Het succes van Beieren

Beieren bepaalt het beeld dat vele mensen over Duitsland hebben. Wie denkt er bij Duitsland niet aan bier, worst en Lederhose? In werkelijkheid heeft Duitsland natuurlijk heel wat meer te bieden. Het is wat de Duitsers zelf een land van vele ‘Stämme’ (stammen) noemen, een land met vele onderscheiden tradities en mentaliteiten. Maar het is Beieren dat zo sterk opvalt, zowel binnen de federale Bondsrepubliek als daarbuiten. De deelstaat slaagt erin zijn eigenheid te bewaren, in Berlijn voor zijn eigen belangen op te komen en als ‘pars pro toto’ het imago van Duitsland vorm te geven in het buitenland. Het gezaghebbende weekblad Der Spiegel richt deze week de schijnwerpers op Beieren. In een vraaggesprek beweert de historicus Thomas Schlemmer dat de Beierse Christlich-Soziale Union (CSU) haar aandeel in het succes van Beieren overschat.

‘Laptop und Lederhose’

Tijdens de reorganisatie van het Duitse partijwezen na de het einde van de Tweede Wereldoorlog ontstonden er verschillende regionale partijen. De CSU is de enige die zowel de ontwikkelingen van de laatste decennia overleefde als op federaal niveau meeregeert. Dat doet ze dankzij de ‘Fraktionsgemeinschaft’ met de Christlich Demokratische Union Deutschlands (CDU) die in de overige 15 deelstaten van de Bondsrepubliek opkomt. Sinds 1957 zit de CSU ook onafgebroken aan de hefbomen van de macht in de deelstaat Beieren en sinds 1962 doet ze dat met een absolute meerderheid. Als fractiepartner van de CDU kan ze ook in Berlijn als het centrum van de politieke macht in Duitsland op tafel kloppen en Beierse belangen verdedigen. Beieren is de rijkste deelstaat van de Bondsrepubliek, maar geniet in het buitenland een conservatief imago. Dat doet soms dienst als afschrikwekkend voorbeeld. Denken we maar aan Vlaamse socialisten die plachten te fulmineren tegen een zelfstandig Vlaanderen als een ‘Beieren aan de Noordzee’. Zelf stellen Beierse politici gewoon dat ze bij alle economische succes en modernisering gewoon vasthouden aan de goede tradities van Beieren. Dat wordt samengebald in de slagzin ‘Laptop und Lederhose’.

Industrialisering

Hoe valt het succes van Beieren te verklaren en is het te danken aan de CSU? Historicus Schlemmer geeft een verhelderende kijk op de opgang van Beieren. Op het einde van de oorlog was Beieren agrarisch – een derde van de beroepsbevolking werkte in de landbouw. De grote industrietakken die het ‘Wirtschaftswunder’, het economisch mirakel, van de jonge Bondsrepubliek droegen, waren niet terug te vinden in Beieren. Dat waren echter ook industrieën die later door de crisis werden getroffen, zoals staal en steenkool, en die een zware last waren voor de industriegebieden in kwestie. Beieren had dus niet te kampen met reconversie zoals Noordrijn-Westfalen, maar kon nieuwe, moderne industrieën en technologieën aantrekken. Bovendien was Beieren tijdens de oorlog zowat de ‘Luftschutzkeller des Reiches’ (dixit Schlemmer). Het gebied bleef grotendeels gespaard van de verwoestende bombardementen van de geallieerden. Vele ondernemingen vestigden er dan ook filialen. Na de oorlog kwamen er dan nog eens firma’s bij die de Sowjetische Besatzungszone (de latere DDR) verlieten. Bovendien ving Beieren honderdduizenden vluchtelingen en verdrevenen op uit het naburige Sudetenland (tot 1945 het Duitstalige gebied van Tsjechoslovakije). Die Duitstaligen brachten hun talenten en vaardigheden mee. De eigen inbreng van de CSU bestond vooral in de industrialisering van het platteland waarbij de fabrieken hun arbeidskrachten haalden uit de sowieso slinkende landbouw.

Investeringen

De CSU probeerde ook steeds die federale ministersposten naar zich toe te halen waarmee investeringsgelden gemoeid waren, zoals verkeer en defensie. Een derde van alle defensieopdrachten vloeide naar Beieren. Bovendien zaten Beierse politici twintig jaar lang in de hoedanigheid van federaal minister van Financiën aan de investeringskraan. Dat heeft mee zijn invloed doen gelden op het complexe systeem van de Länderfinanzausgleich waarbij transfers vloeien van rijke naar arme deelstaten, of – in het Duits – van Geberländer naar Nehmerländer. Beieren was tot in de jaren ’80 van vorige eeuw een Nehmerland, maar ontwikkelde zich op basis van voornoemde factoren tot een Geberland. Al van in de jaren ’90 dringt Beieren op een hervorming van het federale systeem met het oog op meer ‘Wettbewerb’ of innovatieversterkende concurrentie tussen de deelstaten. Het prijst zichzelf graag als voorbeeld aan onder het motto ‘Laptop und Lederhose’, als regio die traditie en technologische innovatie aan elkaar koppelt. Het klopt dat we vroeger ook steun genoten (van 1950 tot 1986), zeggen de Beieren, maar die is tenminste niet in een bodemloos vat gevloeid: we hebben ons als enige ontvanger opgewerkt tot gever. Wanneer een Zuid-Duitse deelstaat als Beieren net zoals zijn buur Baden-Württemberg, vraagtekens plaatst bij de transfers, wekt die dus de indruk dat zijn verlangen naar meer ‘macht’ en fiscale autonomie ingegeven zou zijn door financieel eigenbelang.

Aanhang

Onmiskenbaar drukt Beieren zijn stempel op de Bondsrepubliek, zowel politiek, economisch als cultureel. De CSU maakt daarbij handig gebruik van de fractiegemeenschap met grote zus CDU. Ze heeft nog altijd de absolute meerderheid in Beieren, maar desalniettemin brokkelt haar aanhang onder de Beierse bevolking sinds de jaren ’80 langzamerhand af. Dat heeft te maken met de sociale mobiliteit die groot is in Duitsland. Daardoor veranderen de sociale milieus waaruit partijen plegen te rekruteren. Over het separatistische ‘gevaar’ hoeft Duitsland zich geen zorgen te maken. Beieren mag dan wel streven naar meer autonomie of zeggenschap binnen de Bondsrepubliek, maar het draagvlak voor afscheuring (zoals de Bayernpartei die voorstaat) is smal. De grote vraag is of de CSU in de toekomst haar absolute meerderheid zal kunnen behouden en welke gevolgen het eventuele verlies hiervan voor de deelstaat zal hebben.

Foto @dpa