Het Landinrichtingsprogramma of LIP: het nieuwe breekijzer om boeren en auto’s weg te pesten

Een lappendeken van bermen, lapjes grond en landbouwpercelen moet een soort groene strook rond Brussel vormen. Voor de bebossing en het beheer van al die sloten, beken en riviertjes trok de Vlaamse regering eind 2022 veel geld uit. Geld dat naar lokale gemeenten en natuurverenigingen zal gaan. Met de goedkeuring van landinrichtingsprogramma’s (LIP’s) tekenden ze wellicht het doodvonnis voor veel landbouwers en ondernemingen. Ook het verkeer zal hoogstwaarschijnlijk de gevolgen dragen.

Eind december joeg de Vlaamse regering in alle stilte een heleboel beslissingen door de administratieve molen. Die verschenen allemaal in de notulen van de ministerraad van 23 december 2022. Eén daarvan was het goedkeuren van LIP’s. Lip staat voor landinrichtingsprogramma. Het opvallendste voorbeeld was de goedkeuring van het Landinrichtingsprogramma Floordambos-Trawool-Woluwe. Eveneens door de Vlaamse Regering goedgekeurd op 23/12/2022. Idem voor een tweede LIP in Klein-Brabant (Provincie Antwerpen).

De eikelmuis

Natuurpunt is dolgelukkig omwille van die LIP’s. Waarom? Omwille van de addertjes onder het gras. Het eerste addertje is de ‘eikelmuis’. Door dit diertje dat nauwelijks voorkomt zal elk stukje ‘nieuw’ bos maken dat boeren, bedrijven en mensen met bouwgrond in de buurt zich alvast mogen voorbereiden op processen en vergunningsbetwistingen wanneer ze bouwvergunning of exploitatievergunning aanvragen of kregen.

Het tweede addertje is dat boeren ‘535 unieke landbouwpercelen’ in de buurt van Machelen-Vilvoorde niet meer mogen bemesten. Nu bestaat het LIP uit een lappendeken van percelen, bermen en stukjes land die helemaal rond Brussel lopen in de Vlaamse rand. Langs de E19 zal het nog moeilijker worden voor 64 boeren met relatief kleine percelen. De zone langs de E19 moet immers volgens het LIP bosgebied worden.

De LIP’s werden uitgewerkt door de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) die onder het departement Omgeving vallen. De wettelijke basis is een decreet uit 2014 van Joke Schauvliege (CD&V). De uitwerking van ‘een groen-blauw netwerk doorheen de Trawoolvallei als basis voor een landinrichtingsplan’ werd uitgevoerd door het Leuvense studiebureau Vectris.

Die hele resem perceeltjes vormen een onderdeel van het Vlaams Strategisch Gebied rond Brussel (VSGB). Voor die VSGB bestaat een RUP VSGB. Dat ruimtelijk uitvoeringsplan of RUP gaat nog vaak het nieuws halen. In 2014 werd de RUP in de marge van het beruchte Uplace-project al een keer vernietigd door de Raad van State.

Vastgoedprojecten onmogelijk langs verkeersaders

De goedkeuring van het LIP en dat RUP VSGB maken vastgoedprojecten langs deze verkeersaders zoals de E19 en de Ring van Brussel onmogelijk. Op zich natuurlijk geen nieuws. Denk maar aan Uplace of Broeklin. Het kabinet Demir maakte via het LIP eigenlijk elk project tot een procedurehel.

Wat houdt dat LIP zoal in? Fietswegen, waterbus en tram/bus moeten het verkeersinfarct dat al bestaat gaan oplossen, maar bijvoorbeeld de Leuvensesteenweg zal in plaats van verbeterd te worden steeds minder verkeer mogen doorlaten. Hoewel de snelwegen al vol zitten zullen de Vlaams-Brabantse gewestwegen op slot gaan.

De vijand is de ‘verregaande verstedelijking’ rond Brussel. De ‘valleigebieden’ zijn te ‘versteend’. Dat levert ‘verdroging’ op die voor ambtenaren en de milieubeweging ongewenst is. De luchthaven van Zaventem speelt daarin een ‘nefaste rol’. Deze citaten komen niet uit een brochure van milieuactivisten, maar uit het LIP dat de Vlaamse regering goedkeurde.

