Vorig jaar werd in China de grote tienjaarlijkse volkstelling gehouden. Een gigantische onderneming om uit te maken hoeveel Chinezen er nu eigenlijk precies zijn. De uitkomst van de telling was indrukwekkend. Officieel zijn er nu 1.411.778.724 Chinezen. Hiermee blijft China nog steedes India voor als meest bevolkingsrijke land ter wereld.

Dalende geboortecijfers

Toch was de demografische stemming niet bepaald positief. In 2016 was de doelstelling immers om in 2020 met 1,42 miljard Chinezen te zijn. China kampt reeds enkele jaren met snel dalende geboortecijfers waardoor het ver onder de 2,1 kinderen per vrouw blijft die nodig zijn om de bevolking op peil te houden. Volgens de laatste cijfers zit men in 2020 in China momenteel op 1,3 kinderen per vrouw, waardoor een sterke bevolkingskrimp onvermijdelijk lijkt.

Volgens eerder prognoses zou de Chinese bevolking vanaf 2030 ook effectief beginnen dalen. Volgens een artikel in de Financial Times is de neerwaartse trend mogelijk nu al ingezet. De publicatie van de cijfers liet langer op zich wachten dan voorzien, wat de speculatie voedde dat de cijfers werden bijgewerkt om toch nog een beperkte groei aan te tonen. De verwachting is nu dat de bevolking reeds in 2022 haar piek zal bereikt hebben. Wie enige ervaring heeft met Chinese cijfers, weet dat politieke gewenste cijfers altijd de bovenhand halen over effectief gemeten cijfers.

Initieel werd verwacht dat China omwille van de demografische evolutie tegen het einde van de eeuw, net als Japan, nog maar de helft van zijn inwonertal zou overhouden. Een nieuwe studie becijferde echter dat dit al tegen 2065 het geval zou kunnen zijn indien het aantal kinderen per vrouw zo laag blijft. Bij de CCP gingen de alarmbellen duidelijk af en men lijkt vastbesloten om alles uit de kast te halen om deze trend te keren. Het is echter zeer de vraag of de aloude “top-down” benadering van “social engineering” hiertoe geschikt zal blijken.

Historische terugblik

China krijgt vandaag te maken met de gevolgen van het eigen controversiële één-kind-beleid dat begin jaren 80 werd ingesteld. Dat beleid was op zijn beurt een reactie op de enorme bevolkingsgroei die China kende onder Mao, en met name in de periode van 1965-1970, in het heetst van de culturele revolutie. Voor Mao was het eenvoudig: hoe meer Chinezen, hoe sterker de grote Chinese natie zou worden, in haar strijd tegen de kapitalistische vijand. De pure macht van het getal dus. Hoe meer kinderen, hoe beter.

Vanaf 1985 zou dat gigantische cohort Chinezen op zijn beurt echter kinderen gaan krijgen, wat de Chinese bevolking richting de 2 miljard zou gekatapulteerd hebben. Het één-kind-beleid was vanuit die optiek niet alleen nodig maar zelfs onvermijdelijk. Zelfs met dit strenge beleid versnelde de bevolkingsgroei opnieuw tussen 1985-1990, net omwille van het feit dat er zoveel Chinese vrouwen op vruchtbare leeftijd kwamen.  Het cohort kinderen van 1985-1990 zorgde vervolgens opnieuw voor een (veel kleinere) versnelling van de bevolkingsgroei in de periode 2005-2010. Met andere woorden: het effect van het roekeloze bevolkingsbeleid van Mao was slechts 40 jaar en 3 geboortegolven later eindelijk volledig uitgewerkt.

Een boete van 627 euro voor een kind

Maar de CCP reageerde te traag bij het loslaten van de één-kind-politiek. Eigenlijk had dit beleid al in 2010 moeten stopgezet worden. Het werd pas formeel in 2016 opgegeven. Vanaf dan mochten Chinezen opnieuw 2 kinderen krijgen. Sommige Chinezen hadden hier sowieso niet opgewacht. Taxichauffeur Li in Kaifeng bijvoorbeeld was reeds in 2015 voor de tweede keer vader geworden. Hij werd een boete van 5000 CNY (672 EUR) opgelegd en dat was het dan. Vandaag zou hij een beloning van 1000 CNY (134 EUR) gekregen hebben.

