In drukke badplaatsen schelden we op de toevloed van ’toeristen’, terwijl we er zelf toe behoren. Mensen gaan naar Walibi op een zonnige herfstdag, en stellen vast dat ze amper een attractie halen want alles zit ei-vol. Vrijdagavond is het drummen in de grootwarenhuizen, want iedereen wil blijkbaar dan zijn wekelijkse boodschappen doen. In Korea sterven 153 mensen tijdens een Halloweenfestival, vertrappeld en/of verstikt in een massa, o ironie, op zoek naar leut en vertier. In India idem, 80 slachtoffers nadat een zwaar overbelaste hangbrug instort, waarop men dan ook nog eens aan het dansen was. 

De catastrofe in Seoel op 30 oktober is ondertussen breedvoerig geanalyseerd door massapsychologen en professoren in crowdmanagement, ja, ook dat soort experten bestaat dus en laat van zich horen als zo’n calamiteiten plaats grijpen. Er wordt gewezen naar de overheid die nalatig zou zijn geweest door deze toeloop niet te voorzien en de mensenstroom niet in goede banen te leiden. Er waren geen vluchtwegen, men zat als ratten in de val. Ik lees dat de clubs in die straat de deuren dicht hielden toen ze zagen wat er gebeurde: dat vraagt om een grondig onderzoek.

Van echte paniek zou er geen sprake geweest zijn. Bovengenoemde experts omschrijven het als een typisch geval van lokale overbevolking, wanneer de dichtheid negen personen per vierkante meter bereikt. Er ontstaat dan ademnood waaruit men zich probeert los te wrikken, wat nog meer druk veroorzaakt en nog meer gewoel. De massa volgt de fysica van een vloedgolf die zich opbouwt. Wie het evenwicht verliest en valt, wordt gewoon vertrappeld. Met verstikking of hartstilstand tot gevolg.

Imitatiegedrag

Walibi, zondag 30/10: alleen maar aanschuiven

Tot zover de fysica. Maar laten we eens de context bekijken en de bron van massacatastrofes. Het was blijkbaar de eerste keer dat de coronabeperkingen werden opgeheven. Zeker 100.000 mensen waren afgezakt naar de uitgaansbuurt Itaewon, de place-to-be voor feestende jongeren. Deze ontlading na strenge restricties met mondmasker is begrijpelijk, maar weerom is het natuurlijk ironisch dat strenge sanitaire maatregelen tegen covid-sterfte uitmonden in een massaslachting door slecht beheerd crowdmanagement. Hebben we hier te maken met de hysterie van een dier dat de uitgang van de kooi vindt?

Ander punt: aan deze volkstoeloop gingen dagen vooraf van intense mobilisatie via de sociale media. Facebook, Twitter en Instagram (nu vooral populair bij jongeren) zijn platformen die als een enorme hefboom kunnen werken voor allerlei fysieke bijeenkomsten en events. En ja, drukte trekt volk aan, imitatiegedrag is een constante. Files zijn ook zo’n fenomeen, vooral de vakantiefiles naar het Zuiden of de ski-oorden: bekijk dit op TV, en denk: hoe stom kan een mens zijn.

Het ontstaan van een menigte mensen die allemaal hetzelfde willen doen op hetzelfde moment op dezelfde plek, heeft te maken met hypercommunicatie via sociale media, maar ook met de moderne hype- en trendcultuur. Op een zeker ogenblik is een trend zo dominant dat alleen nog volslagen ‘nerds’ en asocialen ze niet volgen. Dus allen daarheen. Vanaf dan speelt de wet van de massapsychologie. Alles beweegt zich als een aanzwellende golf, die talloze partikels meesleurt en mensen een euforisch gevoel geeft dat de groep hen opneemt en geborgenheid geeft.

