Letland en de Russische wereldvisie

Minister-president

In januari 2014 trad in Letland de eerste vrouwelijke minister-president aan, sinds op 21 augustus 1991 het land geweldloos zijn onafhankelijkheid had uitgeroepen, en het herstel van zijn soevereiniteit na een langdurige bezetting en inlijving door de voormalige Sovjet-Unie. De ambtstermijn van een Letse premier is vier jaar. Op 7 december 2015 nam zij, na nog geen twee jaar ontslag. Er was al een tijdje een politieke samenzwering aan de gang, verklaarde zij, men wilde haar kwijt, maar hoe dan ook was vernieuwing aan de orde.

Regering

Haar ontslag betekende de val van de regering die benevens uit haar eigen Eenheidspartij – de grootste in de coalitie – uit de Groenen, de Boerenpartij en de extreemrechtse Nationale Alliantie bestond. Het ontslag kwam er na enkele maanden van politieke strubbelingen binnen de regerende coalitie, onder meer omdat op aandringen van de minister-president en haar partij, de regering uiteindelijk had ingestemd met het door de EU opgelegde quotum van 776 vluchtelingen. De Nationale Alliantie wilde echter geen enkele vluchteling opnemen en poogde de regering ten val te brengen.

Verder waren er nog meningsverschillen tussen de premier en haar transportminister over de financiering van Air Baltic, een overheidsluchtvaartmaatschappij, en er waren ook de lastige onderhandelingen over de begroting voor 2016, die gepaard gingen met stakingen en fel straatprotest tegen hogere belastingen. Die waren onontbeerlijk om alle Letse NAVO-verplichtingen te kunnen nakomen en alleen de NAVO biedt het kleine Letland misschien toch enige bescherming tegen de Russische beer.

Russische minderheid

Het Kremlin eigent zich het recht toe alle Russen, waar ook ter wereld te beschermen. Rusland bepaalt zelf wie Rus is. De legitieme rechten en verantwoordelijkheden van soevereine staten tellen niet mee. Rusland ondermijnt vaak het gezag van hun regeringen, en stelt deze daarna verantwoordelijk voor de gevolgen van die destabilisatie. Oekraïne is daarvan een goed voorbeeld.

De Letse bevolking bestaat voor 27 procent uit etnische Russen die daar in de Sovjettijd zijn neergepoot. Bovendien zijn er nog zowat 280.000 die geen staatsburger zijn en dus niet stemgerechtigd. Om staatsburger te worden moeten zij een examen afleggen over Letse cultuur en geschiedenis. Voor de Russische minderheid is dit discriminatie, maar de Letse overheid acht zulk een examen onontbeerlijk, na de gedwongen russificatie tijdens de Sovjetbezetting. Veel etnische Russen in Letland zien zichzelf als anders dan de Russen in Rusland, onder meer omdat zij meer op Europa gericht zijn. Wel vinden zij dat ze in Letland politiek niet voldoende aan de bak komen.

Harmoniepartij

De Harmoniepartij telt momenteel de meeste zetels in het parlement. Haar leden zijn meestal etnische Russen, die hoofdzakelijk in de hoofdstad Riga wonen. De partijleider is de in Riga bijzonder populaire burgemeester Nil Ushakov, zelf een etnische Rus. Zijn partij onderhoudt nauwe banden met die van president Poetin. De jongste parlementsverkiezing op 5 oktober 2014 leverde de Harmoniepartij 23 procent van de stemmen op, tegen 56 procent voor de gezamenlijke coalitiepartijen. Ushakov had nochtans geprobeerd ook niet-Russische kiezers te lokken maar dat lukte hem niet. Zijn partij verloor zes zetels in het parlement maar behield er niettemin vijfentwintig.

De Harmoniepartij wil nauwere banden met Rusland, zonder aan het Letse lidmaatschap van de Europese Unie en de NAVO te tornen. Een onmogelijke zaak.
Vóór de verkiezing in 2014 reisde Ushakov naar Moskou waar hij president Poetin ‘in het huidige politieke klimaat’ als de beste kans voor Letland bestempelde. Dit viel in Riga uiteraard niet in goede aarde.

Wat nu ?

In afwachting dat de Letse President, Raimonds Vejonis, een opvolger vindt, handelt de gevallen regering de lopende zaken af. De president heeft tot dusver niet in zijn kaarten laten kijken en wil eerst met alle partijen overleggen. Vooralsnog zijn de overige politieke partijen erin geslaagd zonder de Harmoniepartij te regeren. Of dat ook nu zo blijft, is maar de vraag.

Letland, met zijn iets meer dan 2 miljoen inwoners, is voor het grote Rusland waarlijk een kleintje. Het zou voor het Kremlin dus onbeduidend moeten zijn, maar het ligt wel in de Russische achtertuin en er woont een niet onbelangrijke Russische minderheid. De vraag is dus of president Poetin het zich kan, of wil veroorloven af te zien van zijn aanspraak ‘alle Russen, waar dan ook’ te beschermen.

De inlijving van de Krim en de chaos in Oost-Oekraïne bewijzen dat hij dat argument maar al te graag gebruikt. Het Westen laat noodgedwongen begaan. De EU is immers geen echte macht en de NAVO is militair niet meer tegen Rusland opgewassen. Een democratisch, westers gericht en succesvol Oekraïne past dus geenszins in Poetins visie van een nieuwe wereld waarin Rusland de lakens uitdeelt. Het mag dus gewoon niet, en het ongelukkige Oekraïne blijft dan ook in de kou staan. Het is immers lid noch van de EU, noch van de NAVO.

Al sedert 2004 is Letland dat echter wel. Vooral het NAVO-lidmaatschap is Moskou een doorn in het oog. Mocht Moskou met geweld in Letland ingrijpen, dan mag Riga krachtens het NAVO-handvest op de steun van alle NAVO-lidstaten rekenen. Het valt te bezien wat de Westerse reactie dan zou zijn.

Foto (c) Reporters (EU Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken en Veligheidsbeleid Federica Mogherini, NAVO Secretaris-Generaal Jens Stoltenberg en Raimonds Vejonis)