Suïcidale overheid

De Vlaamse overheid speelde in dit dossier de rol van een regelneef en subsidieverdeler en gaat hier de echte economie een zwaar programma opleggen. De echte economie die het geld moet ophoesten voor al die miljarden euro aan subsidies. Welk land is zo suïcidaal als Vlaanderen? Bij de Boerenbond in Vlaams-Brabant of nationaal was het erg moeilijk om reacties te krijgen.

Op 15 december vernietigde de Raad voor Vergunningsbetwistingen (RvVB) de omgevingsvergunning voor het Broeklin-complex op basis van de stikstofproblematiek. De impact van de verwachte hogere stikstofuitstoot op het ‘beschermde Valleigebied’ en het nabijgelegen Floordambos zouden niet goed onderzocht zijn. De Boerenbond reageerde merkwaardig genoeg zelfs tevreden op de uitspraak.

Bij Embuild Vlaanderen (de vroegere Confederatie Bouw) klonk wel kritiek. ‘Zonder definitief stikstofkader dreigen er wekelijks vonnissen en arresten die bouwprojecten en investeringen van particulieren en bedrijven op de helling zullen zetten’ zei Marc Dillen directeur-generaal bij Embuild Vlaanderen.

Wat is het doel van het megaproject dat het LIP of de verzameling LIP’s eigenlijk is? In de documenten van de Vlaamse regering staat het volgende: ‘Rewilding: ruige stukken natuur en mantel-zoom vegetaties als leidraad bij inrichting randstedelijke natuur.’ Eigenlijk is terug naar idyllische ongerepte natuur die nooit bestaan heeft een betere beschrijving. Wie is verantwoordelijk voor die zogenaamde ‘rewilding’? Dat moet gebeuren door vrijwilligers die voor gesubsidieerde vzw’s zoals Natuurpunt bomen gaan planten.

De Vlaamse regering voert een beleid dat uitgestippeld is door de administratie en het kabinet van Zuhal Demir (N-VA). In één klap kregen Mechelen en Klein-Brabant ook een GRUP en een LIP. Onder het motto ‘groenblauwe verbinding’. De gemeente Puurs-St-Amands kreeg 255.000 euro subsidie om te bebossen.

Gwenny De Vroe

Gwenny De Vroe (Open VLD) volgde het dossier van nabij op. Als voorzitter van de Commissie voor Leefmilieu, Natuur, Ruimtelijke Ordening en Energie in het Vlaams Parlement gaf ze enkele belangrijke kanttekeningen. ‘De Vlaamse Regering formuleert in de strategische visie van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen (BRV) de ambitie om tegen 2040 netto geen bijkomende ruimte meer in te nemen. Met dit landinrichtingsproject wil de VLM samen met haar partners de open ruimte in de 19 gemeenten rondom Brussel inrichten en versterken.​​​​​ Die open ruimte staat onder sterke verstedelijkingsdruk. Ze verdwijnt stelselmatig of versnippert, wordt ontoegankelijk en verliest haar kwaliteit.’

‘Tegen 2040 moeten we 300.000 woningen bijbouwen, dit vanuit een inbreidingsplanologie (bouwen waar reeds gebouwd is geweest). Dat neemt niet weg dat er een totaalverbod moet gelden om te bouwen in zogenaamde ‘greenfields’, maar enkel op locaties die zich daartoe lenen (voldoende voorzieningen, openbaar vervoer, retail, ontsluitingen).’

Is de keuze tegen landbouwers en voor ‘rewilding’ verantwoord?

De Vroe: ‘Nulbemesting van landbouwgronden: dat situeert zich natuurlijk in het stikstofdebat. Dat is uiteraard heel vervelend voor landbouwers die niet meer kunnen bemesten. Ik heb geen zicht op hetgeen men specifiek wil doen, maar hier geldt mijns inziens het uitgangspunt dat de stikstofproblematiek moet worden aangepakt, met respect voor de landbouw, in het bijzonder dan door de landbouw rechtszekerheid te bieden.’

