Of iemand niet ‘te oud’ is voor iets, is een ongemakkelijke vraag. We hebben het dan niet over de vraag of het gepast is voor een vrouw van middelbare leeftijd om minirokjes te dragen, of de vraag of het leeftijdsverschil tussen de net gescheiden man en zijn groen blaadje niet te groot is. Over smaken en kleuren valt niet te twisten. Neen, de vraag wordt ongemakkelijk wanneer de zorgen om iemands leeftijd neerkomen op een gemaskeerde bekommernis om zijn of haar fysieke en, vooral, mentale gezondheid.

Hoe belangrijker – maar ja, wat is ‘belangrijk’ – de job of activiteit, hoe acuter de bezorgdheid om iemands geestelijke gezondheidstoestand. Dat is zeker zo voor de man die met één bevel een atoomoorlog kan doen losbarsten.

De Verenigde Staten is, tot spijt van wie het benijdt, het machtigste land op Aarde. Dat maakt van haar staatshoofd, regeringsleider én militair opperbevelhebber de machtigste man op Aarde. Vandaag is dat Joe Biden, de 79-jarige oud-vicepresident en oud-senator uit Delaware. Het presidentschap was een trofee die Biden al lang begeerde, maar hem tot vorig jaar altijd was ontsnapt. Na een eerste onsuccesvolle poging in 1988 en een tweede gooi in 2008 won hij in 2020 op 77-jarige leeftijd de ultieme prijs in de Amerikaanse politiek.

Met zijn inauguratie op 20 januari 2021 brak de zesenveertigste president onmiddellijk een record. Biden werd de oudste persoon in de geschiedenis van het Amerikaans presidentschap die de eed aflegde. Die titel nam hij over van zijn voorganger, Donald Trump. Trump was evenwel acht jaar jonger dan Biden toen hij in 2017 plaatsnam achter het bureau in het Oval Office. Biden brak het record dus niet, hij verpulverde het.

Zonsondergang

Vandaag is de president bijna 80 jaar. Door die vergevorderde leeftijd wordt de vraag of hij niet enkel fysiek, maar ook (en vooral) mentaal nog up to the task is, steeds vaker gesteld. Dat Biden vergeetachtig is, permanent vermoeid oogt en bij momenten geen coherente volzinnen kan maken, stelt het Amerikaanse volk niet meteen gerust.

Joe Biden is niet de eerste president over wie geruchten circuleren dat zijn geestelijke gezondheid achteruitgaat. Voordat achtereenvolgens Trump en Biden hun intrek namen in het Witte Huis, stond het ouderdomsrecord op naam van de Republikeinse president Ronald Reagan. Reagan was 69 jaar toen hij, na een loopbaan als acteur en gouverneur, in 1981 naar Washington D.C. verhuisde. Tijdens en vooral na zijn twee ambtstermijnen kreeg de figuur Reagan haast mythische proporties binnen de conservatieve beweging. Republikeinse presidentskandidaten tot en met Trump probeerden het beeld van een ‘nieuwe Reagan’ te cultiveren.

Niet lang na zijn aftreden als president werd bij The Gipper (de bijnaam van Reagan) de ziekte van Alzheimer vastgesteld, een ongeneeslijke neurodegeneratieve ziekte die hersencellen vernietigt en uiteindelijk de dood veroorzaakt. Met een handgeschreven brief informeerde hij de natie die hij acht jaar lang geleid had van zijn diagnose. De man die vijf jaar eerder nog aan de knoppen van het nucleair arsenaal had gezeten, zou samen met zijn vrouw aan ‘de reis’ beginnen die hem naar ‘de zonsondergang van zijn leven’ zou leiden. Reagan overleed in 2004.

Grondwet

Nadat Reagan zijn diagnose publiek maakte, werd luidop gespeculeerd of de eerste Alzheimer-tekenen al zichtbaar waren tijdens zijn presidentschap. Anekdotes van een verwarde president deden de ronde. De artsen die Reagan tijdens zijn presidentschap rond zich had verzameld, getuigden evenwel één voor één dat ze niet bezorgd waren om de geestestoestand van de president. Toch deed de diagnose vragen oproepen.

