Illegale illegalen

De Tweede Kamerverkiezingen van 12 september 2012 verliepen ongemeen spannend, met de rechts-liberale VVD als nipte winnaar voor de sociaal-democratische PvdA. De lijsttrekker van die PvdA Diederik Samsom had een opmerkelijke campagne gevoerd. Enkele weken voor de verkiezingen werd zijn partij met minder dan twintig zetels op een historisch laag niveau gepeild. De klassieke sociaal-democratische partij werd als het ware leeggezogen door de uiterst-linkse SP. Gaandeweg kon Samsom de ogenschijnlijk niet te redden situatie rechttrekken en afklokken op 38 zetels, een winst van 8. Dat was evenwel net niet genoeg om de VVD van uittredend premier Mark Rutte voorbij te steken. Nederland leek naar een Belgische patstelling te gaan want VVD en PvdA hadden zich in de campagne als elkaars alternatief voorgesteld.

Maar het ontbreken van dat ene extra compromis dat in België altijd moet worden gevonden, het communautaire, maakte dan toch het verschil. Na amper 54 dagen, dus verrassend snel, kon een regeerakkoord tussen beide partijen worden afgerond. Het was overigens de eerste formatie waarbij de koningin – toen nog Beatrix – geen rol meer speelde na een wetswijziging dienaangaande.

Uitruilmethode

De reden waarom beide grote tegenstanders elkaar zo snel konden vinden, was het besef dat Nederland nood heeft aan politieke stabiliteit. De Nederlanders werden naar de stembus geroepen in 2002, 2003, 2006, 2010 en weer in 2012. Vijf keer in tien jaar tijd, met kabbelende regeringen die de tussenperiodes opvrolijkten, is wat veel om goed te zijn. VVD en PvdA vonden elkaar rond stabiliteit als doelstelling en de uitruilmethode als techniek. Daarbij mag elk van de partners een punt scoren waarna het de beurt is aan de andere. Scoren en slikken, weer scoren en dan opnieuw slikken, als het ware. Het aanvankelijke optimisme maakte snel plaats voor de realistische vaststelling dat wederzijds de indruk ontstond dat er meer moest geslikt worden dan er scoringskansen werden aangeboden. ‘Het kabinet-Rutte II zit eigenlijk nog in de frisse startperiode, maar de doormoddertaferelen tonen al volop sporen van metaalmoeheid’, lezen we in het weekblad Elsevier. Intussen slaan de economische kerncijfers op rood met een sterk oplopend overheidstekort als vergiftigde kers op een inzakkende taart.

Vorige week moest Diederik Samsom, die zelf niet in de regering stapte, een hevige brand blussen in de eigen partij. In het regeerakkoord werd afgesproken tot strafbaarstelling van illegalen. Wie de discussie daarover in Nederland een beetje volgt, merkt hoe diep de kloof met Vlaanderen soms is. Het woord illegaal werd hier al een tijd geleden de facto afgeschaft en vervangen door mens zonder papieren. In Nederland gaat de discussie over de vraag of afgewezen asielzoekers die het land niet verlaten, ongegeneerd illegalen genoemd, gestraft moeten worden of niet. Op zich lijkt die discussie vreemd, want illegaal betekent natuurlijk gewoon onwettelijk.

Twee weken geleden eiste het partijcongres van de PvdA dat de Tweede Kamer-fractie die strafbaarstelling zou tegenhouden en noemde dat een ‘inhumane maatregel’. Partijleider Samsom sprak echter het machtswoord en weigerde die eis mee te nemen. Een groep fractieleden, onder leiding van Sander Terphuis, bleef zich verzetten en zou de regering in het gedrang kunnen brengen. Terphuis, geboren in Iran en op 18-jarige leeftijd naar Nederland gevlucht, is om persoonlijke reden zeer gevoelig voor deze problematiek en was de vader van de motie die op het partijcongres werd aanvaard.

Zondag kreeg Samsom zijn partij dan toch om. Een extra politieke ledenraad keurde een motie om het regeerakkoord te heronderhandelen af en een nieuwe en minder scherpe motie-Terphuis goed. Die wil dat de strafbaarstelling van illegaliteit geen misdrijf wordt genoemd maar dat er wel kan beboet worden. Of illegalen eindeloos beboetbaar zijn of toch ooit in de gevangenis belanden, moet nog allemaal besproken worden.

