Lessen uit een politiek ontslag

Bijna grappig, al die analyses over het ontslag van Annemie Turtelboom. Dezelfde journalisten die vrijdagvoormiddag niets in de gaten hadden, konden vrijdagnamiddag al haarfijn uitleggen hoe de exit al maanden in de pijplijn zat. Nochtans hadden veel journalisten de voorbije week eigenlijk een andere vice-minister-president in het vizier. Bij De Morgen hadden ze hun venijnige weekendstuk over Liesbeth Homans al helemaal klaar. Toen het toch Turtelboom werd, kon plots elke politieke journalist van naaldje tot draadje uitleggen hoe ze het eigenlijk altijd geweten hadden. Opeens kon iedereen uitpakken met de sappigste verhalen en meest onthullende details. In de muziekjournalistiek doet Serge Simonart iets soortgelijks, maar dat is een individueel geval en die man wordt tenminste kapot geridiculiseerd. Bij de Wetstraatpers lijken het allemaal kleine Serges. 

Dit stuk smijt nog wat schroot op de stapel. Dat moet maar, want het ontslag van Turtelboom vertelt ons wel degelijk enkele pertinente zaken. Steller dezes zal niet beweren dat hij het ontslag verwacht had, of dat hij u kan verrassen met venijnige commentaren uit de blauwe rangen. In plaats daarvan, voorzichtig, een paar conslusies: 

(1) Lieven Van Gils kan een minister ten val brengen

De term ‘Turteltaks’ heeft wel degelijk een hoofdrol gespeeld in het koninginnendrama binnen Open Vld. Het is het meest succesvolle staaltje politieke framing sinds ‘Franstalige belastingregering’ (copyright Ben Weyts). Natuurlijk is ‘Turteltaks’ een onrechtvaardige omschrijving, die de complexe politieke geschiedenis sterk reduceert en zeer eenzijdig benadert – dat heeft de term trouwens gemeen met het even gekleurde alternatief: ‘Freyafactuur’. Normaal gezien zouden journalisten dit oppositieframe nooit zo consequent overnemen, hoe verleidelijk de alliteratie ook is. Dat ze dat toch hebben kunnen doen, is volledig de fout van Annemie Turtelboom zelf, die de term in een memorabele uitzending van Van Gils & Gasten zelf omarmde als een geuzennaam. Die eenmalige uitschuiver in een lichte laatavondshow zonder serieuze presentator heeft het hele journalistieke heir een vrijbrief gegeven om het ook maar over ‘Turteltaks’ te hebben. Die voortdurende verstrengeling tussen liberale vice en onpopulaire vice kon Open Vld zich inderdaad niet permitteren. 

Een enkele passage in de schijnbaar ongevaarlijke omgeving van Lieven Van Gils kan, met enige vertraging, een ministerpost kosten. Het is een belangrijke les voor andere ministers: geef het commentariaat geen enkel excuus om partijdige beeldvorming over te nemen, want de pers zal elke kans grijpen om mee te surfen op een golfje demagogie. Al is de keerzijde van de medaille natuurlijk dat de term ‘Turteltaks’ samen met Turtelboom verdwijnt. De alternatieven lagen meteen klaar, maar Bart Tommelein heeft (nog) niet de fout gemaakt om begrippen als ‘Tommeltol’ of ‘Bartbelasting’ te claimen. De dames en heren journalisten hebben nu geen excuus meer om een belachelijk beschuldigende term te hanteren, en zullen stilletjesaan weer moeten leren om ‘Vlaamse Energieheffing’ te schrijven. Open Vld laat zich nu misschien even kennen als een bijzonder hardvochtige club, waar zelfs toppers makkelijk afgeserveerd worden, maar op lange termijn heeft de liberale partij een belangrijke slag binnengehaald. 