Vrede, vreugde en eierkoeken

Tomorrowland: één verkeerde beweging kan een dodelijke spiraal in gang zetten

Helaas is die euforie bedrieglijk. De massa is geen verzameling individuen maar een entiteit op zich. Ze volgt op de duur een eigen wetmatigheid waar niemand nog vat op heeft. Dat was zo met het Heizeldrama in 1985 -de moeder van alle stadionrampen – dat was zo met het technofestival Love Parade in Duisburg, 2010, waar 20 jonge mensen verpletterd raakten.

Ook dat was tragikomisch en vol ironie. Die Love Parade was anno 1989, net voor de val van de Berlijnse muur, heel klein begonnen met een ludiek-anarchistisch straatfeestje dat doorging onder het motto ‘Friede, Freude, Eierkuchen’. Aantal deelnemers: 150. Jammer genoeg werd dit prettig-gestoord samenzijn van gabbers een hype, en steeg het deelnemersaantal elk jaar exponentieel. Snel kwamen de sponsors opdagen (vooral commerciële radio- en TV-zenders, allerlei met jongerencultuur verbonden merken, maar ook de christendemocratische CSU deed een duit in het zakje…), en kreeg dit straatfestival de allures van een mega-manifestatie die heel het openbare leven lamlegde.

Massa’s deugen niet, dat weten we eigenlijk wel in ons achterhoofd. In feite is 200 deelnemers een gezonde limiet voor een samenkomst. Boven dit aantal – daarover zijn antropologen en psychologen het eens – gedraagt de groep zich niet meer als groep maar als menigte, en worden feestjes ‘evenementen’. De hele cultuur die daar rond hangt, is gericht op grootschaligheid en anonimiteit. Zie ook Tomorrowland. Veel heeft met het financiële plaatje te maken. Om ‘uit de kosten te komen’ vragen grote investeringen grote inkomsten en veel volk, het feest wordt dan een industriële manipulatie van biomassa. Eén foute beweging is dan genoeg om een dodelijke kettingreactie in gang te zetten. De nachtmerrie van elke festivalorganisator.

Disneyficatie

Wat me op de laatste bemerking brengt: Halloween vieren in Seoul? Hoe authentiek is dat. Ach, het krioelt daar van de Amerikanen, Zuid-Korea is het meest verwesterde land in Azië.

Halloween is in Zuid-Korea, zoals bij ons, een door commerce en (sociale) media geïmporteerd stuk Angelsaksische eenheidsworst.

Het is een aspect van de Disneyficatie, samenhangend met de verengelsing en het overwicht van de Amerikaanse beeldcultuur. Het kapitalisme distribueert ook cultuur van een speciale soort.

Ook bij ons is Halloween helemaal ingeburgerd. Het was misschien ooit Keltisch-Europees, maar het is een exotische mode, van over de oceaan gewaaid. Vandaag vind je ze overal, de dodenmaskers en geraamtes, in elke kleuterschool lopen kinderen in zo’n griezelpak rond. Dat kan best leuk zijn, maar ondertussen worden inheemse rituelen en figuren zoals Zwarte Piet verbannen wegens politiek incorrect. Zie ook de Leuvense omslag van Kerst- naar Wintersfeer. Tradities sneuvelen, onder allerlei voorwendsels, de eenheidsworst rukt op.

De slotsom is, weerom, dat niet meedoen met iedereen uw leven kan redden. De man of vrouw die even dacht: pff, die hangbrug, mij te druk. Massale vlucht- en paniekreacties horen bij het kuddegedrag (als één zebra het op een lopen zet loopt heel de rest mee: gevaar!), maar bij hogere zoogdieren geldt de wet van de 200-limiet, de kleine groep (familie, clan), het gezond verstand en het belang van individuele distinctie. Evolutionair was dit cruciaal, anders waren we nog steeds zebra’s. Dat commerce en massacultuur ons opnieuw tot een gedesindividualiseerde kudde willen herleiden, is een destructief verschijnsel waar best wel wat gezonde argwaan voor mag opgebracht worden. Niet meegaan met de stroom. Zoals mijn moeder zaliger zei: Is er veel volk op de baan, ga er dan vooral niet tussen staan. Hoe waar.