Leonid Perfetski, een kunstschilder tegen de bolsjewieken

Leonid Perfetski werd op 23 februari 1901 geboren in het dorp Ladyzhintsy in het gouvernement Kiev van het Russische Rijk. Na de middelbare school in Orjol studeerde hij aan de universiteiten van Moskou en Kazan, waarna hij een militaire opleiding volgde in Peterhof.

In dienst van de IJzeren Divisie

Op 17-jarige leeftijd sluit Perfetski zich na het uitbreken van de Februarirevolutie aan bij het leger van de pas gestichte burgerlijke Oekraïense Volksrepubliek. De republiek omvat Oekraïense gebieden die tot dan tot het Russische rijk behoorden. Het is de eerste staatkundige eenheid naar de vorm van het huidige land. Geïnspireerd door zijn deelname aan de vele veldslagen als commandant van de bereden ‘Derde IJzeren Divisie’ ontstaan postfactum zijn eerste schilderijen in het genre oorlogskunst.

Kunstenaarsleerling in Montparnasse

Na het uiteenvallen van de Oekraïense Volksrepubliek in 1921 vlucht Leonid Perfetski naar Polen, waar hij bijna een jaar lang in een vluchtelingenkamp verblijft. Hierna begint hij als leerling in het atelier van Oleksa Nowakivski in de toenmalige Poolse stad Lviv, en vervolgt zijn schildersopleiding aan de kunstacademie in Krakau. Perfetski wordt lid van de ‘Oekraïense Kring van Kunstenaars’, waarmee hij in juni 1922 deelneemt aan een eerste gezamenlijke tentoonstelling met zijn schilderijen ‘Bataljon in gevaar’, ‘Zwarte Kozakken’ en enkele andere werken. In 1925 vertrekt hij naar Parijs, waar hij als leerling wordt opgenomen aan de school van André Lhote in Montparnasse. In deze periode raakt hij, onder invloed van de Franse meesters, geboeid door verschillende vernieuwende kunststromingen, zoals het fauvisme en het kubisme.

Van dwangarbeider tot tekenleraar

Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog woont Perfetski nog steeds in Frankrijk, vanwaar hij in 1941 in het kader van de Arbeitseinsatz naar Duitsland wordt gestuurd. Onder zeer zware omstandigheden wordt hij als dwangarbeider in de landbouw te werk gesteld. Bij toeval hoort een voormalige kennis van het ‘Oekraïense Coördinatiecomité’ over het lot van de kunstenaar. Het lukt de man om hem te vrijwaren van dwangarbeid en als illustrator voor het collaboratietijdschrift ‘Nasji Dni’ (Onze Dagen) naar Lviv, dat door de Duitsers Lemberg wordt genoemd, te halen.

Hier gaat Perfetski als tekenleraar werken aan de kunstacademie. In deze tijd concentreert zich in Lemberg een centrum van Oekraïense cultuur, in schrille tegenstelling tot de gruwelen van de oorlog en de systematische uitroeiing van de joden. Er worden regelmatig tentoonstellingen en theatervoorstellingen gehouden. Bekende kunstenaars verzamelen zich rond Andrej Sjeptytski, aartsbisschop van Lemberg, een wereldse geestelijke met veel tegenstrijdigheden die vooral bekend was om zijn enthousiaste welkomstbrieven voor zowel Hitler in 1941 als Stalin in 1944.

Herr Professor bij de Waffen-SS

Tegen het einde van de oorlog treedt Perfetsky als tekenaar en Kriegsberichter toe tot de 14de Waffen-Grenadier-Division, een divisie van de Waffen-SS gevormd uit Oekraïense vrijwilligers en Volksduitsers die allen afkomstig zijn uit Galicië. Het is onduidelijk wat de beweegredenen voor deze toetreding waren. Gezien het feit dat de ondergang van het Derde Rijk in volle gang was, lijkt het aannemelijk dat de Oekraïner met de SS-divisie een kans zag zijn deel bij te dragen aan een op handen zijnde onafhankelijkheidsoorlog.