Illegalen beter af

Samsom had nieuwe onderhandelingen met de VVD afgewezen, hoewel hooggeplaatsten van die partij lieten verstaan daartoe bereid te zijn. De partijleider van de PvdA kent intussen de uitruilmethode goed en beseft dat er weer andere toegevingen zouden moeten gedaan worden op punten waar hij dan weer meer belang aan hecht.

Hij kon zijn partij overtuigen omdat de illegalen volgens hem beter af zijn met het hele pakket asielmaatregelen, de strafbaarstelling inbegrepen, dan zonder. De motie-Terphuis vraagt een humaner asielbeleid maar dat had Samsom enkele dagen eerder al beloofd. Hij wil het vreemdelingenbeleid verzachten door het afschaffen van het quotum van illegalen dat de politie jaarlijks moet oppakken. Verder wil hij de mogelijkheden om in Nederland te blijven verruimen voor illegalen die niet kunnen terugkeren naar het eigen land (het zogenaamde buitenschuldcriterium). Die beloften werden echter niet afgetoetst met de coalitiegenoot. Samsom zei zich volledig te zullen inzetten om ze door te drukken, zo nodig zonder regeringspartner VVD.

Daarmee verliep het weekeinde absoluut niet zonder schade voor beide regeringspartijen. Partijleider Samsom moest de arm van zijn partij omwringen om de regeringsafspraken te kunnen doen eerbiedigen en dat blijft niet zonder tandengeknars. Hij zal de volgende weken en maanden moeten zorgen dat zijn linkervleugel niet verder vervreemdt van het kabintesbeleid.

Van de VVD worden nieuwe toegevingen verwacht in het asielbeleid terwijl de partij onder meer op dat vlak wil laten zien in staat te zijn tot een flink beleid. ‘Maar het blijft een moeilijk verhaal: Het opvoeren van de afschrikking aan de ene, het versoepelen van vreemdelingendetentie en toelatingsbeleid aan de andere kant’, schrijft het dagblad Trouw. Geert Wilders staat likkebaardend te wachten op wat komen gaat.

In het weekblad Elsevier stelt hoofdredacteur Arendo Joustra zich bij dat alles de vraag waar eigenlijk het probleem zit. ‘Voor de meeste Nederlanders is het volstrekt logisch dat illegaal verblijf in Nederland strafbaar moet zijn. Natuurlijk zijn mensen nooit illegaal, maar hun aanwezigheid kan dat wel zijn. Dat weet iedereen die weleens de grens oversteekt.’ Zonder de nodige papieren kom je in grote problemen. ‘Ieder normaal mens weet dit en accepteert dit ook.’ Hij gaat stevig verder: ‘Vandaar dat die hele discussie in de PvdA een sterk provinciaal karakter heeft. Het is het zoveelste bewijs dat blijkbaar ook linkse burgers hun onderbuik kunnen laten spreken.

Dat hun opstelling de rechtstaat ondermijnt, deert de PvdA-opposanten blijkbaar niet. Bij illegale aanwezigheid gaat het of om reizigers die niet de vereiste papieren hebben, dat wil zeggen vereist door wetgeving die is goedgekeurd door het parlement. Of ze waren asielzoeker, maar hebben een of meerdere keren van de Nederlandse rechter te horen gekregen dat ze op basis van de Nederlandse wet geen asielgrond hebben. (…) Als het voor Nederlandse burgers normaal is om je aan de Nederlandse wet en uitspraken van de Nederlandse rechter te houden, dan moet dat voor buitenlanders toch ook gelden. En dat de Nederlandse asielprocedure inhumaan zou zijn, valt toch echt niet vol te houden.’

Ter linkerzijde is dan weer te horen dat de strafbaarstelling ‘een wettelijke basis (levert) voor handhaving die onder dit kabinet wellicht terughoudend zal zijn, maar onder een volgend kabinet actief ter hand kan worden genomen. In de Verenigde Staten is het handhavingsbeleid in de eerste plaats gericht op het oppakken van criminelen onder de illegalen, maar er worden ook veel mensen zonder legale status aangehouden die zich oppassend gedragen en een fatsoenlijk leven leiden. De oorzaak is dat de verantwoordelijke dienst op last van de regering een quotum van jaarlijks 400.000 illegalen moet halen.’ (Trouw, 12 mei 2013)

Het lijkt er op dat de Nederlandse regering voorbije weekeinde kon gered worden, met als resultaat dat iedereen minder tevreden is dan daarvoor.

NOOT: In België is illegaal verblijf strafbaar met maximaal drie maanden cel en een geldboete. In de praktijk wordt deze strafmaat nooit meer toegepast. Zie Vreemdelingenwet van 15 december 1980: