Kim Jong Un, een rat in de hoek?

De moord op Kim Jong Nam, oudste zoon van ‘eeuwig president’ Kim Jong Il van Noord-Korea, is zo uit een roman gegrepen. Ze lijkt compleet overbodig, de man had geen enkele politieke ambitie. Een verklaring blijft dan ook hypotetisch. Ik zie vier mogelijkheden.

1

De eerste is het klassieke koningsdrama, Richard III van Shakespeare: moord de hele familie uit die je uit het zadel kan lichten. Kim Jong Un heeft er een handje van weg om iedereen uit de weg te ruimen die de weg naar zijn absolute macht heeft geplaveid. Alle topmedewerkers van Kim Jong Il zijn met harde hand buitengewerkt. Het meest opvallende voorbeeld was diens oppermachtige rechterhand en schoonzoon, ‘oom’ Jang Song Thaek, voor verraad terechtgesteld in 2013. Thaek verdedigde de economische lobby, Un had voor het militair establishment gekozen. Ook Thaeks familie werd danig uitgedund. Thaek was ook de beschermheer van Nam, en Un vreesde dat Nam een pion zou worden in de machtsstrijd om de hoogste functie. Daar heeft het conservatieve Fox mediaconcern voedsel aan gegeven door een kattebelletje over te nemen van The Korean Times als zou Nam gevraagd zijn om een regering in ballingschap te leiden. Nam heeft dat geweigerd, maar de paranoia van Un kent geen grenzen, en Nam moest verdwijnen om niemand op ideeën te brengen. Was het toevallig dat de moord twee dagen voor één van Noord-Korea’s grootste feesten, de Dag van de Schitterende Ster, gebeurde? De verjaardag van Kim Jong Il? En van Nam zelf? Nam was trouwens een zetbaas van China, die hem rijkelijk verloonde om zijn playboyleven te kunnen bekostigen.

2

Tweede scenario is de bezegeling van de grote schoonmaak in de Noord-Koreaanse hoofdstad Pyongyang. Un heeft nu iedereen geliquideerd die een rechtstreekse bedreiging voor hem kon vormen. Er is sprake van liefst 340 terechtstellingen van kaderleden en vertrouwelingen in de zes jaar dat hij aan het bewind is. Nog maar op 14 februari is Kim Won Hong gedegradeerd van viersterrengeneraal naar majoor-generaal met één ster. Hong was minister voor Staatsveiligheid, een van de eerste hondstrouwe medewerkers die de laan uitgaat, voor ‘heropvoeding’. Hij leidde jarenlang de Groep 109 (1987-2012), die toeziet op de geheime dienst en het al dan niet buitenlands mediabeheer. Hij had natuurlijk ontzettend veel vijanden gemaakt, en die heeft Un aangegrepen om de Werkliedenpartij te bewegen hem tot verdachte te maken. Officieel is hij schuldig aan corrupte, machtsmisbruik, en schending van de mensenrechten. De achterliggende gedachte is veel simpeler: hij kon niet verhinderen dat te veel Noord-Koreanen in China en elders ongemerkt zijn verdwenen, dat er te  veelincidenten waren met werknemers van buitenlandse bedrijven, dat verschillende diplomaten overliepen (vooral Thae Yong Ho in Londen), en dat hij twaalf gedroste restaurantmedewerkers niet terug naar Noord-Korea kon dwingen. Met zijn ‘fall from grace’ is de veiligheidskongsi rond Un op vier man teruggevallen. Eerder al waren Kim Jong Ils vertrouweling Ri Yong Ho in 2012 en de slaperige defensieminister Hyon Yong Choi geëlimineerd, de laatste letterlijk en in het publiek met luchtafweerraketten (2015). 

3

Mogelijkheid drie, die niet zo onwaarschijnlijk is: Un wou uittesten hoe ver hij kon gaan na de chaotische Amerikaanse presidentsverkiezing. Op 28 januari wees luchtspionage uit dat een omstreden kernreaktor in Yongbyon opnieuw in werking was gesteld. Hoewel hij amper vijf megawatt sterk is, kan hij wel genoeg plutonium leveren voor een door de VN verboden kernprogramma. Er kwam ook bevestiging van een nieuwe luchtafweerbasis bij Kaesong. En klap op de vuurpijl, Un liet een nieuwe langeafstandsraket die een kernkop kan dragen, een Pukguksong 2, afschieten richting Japan, op het ogenblik dat premier Abe bij president Trump op bezoek was. Zij sloten meteen de rangen. 