(2) Open Vld wil zich niet laten afslachten door N-VA

Het ontslag van Turtelboom werd niet op applaus onthaald binnen N-VA. Elke opschudding binnen de Vlaamse regering komt de Vlaams-nationalistische partij ongelegen. Cynische N-VA’ers waren ook zeer tevreden over het functioneren van de liberale leading lady binnen het kabinet Bourgeois. Een zwakke vice, die alle wind pakt voor de meest onpopulaire belasting, is een godsgeschenk voor de coalitiepartners. Elke vervanger voor Turtelboom is een verbetering voor Open Vld, en dus een minder gunstige situatie voor N-VA (die met CD&V al een erg combattieve coalitiepartner moet dulden). Even werd nog gevreesd dat Bart Somers terug zou keren naar de Vlaamse regering – wellicht de meest geduchte tegenstander die N-VA zich op dit niveau kan inbeelden. Tommelein wordt lager ingeschat, maar zal niettemin een veel lastigere klant worden voor de leidende/lijdende kracht van het Martelarenplein.

De reshuffle van Open VLD laat zich makkelijk lezen als een voorbereiding van de volgende verkiezingen. Betere liberale profilering in de Vlaamse regering, een nieuwe Antwerpse kopman in de federale regering, een genadeloze afrekkening met een potentiële ballast: dit zijn de manoeuvres van een liberaal leger dat zich opstelt voor de volgende veldslag. Tot nu was het vooral CD&V die zich als recalcitrante regeringspartner liet opmerken, maar N-VA mag vrezen dat ook Open Vld zich in de nabije toekomst sterker zal afzetten tegen de grootste partij van het moment. N-VA dankt een groot deel van het huidig succes aan de zwakte van de tegenstanders, en dus moet de partij goed uitkijken wanneer een concurrent zich herpakt. Open Vld is vastbesloten om bij de volgende regeringsvorming eens niet mathematisch overbodig te zijn. 

(3) Er komt geen onderzoekscommissie naar de groene energiezwendel

‘Komt er eindelijk eens een onderzoekscommissie om de groene energiezwendel door te lichten?’. De retorische vraag kwam, in tweetvorm, van Rik Van Cauwelaert. Het antwoord is natuurlijk dat zo een onderzoekscommissie er in dit Vlaams Parlement nooit komt. Er zou nochtans een vette kluif inzitten voor een politieke volksvertegenwoordiging die zichzelf, en het volk, ernstig neemt. Van de biostoomcentrale van Electrawinds in Oostende over de kilometers zonnepanelen van Katoennatie in Antwerpen tot de biomassacentrale Bee Power in Gent: het gaat over miljarden belastinggeld, over politieke beïnvloeding, over volksbedrog, over potjes die allemaal gedekt moeten blijven. Omdat er te veel partijen boter op het hoofd hebben, zullen het niet de parlementsleden zijn die de ruimte krijgen om dit tot op het bot uit te spitten – als de parlementsleden die ambitie al zouden hebben. 

Ook op Vlaams niveau worden belangrijke politieke debatten verengd tot personeelskwesties. Het energiebeleid gaat over de naam van de minister, of de naam van de belasting. Het klimaatbeleid geraakt niet verder dan mediagenieke topmomenten en procedureslagen in de rechtbank. Op een taboeloze afrekening met het verleden, of een waarachtige herbronning of loutering moet de brave belastingbetaler rekenen noch hopen. Politici zijn vooral bezig met koppen tellen of koppen snellen – diepgravend onderzoekswerk is nu eenmaal minder mediageniek. Niet dat het federale niveau beter doet. Ook de onderzoekscommissie naar de terreur van 22 maart zal straks beoordeeld worden op basis van de vraag of er ministers tot ontslag gedwongen kunnen worden, of niet. Als de commissie Dewael de scalp van Jambon of Geens kan scoren, zullen de commissieleden zichzelf op de borst kunnen kloppen. Als iedereen kan blijven zitten, zal de onderzoekscommisie afgeschilderd worden als een tandenloze mislukking.

Stort dus geen tranen om Annemie Turtelboom. Stort tranen om het algemene niveau van de politiek in dit land, of het gebrek daaraan.