Het loslaten van het één-kind-beleid zorgde in 2016 initieel voor een kleine heropleving van het aantal geboortes, maar in de daaropvolgende jaren daalden de geboortecijfers opnieuw dramatisch. De reden hiervoor is dat het cohort dat nu op vruchtbare leeftijd komt, sowieso steeds kleiner wordt. Het aantal geboortes viel daardoor terug van 18 miljoen in 2016 tot slechts 12 miljoen in 2020. De economische en maatschappelijke onzekerheid door de corona-uitbraak kan hier ook een rol in gespeeld hebben, maar ook de onderliggende trend lijkt niettemin structureel dalend. Oorzaak hiervan zijn een aantal andere maatschappelijke realiteiten die ‘kinderen krijgen in China anno 2021’ weinig aantrekkelijk maken.

Kinderen krijgen is geen cadeau in China

De ‘goesting”’om veel kinderen te krijgen, lijkt bij de overgrote meerderheid van de Chinezen in de grootsteden volledig verdwenen. De afschaffing van het één-kind-beleid zal daar weinig aan veranderen. De omgevingsfactoren zijn in die mate ongunstig dat je wel twee keer nadenkt voor je één of zelfs twee kinderen op de wereld zet als jong Chinees koppel.

Ten eerste is vooral huisvesting in de grootsteden peperduur geworden. Vastgoed kopen is voor een doorsnee Chinese werknemer volstrekt onmogelijk. Nochtans is het bezitten van een appartement een cruciale vereiste voor een Chinese man om als een potentiële huwelijkspartner aanzien te worden. De prijzen zijn in hoge mate opgedreven door speculatie en Chinezen die vastgoed kochten als investering, maar het zelfs niet eens verhuren. In 2016 liet Xi al opmerken dat appartementen dienen om in te wonen, niet om mee te speculeren. Daarop volgden dan in 2020 de ‘3 red lines’ om de ongebreidelde groei in de vastgoedsector aan banden te leggen. De prijzen zouden nu eindelijk hun piek moeten bereikt hebben, maar dit zal ook gepaard gaan met een groeivertraging, waardoor het veel Chinezen economisch misschien ook minder voor de wind zal gaan.

Werken van 9 tot 21 u, 6 dagen per week

Ten tweede eist het helse werkritme en de druk van de carrière zijn tol, zowel bij mannen als bij vrouwen. De Chinese onderzoeker inzake publiek beleid Zeng Diyang merkte in een paper op dat dit mogelijk een impact heeft op het ‘reproductieve gedrag’. Anders gezegd: zelfs als Chinese koppels nog kinderen willen, is er gewoon geen tijd of energie meer voor ‘voortplantingsgedrag’. Illustratief hiervoor is het zogenaamde 996 werkritme bij Chinese tech bedrijven: werken van 9 uur ´s morgens tot 9 uur ´s avonds, 6 dagen per week. Niet bepaald optimaal om een gezinsleven op te bouwen.

Ten derde helpt het ook al niet dat er nog steeds een heel sterke voorkeur heerst voor jongens over meisjes bij geboorte. Met 113 jongens voor 100 meisjes bij geboorte, heeft China nog steeds de meest scheefgetrokken ratio ter wereld, ondanks een lichte verbetering de laatste jaren. Hierdoor zijn er relatief minder vrouwen op vruchtbare leeftijd. Bovendien is er ook nog eens de maatschappelijke verwachting dat vrouwen voor hun 30^ste moeten trouwen. Een ongehuwde vrouw die ouder is dan 30 wordt aanzien als een ‘sheng-nü’, een ‘overgebleven vrouw’.  Zo vallen opnieuw veel vrouwen op vruchtbare leeftijd letterlijk uit het huwelijksbootje.

Tot slot is er ook de enorme familiale druk die rust op de huidige generatie van enige kinderen. Zij worden immers ook nog steeds verondersteld te zorgen voor hun eigen ouders op hogere leeftijd. Anders dan bij ons wonen bejaarde ouders vaak in bij de zoon, eerder dan verzorgd te worden in een woonzorgcentrum. De zorgtaak zelf valt echter vaak op de schoondochter. Het perspectief niet alleen voor de eigen kind(eren) te moeten zorgen maar ook nog voor 2-4 ouderen, is voor jonge Chinese vrouwen dan ook weinig aantrekkelijk.

Conclusie

De combinatie van al deze factoren maakt dat de huidige generatie volwassenen steeds vaker bedankt voor het ouderschap tout court. Wie al een eerste kind heeft, is dan weer moeilijk te verleiden tot het krijgen van een tweede kind omwille van de financiële implicaties. Private kinderopvang is peperduur en het eigen appartement is vaak te klein voor 2 kinderen. Daarnaast is er ook nog de maatschappelijke druk op de ouders om hun kinderen te laten excelleren op school. Kortom, het ziet er niet naar uit dat China de komende jaren plots een geboortegolf zal kennen. Maar de CCP zou de CCP niet zijn, als zij toch niet alles in het werk zal stellen om het tij te keren.