4

De laatste mogelijkheid is dat Un voor de vlucht vooruit kiest, zoals het raketprogramma al bewijst. Dan zijn de terechtstellingen en moorden een harde waarschuwing voor al wie denkt te deserteren. Eén van de moordenaars van Nam is Ri Yong Choi, een onopvallende dertiger die al drie jaar in Maleisië ‘werkt’. ‘Werkt’, want zijn werkgever, Tombo Enterprise, erkent dat hij geen enkele keer op kantoor is verschenen en geen enkel loon heeft opgestreken. Toch heeft hij een verblijfsvergunning als productmanager in de IT-afdeling van het bedrijf, dat vooral kruidengeneeskunde van dienst is. Medeplichtigen schijnen bij de neus genomen, zij dachten aan een tv-programma mee te werken. Uit de greep blijven voorlopig vier Noord-Koreanen, die wellicht via Djakarta, Dubai en Vladivostok zijn weggeraakt, en twee voortvluchtigen: een ambassademedewerker en een werknemer van de luchtvaartmaatschappij.

Het is verleidelijk zich achter deze complottheorie te scharen. Alleen al het gebruik van het zenuwgas VX, waarvan enkel Washington en Moskou toegeven dat ze het bezitten, op een drukke openbare plaats, wijst op de roekeloosheid van de aanslag. Een vlucht vooruit verrekent tegelijk de drie andere opties, de grote schoonmaak van al wie de grote leider omringt. Vijf topkaders zijn alweer barbaars terechtgesteld met luchtafweergeschut omdat ze ‘foute informatie’ gaven. De zus van Un, Kim Yo-Jong, wordt weggemoffeld, na eerdere promoties. Zijn vroegere vriendin is terechtgesteld vanwege een ‘pornografische opname’ (die hij wellicht zelf regisseerde). De officiële staatsleer, de juche of zelfredzaamheid, gedijt maar door dwangarbeid, inperking van alle kommunikatie en mobiliteit voor de eigen burgers (op vrijwel alles staat de doodstraf: telefoneren met het buitenland, het bezit van een Bijbel of Koran, binnenlands reizen, tv of buitenlandse films kijken, alcohol drinken op niet-vastgelegede feestdagen, twijfel aan de staatspropaganda), (georganiseerde) hongersnood, en verklikking. De DDR was maar een lachertje in vergelijking met het bastion van Kim Jong Un.

Maar hoe eenzamer aan de top, hoe smaller de richel waarop hij zijn evenwicht zoekt. Gevluchte dissidenten zoals diplomaat Thae Yong-Ho denken dat Kims dagen geteld zijn. Maar bewust gecontroleerde onwetendheid kan daar een domper opzetten. Het grootste gevaar komt uit legerkringen. Topofficieren hebben of leiden steeds meer smokkelbendes uit China of Zuid-Korea.

Internationale strafmaatregelen

Wat er ook van zij, Kim Jong Un heeft wel zijn laatste bondgenoten het leven onmogelijk gemaakt. Maleisië was zijn enige uitweg naar de buitenwereld, Maleiers mogen visavrij rondreizen in Noord-Korea en Protonauto’s leveren voor het taxipark in Pyongyang. In ruil zorgen zij wel voor internationale contacten en afzetgebieden. Er zit nu een dik haar in de boter. Maleisië verbiedt Noord-Koreaanse onderdanen nog zonder visum binnen te komen.

China, dat Pyongyang altijd in bescherming nam, heeft onverwachts de hele koleninvoer uit Noord-Korea opgeschort tot eind dit jaar. Dat is niet min. 90% van de handel gebeurt met China, één vijfde bestaat uit kolen. Steenkool is goed voor 35% van de Noord-Koreaanse economie, 44% is bestemd voor uitvoer. Het is nog belangrijker dan textiel. In november vorig jaar had China al mee het strafmaatregelenpakket van de VN uitgetekend, er is ook een lijst opgesteld van produkten die militair nut konden hebben. En nu is het echt menens, al blijft Peking wel aandringen op een diplomatieke verzoening binnen het zespartijenoverleg. De Amerikanen steunen dat, zij bereiden nieuwe gesprekken voor in New York – voor het eerst in vijf jaar, er waren sindsdien alleen diskrete ontmoetingen in Koeala Loempoer, Genève, Berlijn en Oelaan Bataar.

De Chinezen komt de boycot niet eens slecht uit. De Chinese economie stagneert, de nettoreserves zijn afgesmolten tot 1,7 triljoen dollar – onvoldoende, heeft Market Watch uitgevogeld, om de munt, de yuan, te schragen. (In juni 2014 zat China op een deviezenberg van 4 triljoen.) De redenen zijn duidelijk: de kredietverlening is sinds 2000 verveertigvoudigd, de economie maar tien keer gegroeid. Daar komen de gigantische legeruitgaven bij, en het afkopen van politieke invloed in Azië en Afrika. De middenklasse voelt het nu al. Dan kan een nukkige buur als Noord-Korea best even een offertje meer brengen. Er is maar één risico: een rat in het nauw maakt vervaarlijke sprongen. Kim Jong Un zal niet vervaard zijn de knop in te drukken. Als hij er al een heeft.

 Foto: (c) Reporters