Een Amerikaan kan maar president worden indien hij minstens 35 jaar oud is op het moment van de eedaflegging. De rationale achter deze regel is vrij eenvoudig: de cumulatie van macht in één hoofd kan maar aanvaardbaar zijn indien dat hoofd gevuld is met een minimum aan levenservaring en opgedane wijsheid. Die minimumleeftijd heeft nooit een probleem gegeven: de jongste president tot dusver was John F. Kennedy met 43 lentes.

Een moeilijkere vraag is of er ook een maximumleeftijd dient te worden ingevoerd. Ouderdom brengt immers niet enkel ervaring en (in het beste geval) wijsheid met zich mee, maar ook een resem ouderdomsziekten -en kwalen. Momenteel bevat de Amerikaanse grondwet geen beperking aan de ambitie van een senior citizen om zijn of haar land te vertegenwoordigen in het Witte Huis en op het wereldtoneel.

Dankbaar

Er zijn emotionele en politiek-filosofische redenen om een maximumleeftijd af te wijzen. De emotionele is eenvoudig: bejaarde burgers hebben de maatschappij decennialang mee vorm gegeven. In het beste geval hebben zij zich ingezet voor hun medemens en de planeet. Minstens hebben zij belastingen betaald en op die manier de overheid gefinancierd. Hen vervolgens uitsluiten wanneer zij het land dat zij mee gecreëerd hebben willen leiden, komt als weinig dankbaar over.

Bovendien is er de vraag of een harde regel, een totaalverbod op kandidaatstelling vanaf een bepaalde leeftijd, wel overeenkomt met de realiteit. Het is immers perfect mogelijk om op 80-jarige leeftijd nog in uitstekende (mentale) gezondheid te zijn, of net al op 60-jarige leeftijd de eerste tekenen van achteruitgang te vertonen.

Politiek-filosofisch kan men zich afvragen of de (grond)wet zich wel in de plaats kan stellen van het oordeel van de kiezer. Als de burgers van een land besluiten dat iemand geschikt is voor het hoogste ambt, kan hen dan die keuzemogelijkheid ontnomen worden? In de Verenigde Staten luidt het antwoord voorlopig ‘neen’. Opvallend is natuurlijk wel dat dit argument eveneens gebruikt kan worden om de afschaffing van de minimumleeftijd te bepleiten. Daar lijken dan weer weinig Amerikanen voor gewonnen.

Wissel van de wacht

Terug naar Joe Biden. De president vier morgen zijn 79ste verjaardag. Hopelijk is het een dag waarop Democratische partijbonzen hem niet vervelen met vragen over zijn toekomstplannen. Dat gebeurt, tot zijn ergernis, immers al voldoende.

Tijdens de presidentscampagne van 2020 liet Biden vallen dat hij zichzelf ziet als een ‘brug’ naar een nieuwe generatie leiders. Democraten willen stilletjes aan weten hoelang die brug net is. Strekt ze helemaal tot in 2028? Of besluit Biden dat één ambtstermijn voldoende is en geeft hij het stokje door aan de volgende generatie? De president zelf houdt vol dat hij ‘iedere intentie’ heeft om opnieuw te kandideren voor de Democratische partijnominatie en het presidentschap. Die woordkeuze geeft hem natuurlijk heel wat ‘wiggle room’, maar ze bevriest ook het speelveld: geen enkele Democraat zal immers een gooi naar de partijnominatie doen zolang de zittende president aangeeft er een optie op te nemen.

86

Indien hij kandideert en wint, zou Joe Biden 86 jaar zijn aan het einde van zijn tweede ambtstermijn. Dat is bijna tien jaar ouder dan de leeftijdsverwachting voor een Amerikaanse man.

Democratische kiezers lijken zich daarvan bewust. Uit een recente peiling afgenomen op vraag van ABC News en de Washington Post blijkt dat amper vijfendertig procent van de Democraten (dus de partijgenoten van de president) Biden een verlengd verblijf in het Witte Huis gunt. Zesenvijftig procent verkiest een andere (niet nader gedefinieerde) vaandeldrager. Of dat een impact zal hebben op de beslissing van de zesenveertigste commander-in-chief, is onwaarschijnlijk. Een politicus die zichzelf belangrijk genoeg vindt om president te worden, beschikt doorgaans niet over de nederigheid om te erkennen wanneer zijn tijd gekomen is. Only time will tell.