JavaScript is required for this website to work.
Politiek

In memoriam Klaus von Beyme: ruimdenkend, ook tegenover Rusland

Beyme behoorde wereldwijd tot de top binnen de politieke wetenschappen

Dirk Rochtus17/12/2021Leestijd 3 minuten

foto ©

Beyme was een van Europa’s meest vermaarde politicologen, met grote interesse voor Rusland. Hij analyseerde vanuit een vergelijkend perspectief.

Aangeboden door de abonnees van Doorbraak

Dit gratis artikel wordt u aangeboden door onze betalende abonnees. Als abonnee kan u ook alle plus-artikelen lezen. Doorbreek de bubbel vanaf €4.99/maand.

Ik neem ook een abonnement

Als elfjarige jongen moest Klaus von Beyme in 1945 uit zijn geboorteplaats Saarau in Neder-Silezië (thans Żarów in Polen) samen met zijn familie — zijn vader was een landgoedbezitter — vluchten voor het aanrukkende Rode Leger. En als 25-jarige beursstudent legde hij aan de beroemde Lomonosov-universeit in Moskou de basis voor zijn grondige kennis van het Sovjetsysteem. Van 1961 tot 1962 was hij zelfs research fellow aan het Russian Research Center in Harvard. Na zijn doctoraat werd Beyme achtereenvolgens professor aan de beroemde universiteiten van Tübingen en Heidelberg.

‘Groene grens’

Klaus von Beyme — aan wiens overlijden op 5 december 2021 geen enkel medium in Vlaanderen aandacht besteedde — behoorde met meer dan 50 boeken en 500 artikels tot de top tien van politicologen wereldwijd. Hij was als Politikwissenschaftler van vele markten thuis. Zijn aandacht ging uit naar ideeëngeschiedenis en de studie van het federalisme, de parlementaire democratie, regeringssystemen en cultuurpolitiek. En dat vanuit een vergelijkend perspectief.

Sommige van zijn monografieën waren klassiekers. Zoals Das politische System der Bundesrepublik Deutschland (1979), Die Sowjetunion in der Weltpolitik (1983) en Politische Theorien im Zeitalter der Ideologien (2002). Beyme was geen politicoloog die zich in zijn analyses beperkte tot cijfers en structuren. Neen, hij verrijkte ze met een encyclopedische kennis van de geschiedenis.

Alexander Gallus, professor voor Politieke Theorie aan de Universiteit van Chemnitz, schrijft in een Nachruf [in memoriam] dat politicologen en historici in de ogen van Beyme met elkaar verkeren langs een ‘groene grens’, zoals die tussen bevriende landen bestaat. Beyme had zelfs een zwak voor architectuur en cultuurgeschiedenis. In 2005 gooide hij Das Zeitalter der Avantgarden. Kunst und Gesellschaft 1905–1955 — een werk van zomaar eventjes 1000 bladzijden — op de markt.

Rusland

Volgens professor Wolfgang Merkel, gewezen directeur van het Wissenschaftszentrum Berlin, was Beyme een ‘faszinierender Lehrer’. Hij had een ‘aura, die zich vanaf zijn eerste uitgesproken zinnen in de collegezaal uitbreidde’. En al koos hij zelden partij, toch zou hij ‘zijn eigen normatieve positie’ niet verbergen. Dat kwam — nog volgens Merkel — ook tot uiting in zijn houding tegenover het Rusland van Poetin. In Duitsland, dat sterke historische, culturele en economische banden heeft met Rusland, laat de heerser in het Kremlin niemand onberoerd.

Russlandversteher’ (mensen die Rusland ‘verstaan’, er sympathie voor hebben) en Poetincritici kruisen er ongemeen heftig de degens met elkaar. Beyme behoorde tot geen van beide kampen — hij verweet  het debat te veel ‘machtpolitisch orientiert‘ te zijn. Maar hij liet daarom niet minder zijn nuchter licht schijnen op de kwestie Rusland.

Omsingelingsangsten

Dat deed hij bijvoorbeeld in 2016 met de studie Die Russland-Kontroverse. Eine Analyse des ideologischen Konflikts zwischen Russland-Verstehern und Russland-Kritikern. Ruslandcritici ontwaren in de geschiedenis van Rusland een opeenvolging van ‘agressie en expansie’. Zonder haar te willen rechtvaardigen zag Beyme in die ‘Ausdehnungspolitik’ [politiek van uitbreiding] een compensatie voor de trauma’s die Rusland heeft opgelopen sinds de val van de Sovjetunie. Die val was volgens Poetin de grootste geostrategische catastrofe van de twintigste eeuw.

Beyme meende dat Poetin zich tot 2004 zelfs ‘coöperatief en compromisbereid’ heeft opgesteld tegenover het Westen. Maar dan kreeg hij het gevoel niet ernstig genomen te worden. De uitbreiding van de NAVO naar het oosten, met incorporatie van landen die ooit tot de Sovjet-Unie hadden behoord, wekte ‘Einkreisungsängste’ [angst voor omsingeling] bij de Russen. En het denigrerende toontje van de Amerikaanse oud-president Barack Obama over de ‘regionale macht Rusland’, was niet bepaald balsem voor hun ziel.

Ruimdenkend

Ook al vond Beyme — niet gespeend van zelfironie — dat hij te veel geschreven had, toch had hij zich nooit verschanst in de ivoren toren van de academische wereld. Hij oefende bestuursfuncties uit. Zo was hij van 1982 tot 1985 voorzitter van de gezaghebbende International Political Science Association (IPSA). Ook nam hij deel aan debatten in binnen- en buitenland. En bij dat alles bleef hij, zoals Merkel opmerkt, ‘aufgeschlossen’ [open en ruimdenkend] tegenover ‘zijn’ studenten.

Dirk Rochtus (1961) is hoofddocent internationale politiek en Duitse geschiedenis aan de KU Leuven/Campus Antwerpen. Hij is voorzitter van het Archief en Documentatiecentrum voor het Vlaams-nationalisme (ADVN). Zijn onderzoek gaat vooral over Duitsland, Turkije, en vraagstukken van nationalisme.

Commentaren en reacties