Oleg Lysiak, soldaat van de divisie, auteur en latere emigrant, schrijft over Perfetski: ‘Op hetzelfde ogenblik verscheen in onze kazerne een man in uniform, maar zonder wapens. Hij had nobele trekken die niet werkelijk bij de entourage pasten. Het bleek de beroemde kunstenaar Leonid Perfetski te zijn. Hij weigerde helm, gasmasker en karabijn te dragen. Zelfs de Duitsers toonden groot respect en noemden hem ‘Herr Professor’. Onderweg om materiaal voor zijn schetsen te verzamelen, vroeg hij de voor hem bestemde uitrusting weer mee te nemen. Hij liet me een klein pistool zien dat hij in zijn zak droeg en zei: ‘Als soldaat van de ‘IJzeren Divisie’ hebben de bolsjewieken me nooit te pakken kunnen krijgen, dus zal ik het nu ook wel redden…’

Krijgsgevangen in Salzburg

Begin 1944 wordt een gedeelte van de SS-divisie als Kampfgruppe Beyersdorff ingezet bij de strijd tegen Poolse partizaneneenheden, waarbij door foltering en moord meer dan 1500 burgers om het leven komen. Van Poolse zijde wordt de Oekraïense divisie beschuldigd van een hele reeks misdaden, die echter nooit volledig zijn bewezen. De deelname van de Kampfgruppe Beyersdorff aan de massamoorden van Pidkamin, Huta-Pieniacka en Palikrowy wordt echter als zeker beschouwd.

In juni 1944 wordt de divisie ondergeschikt gemaakt aan de 1ste tankdivisie van de Wehrmacht en raakt verstrikt in de strijd bij Brody in de buurt van Lviv. 3.000 man van de divisie weten zich een weg te banen naar de Duitse stellingen, ongeveer 1.000 soldaten sluiten zich aan bij het Oekraïense Opstandelingenleger (OePA). De divisie werd gereorganiseerd uit ontbonden regimenten van de Hilfspolizei en op 28 september 1944 als bezettingsmacht overgeplaatst naar Slowakije om een door communisten geleide opstand te onderdrukken. In april 1945 werd de divisie omgevormd tot de Eerste Divisie van het Oekraïense Nationale Leger (OeNA) en onder bevel geplaatst van het Oekraïense Nationale Comité. Op 8 mei 1945 geven de Oekraïners zich over aan Britse troepen bij Tamsweg en Judenburg in Oostenrijk. Perfetski wordt geïnterneerd in een kamp voor krijgsgevangen in Salzburg. Doordat de voormalige soldaten van de 14de  Waffen-Grenadier-Division uit de regio Galicië stammen, komen ze als Poolse burgers niet voor uitlevering aan de Sovjet-Unie in aanmerking. Terwijl een groot aantal van zijn voormalige wapenbroeders naar een kamp in het Italiaanse Rimini worden overgebracht, blijft Perfetski in Oostenrijk waar hij werk vindt als decorateur in het plaatselijke theater.

Eerste Oekraïense beeldverhaal

In de jaren vijftig emigreert de kunstenaar naar Canada, waar hij zich in het Franstalige Montreal vestigt. Hij is auteur van een van de eerste Oekraïense stripverhalen: een geschiedenis van de strijd van het OePA tijdens de Tweede Wereldoorlog. De strookjes werden in eerste instantie in pamfletvorm verspreid als propaganda voor het opstandelingenleger. Zowel de Duitsers als de Russische communisten komen er niet goed vanaf in het beeldverhaal. En terwijl in het vaderland OePA-partizanen hun laatste adem uitblazen in de ongelijke strijd tegen de almachtige bolsjewieken wordt de strip onder de titel ‘Oekraina v borotbi s naiznikami’ (Oekraïne in gevecht met de bezetter) in 1953 gepubliceerd in de emigrantenkrant ‘Amerika’. Of de gelijkenis met het in 1930 in Frankrijk verschenen ‘Kuifje in het land van de Sovjets’ toeval is of dat Perfetski kennis had van het eerste album van Hergé viel helaas niet te achterhalen.

In Canada leeft Leonid Perfetski teruggetrokken. Hij wijdt zich nog uitsluitend aan religieuze schilderkunst en brengt zijn laatste jaren door in een bejaardenhuis. Op 25 oktober 1977 overlijdt de commandant van de Derde IJzeren Garde in zijn woonplaats Montreal.

Vijfenvijftig jaar na de eerste publicatie van zijn beeldverhaal neemt de Unie van Oekraïense Jeugd het initiatief tot heruitgave. Er verschijnen 5000 exemplaren in het Oekraïens en 5000 in het Russisch die met ondersteuning van de overheid ter beschikking worden gesteld aan bibliotheken en scholen. Een laatste herinnering aan een bevlogen kunstenaar van wie de meeste schilderijen en tekeningen in de troebelen van oorlog, bezetting en communistische overheersing verloren zijn gegaan.

Aspekt

Dit is een van de portretten uit het net verschenen boek van ‘Met Hitler tegen Stalin’. Natuurlijk verkrijgbaar bij Doorbraak boeken.