Een poosje geleden waarschuwde Agustín Carstens, voorzitter van de Bank voor Internationale Betalingen, voor de risico’s verbonden aan te hoge overheidsschulden. Niet het enige dreigend gevaar, want veel westerse landen smoorden ook de inflatie nog steeds niet in de kiem. Net daarom vraagt Carstens wereldleiders nu om voor één keer samen te werken. En dat de nood hoog is, blijkt zeker nu de boodschappen plots flink duurder worden…

Carstens, de spraakmakende Mexicaanse economist, verwees in zijn speech naar wat in de economische terminologie de ‘Modern Monetary Theory’ (MMT) of ‘moderne geldtheorie’ heet. Aanhangers ervan, en dat zijn er veel, gebruiken de MMT bijvoorbeeld om te verklaren waarom in westerse landen (zoals België of Nederland) de inflatie zo hoog oploopt, terwijl dat in verschillende oosterse landen (waaronder Japan) net niet het geval is. Nochtans creëert ook Japan een enorme hoeveelheid geld, net zoals het Westen, waardoor beide eigenlijk even hard zouden moeten afzien… Of niet?

De redenering gaat als volgt: het inflatiepeil staat op dit moment wereldwijd erg hoog. Zo goed als elk land, zélfs die met alleenheersers of in oorlogssituaties, doet echter beroep op internationale handel aangezien dat efficiënter werkt dan alles alleen te produceren. Maar door de voortdurende import van goederen uit het buitenland wordt de inflatie steeds opnieuw onderling uitgewisseld en raakt het probleem niet opgelost. Internationale samenwerking moet daar volgens Carstens & co. dus soelaas aan bieden.

Boodschappen

Het straffe van het hele inflatieverhaal op dit moment is echter dat het inflatiespook net wegkwijnt in verschillende westerse landen, terwijl de prijzen voor boodschappen sterk stijgen. In België bijvoorbeeld, bleek uit de consumptieprijsindex van statistiekbureau Statbel dat het inflatiepeil in april nog 5,6 procent bedroeg. Een schamele 6 procent, terwijl er niet zo lang geleden nog sprake was van 10 procent en meer. Ook in Nederland koelt de inflatie sterk af: in maart werd het leven voor huishoudens 4,4 procent duurder dan een jaar eerder. Dat dat ‘maar’ 4,4 procent is, is te danken aan het feit dat de inflatie vorig jaar al hard steeg, maar vooral aan de sterk zakkende energieprijzen.

Terwijl de inflatie afneemt, blijken nu dus de prijzen van boodschappen flink toe te nemen. ‘Voedingsmiddelen, dranken en tabak waren afgelopen maand gemiddeld 14,5 procent duurder dan in januari 2022. Een flinke stijging voor een gemiddeld huishouden: een gezin met twee kinderen besteedde volgens het Nederlandse budgetinstituut Nibud in 2022 minimaal 6.000 euro aan voeding. Met de huidige inflatiecijfers is datzelfde huishouden dit jaar zeker 850 euro duurder uit’, schreef De Volkskrant in januari over Nederland. ‘Zo stegen de prijzen van voedingsmiddelen en alcoholvrije dranken volgens voorlopige cijfers over maart met bijna 18 procent en werden brood en granen bijna een vijfde duurder.’ Voor België luidde Het Laatste Nieuws: ‘Consumentenorganisatie Testaankoop berekende dat je vandaag voor dezelfde winkelkar van een jaar geleden 19,76 procent meer betaalt. Voor een gemiddeld gezin komt dat neer op 85 euro per maand.’

Vreemd fenomeen

Maar een dalend inflatiepeil (wat wil zeggen dat de koopkracht van gezinnen toeneemt, red.) valt moeilijk te rijmen met een duurder wordende winkelkar, toch? De hoge inflatie werd immers aanvankelijk voor een groot stuk door de stijgende grondstofprijzen op gang getrokken. Nu zijn het die dalende grondstofprijzen die de inflatie opnieuw drukken, terwijl er tegelijkertijd druk staat op de prijzen van eindproducten. Niet goed, want een gezin dat opeens moeite krijgt met het aflossen van de rekeningen aan het einde van de maand, wordt gedwongen opslag te vragen bij de werkgever. Betaalt die werkgever hogere lonen, dan moet hij ook zijn eigen prijzen verhogen als hij zijn winstmarge wilt behouden. Gaat die situatie zo voort, dan ontstaat een loon-prijsspiraal…

Een loon-prijsspiraal is een soort vicieuze cirkel, die ontstaat als producenten loonkosten per product doorberekenen in de prijzen, en de aldus ontstane hogere prijzen op hun beurt weer tot hogere looneisen leiden. Wanneer de loonkosten sneller stijgen dan de gemiddelde arbeidsproductiviteit zal een producent de stijging van de loonkosten per eenheid product willen doorberekenen aan zijn afnemers om zo een acceptabele winstmarge te behouden. De consument die tevens werknemer is, ziet zich geplaatst voor hogere kosten van levensonderhoud en dus verlies aan koopkracht. De werknemer verlangt compensatie door loonindexering, zijn loon gaat omhoog, waarna de producent de prijzen weer wil verhogen, enzovoorts. Men komt aldus in een soort spiraal terecht, noem het een ‘straatje zonder einde’.

Vandaag

Maar is dat wel mogelijk? Is het risico op de loon-prijsspiraal niet gewoonweg een theoretisch principe dat zich ‘toch niet zal verwezenlijken’? Wel, oordeelt u zelf maar: op 13 april schreef het Algemeen Dagblad nog dat de loonafspraken voor het eerst in lange tijd boven de inflatie uitkwamen. ‘Het Centraal Bureau voor de Statistiek meldde vorige week nog een inflatie in maart van 4,4 procent. De 7,5 procent voor de loonafspraken is in verhouding daarmee opnieuw een record’, klonk het. Nu maakt niemand zich echter nog zorgen. Maar was dat ook niet de reden dat er te laat werd ingegrepen toen de inflatiemolen oorspronkelijk begon te draaien?