begin 2014 terecht pleitte voor een radicale splitsing van politie en justitie. Maar dat schijnen de N-VA-vertegenwoordigers in de onderzoekscommissie aanslagen vergeten te zijn.

Of neem CETA. Gek eigenlijk hoe de belgicisten dit dossier naar hun hand hebben kunnen zetten. Want die episode vormde net het mooiste bewijs dat je het goedkeuren van internationale verdragen best overlaat aan de deelstaten. In de twee landsdelen blijken daar immers diametraal tegengestelde standpunten over te bestaan.

CETA was trouwens maar het topje van de ijsberg. Vorig jaar gaf ik hier een lange opsomming van alle communautaire problemen van 2015. Dit jaar maak ik mij er gemakkelijker van af en geef ik een overzicht van de dossiers die niet communautair waren. Geen enkel dus. Zelfs in tijden van communautaire stilstand is alles communautair gekleurd (behalve de N-VA).

Dat was nooit zo duidelijk als in april en mei. De taalgrens werd toen opeens een stakingsgrens. De Franstalige cipiers staakten tegen de sterren op en sloegen zelfs het kabinet van minister Geens kort en klein. De Vlaamse cipiers daarentegen werkten gewoon verder en waren de redelijkheid zelve. De Waalse vrachtwagenchauffeurs blokkeerden de autosnelwegen uit protest tegen de kilometerheffing, de Vlaamse legden zich daarbij neer. In Wallonië legde een staking het treinverkeer plat, in Vlaanderen niet. De passagiers stonden te vervlaamsen op het perron. En zie, om dit alles te verklaren begonnen journalisten en commentatoren opeens allemaal N-VA-taal te praten. Het leek wel een Vlaams-nationale Pinksteren. Logisch toch dat de Walen zoveel staken, luidde het unisono. Er is daar een andere cultuur, een andere geschiedenis, een ander partijsysteem, een andere publieke opinie, de regering heeft daar geen meerderheid en dus geen legitimiteit, enzovoort. Alleen durfde of wilde men daar niet de voor de hand liggende conclusie uit trekken: er is nood aan een confederale hervorming.

Geen Vlaams tegengewicht

En dat is nu net het probleem. De N-VA lijkt ervan uit te gaan dat de werkelijkheid wel voor zichzelf spreekt. Steekt het niet de ogen uit dat België uit twee democratieën bestaat? Dat we op een institutionele vuilnisbelt leven? Natuurlijk wel. Maar wat ben je met een open doelkans als je de bal niet binnentrapt? De N-VA zit gevangen in een zelfopgelegde communautaire omerta. Het Vlaams Belang en de Vlaamse Beweging zijn te marginaal om te wegen op de opinievorming. Zo ontstaat er in de opinieruimte een vacuüm. Daardoor kan het herfederaliseringsdiscours, hoe onzinnig het ook is, zich als een sluipend gifgas verspreiden.

Want laten we wel wezen, pleidooien voor herfederalisering zijn er altijd geweest. Amper waren er bevoegdheden overgedragen, of er gingen al stemmen op om ze weer Belgisch te maken. Alleen bleef die belgicistische sirenenzang altijd marginaal omdat zowel de partijpolitieke als de niet-partijpolitieke Vlaamse Beweging voor een stevig tegenwicht konden zorgen. Dit is vandaag niet meer zo. Daardoor is de herfederaliseringspraat mainstream kunnen worden. Een en ander noopt zeker tot een kritische zelfbevraging binnen de niet-partijpolitieke beweging. Maar anderzijds is het niet die beweging die jaarlijks 13,4 miljoen euro krijgt van de overheid, die 200 medewerkers heeft, en een netto vermogen van 20 miljoen euro. Als het onkruid van de herfederalisering vandaag welig tiert in het Vlaamse opinielandschap, dan is dat vooral omdat de enige instantie die het gemakkelijk zou kunnen bestrijden haar Vlaams-nationale verantwoordelijkheid niet wil/kan/mag opnemen.

Niets is onmogelijk in de politiek

Wie is ten slotte de derde persoon op onze lijst? Carles Puigdemont, die op 9 januari voor de eerste politieke verrassing van 2016 zorgde? Tegen alle verwachtingen in slaagde hij er op de valreep in om een separatistische regering op de been te brengen in Catalonië. Sindsdien zit de Catalaanse minister-president op een ramkoers met Madrid. Maar misschien sparen we die naam beter op voor volgend jaar. Want het is in 2017 dat het zal moeten gebeuren in Catalonië. Dan wordt het alles of niets. Het onafhankelijkheidsreferendum is gepland voor september. Dat staat zelfs al vermeld in Time magazine’s lijst van belangrijke internationale gebeurtenissen voor 2017. Maar Madrid zal daar nooit mee instemmen. Dus zal Puigdemont ten laatste in juli de juridische bruggen met Spanje moeten opblazen. En dan wordt het pas echt spannend. Zal hij het lef hebben om de Rubicon naar onafhankelijkheid over te steken? Zo ja, dan wordt hij zeker onze persoon van het jaar 2017, en misschien wel die van Time zelf.

Wie dan wel op drie? Nigel Farage? Die man is erin geslaagd om van Guy Verhofstadt een separatist te maken (althans wat Schotland betreft). Geen geringe prestatie, dunkt me. Of wat dacht je van Donald Trump? ‘Wat is het meest waarschijnlijk, dat de Amerikanen Trump in 2016 tot president verkiezen of dat Vlaanderen in 2016 onafhankelijk wordt?’ Had je die vraag midden 2015 voorgelegd aan Vlaamse commentatoren, dan hadden ze allemaal geantwoord: ‘Dat Vlaanderen onafhankelijk wordt is nog net een tikkeltje waarschijnlijker’. Maar Trump is ondertussen verkozen. En dat is misschien wel het meest wonderlijke wat in 2016 is gebeurd. Niet omdat wij enige affiniteit hebben met die man. Wel omdat Trump heeft aangetoond dat niets onmogelijk is in de politiek. Peilingen, voorspellingen, analyses, het is allemaal zeer relatief. Wat volgens alle deskundigen volstrekt uitgesloten is, wat volstrekt ondenkbaar is, wat ingaat tegen alle politieke logica, tegen alle zogenaamde wetmatigheden, het kan snel werkelijkheid worden.

Politieke wetten en wijsheden, ze sneuvelden in 2016 bij bosjes. Wie weet sneuvelt in 2017 ook de wijsheid dat Vlamingen hun neus optrekken voor radicale veranderingen, dat ze evolutie verkiezen boven revolutie. Misschien zijn ook de Vlamingen klaar om, Brexit- en Trump-gewijs, een gedurfde en radicale keuze te maken. Om de Belgische knoop, en daarmee België zelf, eindelijk door te hakken.

Maar dat zal niet zomaar gebeuren. Daarvoor is een Vlaamsgezinde partij nodig die over immens veel macht en middelen beschikt om een separatistische dynamiek op gang te brengen. Een partij die beresterk communiceert en kan toveren met de sociale media. Een partij die retorisch toptalent in huis heeft van een kaliber dat nog nooit gezien is in de Belgische politiek. Tiens, eigenlijk ken ik wel zo een partij.

Foto: (c) Reporters