Hoe realistisch is het te denken dat rond Brussel een groene gordel van idyllisch natuurgebied kan komen?

‘Men geeft hier de indruk dat men in de Vlaamse Rand een groene gordel aan het leggen is die volledig in het kader van natuurbescherming staat en dus per definitie alle kansen aan landbouw ontzegt.’

Ze ziet een paar punten die belangrijk zijn. Ten eerste zijn volgens haar ‘de landbouwgronden in het algemeen erg gegeerd, niet alleen vanuit de functie natuur, ook vanuit industrie, wonen, vrije tijd (verpaarding, vertuining)… Dat is in gans Vlaanderen zo.’  Ten tweede wees ze op het Vlaams regeerakkoord.  ‘Er is afgesproken dat er 4000 hectare extra bos moet komen deze legislatuur, waarbij in eerste instantie gronden met groene bestemming zullen worden aangesproken en pas in laatste instantie landbouwgronden. Helaas zijn er ook heel wat gronden met groene bestemming waarop vandaag landbouwactiviteit plaats vindt, veelal via pacht. Een aantal daarvan zullen worden opgezegd van zodra het nieuwe pachtdecreet van kracht zal worden.’

Toch is De Vroe zich terdege bewust van de trend bij Natuurpunt en het Agentschap Natuur en Bos (ANB). ‘Wij merken ook wel dat ANB en Natuurpunt al te gretig landbouwgronden opkopen om te bebossen. Daar blijven we zeer kritische vragen bij stellen.’

Ten derde meende De Vroe dat Open Vld een grote pleitbezorger is om ‘boeren aan zelfrealisatie voor natuurdoeleinden te laten doen’. Dat betekent dat ze zelf een aantal activiteiten als natuurbeheerder kunnen inpassen in hun bedrijfsvoering. ‘Boeren zijn per definitie natuurbeheerders en hebben er alle belang bij dat de landbouwgronden waarop ze actief zijn, over een gezonde en vruchtbare bodem beschikken’.

De problematiek rond de Leuvensesteenweg nuanceerde De Vroe. ‘Het is een zeer drukke verkeersader naar en van Brussel. Dagelijks moeten onze wegen een grote verkeersstroom richting hoofdstad slikken. Als je de ene verkeersader afsluit, verplaatst dat verkeer zich naar de andere.’

Frederik Mollen

Frederik Mollen van Natuurpunt is een andere mening toegedaan. ‘Brussel en de rand kennen de grootste verhardingsgraad van Vlaanderen, en West-Europa (cijfers uit ons Betonrapport). De schaarse ruimte en leefkwaliteit die er rest staat nergens zo hard onder druk. Kleine landschapselementen verdwijnen in razend tempo, de kwaliteit van lucht- en oppervlaktewater in beken en grachten is al jaren erbarmelijk, het wegennet bijzonder dens … De stelling dat in de rand economie, landbouw en auto’s moeten wijken voor natuur gaat dan ook niet op. De vraag die zich stelt is omgekeerd, hoe de leef- en omgevingskwaliteit in de Vlaamse rand onder al die druk kan blijven gewaarborgd en verbeterd in een breed kader.’

Mollen wees terecht op een bestaande politieke agenda. ‘Het vorige Vlaamse regeerakkoord (2014-2019, zie blz. 18) gaf hiertoe een eerste aanzet met onder meer 1.000 hectare extra toegankelijk groen. Het LIP geeft hieraan verder invulling, concreet en gebiedsgericht: door open ruimte beter te beschermen, en de kwaliteit ervan te verhogen. Dat is geen beleid tegen landbouw. Finaal komt een kwalitatieve bouwshift zowel landbouw, natuur als de bewoners in en buiten de stad ten goede. De bouwshift is ook geen bouwstop. Het gaat over keuzes in het belang van iedereen, waar wel, en waar niet (meer). Modal-shift en keuzes qua infrastructuur naar meer zacht weggebruik komt finaal ook de lengte van de files ten goede.’