Het verhaal van de verdwenen republiek

Een recente peiling, uitgevoerd in opdracht van La Libre en RTBF, toont wat eigenlijk te verwachten was: de regeringspartijen gaan licht achteruit, de oppositie licht vooruit. In Vlaanderen zou de CD&V nog 16% van de stemmen halen, bij de laatste verkiezingen van 2014 was dat nog 18,6 %. Open Vld zou ruim één procent moeten afstaan (van 15,5 naar 14,4), maar de N-VA zou 4,9% moeten prijsgeven (van 32,4 naar 27,5).

Groen en sp.a pikken die paar procentjes in: links kan tot op vandaag duidelijk geen volwaardig alternatief aanbrengen voor het centrumrechts beleid, en dat toch in een periode van slabakkende conjunctuur, toename van de werkloosheid (ook al worden die cijfers opgesmukt door mensen naar het OCMW te sturen), en stijgende armoedecijfers.

De enige echte verrassing is de opgang – peilingsgewijs uiteraard – van het Vlaams Belang: dat zou uit zijn electorale dal van 5,8% gekropen zijn, en nu 9,7% halen, waarmee ze (terug) op gelijke tred met Groen komen.

De schaduw van Dewinter

Cijfers zijn één zaak, ze interpreteren een andere. Is de revanche van het Vlaams Belang op de N-VA eindelijk begonnen, nu die partij in de regering zit, compromissen moet slikken, een constructief asielbeleid op poten moet zetten, nota bene met haar eigen staatssecretaris, en heel de staatshervorming voor jaren in de diepvries zit?

Ja en neen. Dat de N-VA een loyale ‘Belgische’ systeempartij is geworden, werd al tot in den treure door waarnemers als Bart Maddens vastgesteld. De partij heeft duidelijk gekozen voor de status van medebeheerder van een Belgische herstelregering en niet voor een verrottingsscenario met het oog op een splitsing.

Echter, bij die andere Vlaams-nationalistische partij, het Vlaams Belang, wordt al evenmin het zwaartepunt van de communicatie op onafhankelijkheid gelegd.  De partij tapt meer dan ooit uit het klassieke anti-vreemdelingenvaatje –gisteren, 21/9, nog een persbericht pro totale immigratiestop -, maar heeft geen enkel project voor te stellen aangaande de missie van een Vlaamse republiek in Europa. Ondanks het Catalaanse voorbeeld, dat voor het VB allicht teveel ‘besmet’ is met links-progressief gedachtegoed.

Dat betekent dat de flamingante N-VA-kiezer op zijn honger blijft zitten en de communautaire windstilte accepteert, zogenaamd als een ‘reculer pour mieux sauter’. Er is momenteel weinig reden om het VB uit te kiezen als Vlaams-republikeinse smaakmaker die een breed draagvlak zou kunnen creëren voor een nieuw verhaal rond staatsvorming en gemeenschapszin.

De conclusie is, dat de stijging van het gepeilde VB-aandeel nagenoeg totaal op rekening is te schrijven van de vluchtelingencrisis en de angst voor een invasie van asielzoekers uit het nabije oosten, met de bijbehorende spoken van ontwrichting van de sociale zekerheid en de verdere islamisering. Dat laatste roept onmiddellijk de schaduw van Filip Dewinter op. En inderdaad: achter de verjonging, gevormd door het driemanschap Tom Van Grieken – Barbara Pas – Chris Janssens, is het nog steeds de oude garde die de koerslijnen uitzet. Daarin is het verhaal van de Vlaamse onafhankelijkheid een middel om het antivreemdelingendiscours te animeren, en niet omgekeerd.  

Ook over het sociale luik is het stil geworden bij het Vlaams Belang. De partij voerde enkele jaren terug een strategische zwenk naar ‘links’ uit, ging voor de kleine Vlaming, had het over armoedebestrijding en was zelfs gekant tegen een beperking in de tijd van de werkloosheidsvergoeding. Daar had de partij de hopeloos gescleroseerde sp.a het vuur aan de schenen kunnen leggen. Maar ook dat feest is uiteindelijk niet doorgegaan, onder druk van de rechts-conservatieve éminence grise.

Intellectueel deficit

Rest een partij die garen spint bij het huidige klimaat van onbehagen en verwarring. Dat kan hooguit een tijdelijke remonte opleveren, maar met angst bouw je geen politiek project op dat op middellange termijn draagvlak creëert. Angst maakt mensen namelijk alleen maar conservatief en gericht op de bestaande structuren, ook al fulmineert men zogenaamd tegen ‘het establishment’.

Voor een uitgekookt strateeg en begaafd communicator als Bart De Wever is Tom Van Grieken natuurlijk geen partij. Als een schaduwpremier, niet gehinderd door federale verantwoordelijkheid, ventileert burgemeester De Wever ideeën en ideetjes die door zijn federale excellenties absoluut niet in de mond mogen genomen worden, zoals de ballon van een apart vluchtelingenstatuut, of de kwalificatie van dat tentenkamp in het Brusselse Maximiliaanpark als een ‘extreemlinkse activistenpost’. Die retoriek snijdt de adem van het Vlaams Belang af, dat gedoemd is om nog meer de extreem-rechtse uitersten te verkennen, tot ze haar eigen karikatuur wordt.

Dat niemand bij het Vlaams Belang dat eigenlijk inziet, wijst op een blijvend intellectueel deficit in een partij die haar studiedienst zo goed als opgedoekt heeft en aan echte strategische brainstorming zelfs niet toekomt. Alle persmededelingen die elkaar bijna dagelijks opvolgen, beginnen met ‘Het Vlaams Belang stelt met verbazing vast dat….’ en eindigen met ‘Het Vlaams Belang roept op om…’. Daartussen een handvol clichés, de bekende gemeenplaatsen en het klassieke N-VA-bashen. Vermoedelijk belanden die communiqués dan ook in de virtuele papiermand zonder gelezen te worden.

Let erop: eens de vluchtelingencrisis van de baan, zal ook het peilingvoordeel van het VB weer verdampen. Niet omdat de regeringspartijen het zo goed doen, maar omdat het VB zo weinig te bieden heeft. Het Vlaams Belang blijft een vergaarbak van teleurgestelden en ideologisch restafval, en is meer een graadmeter voor de verzuring dan een echte programmapartij met een positief project, laat staan dat ze progressieve en/of radicale flaminganten uit de N-VA zou kunnen losweken. Door het verzaken van de rol van republikeinse zweeppartij, laat ze de N-VA toe om in de zetel te blijven sudderen als Belgische machts- en systeempartij, waarvan ze de rechtsliberale recepten eigenlijk beaamt.

De republiek is daarmee verder af dan ooit. Vlaanderen verdient beter.

Johan Sanctorum is filosoof, publicist, blogger en Doorbraak-columnist.