Naar aanleiding van het artikel ‘Reclameverbod van Van Quickenborne ruikt naar favoritisme en corruptie’ hangt Ignace Vandewalle een ogenschijnlijke SLAPP-rechtszaak* van de Nationale Loterij en Jannie Haek boven het hoofd. Toch blijft hij schrijven over het onderwerp.

Verdoken belastingen

Doorheen de geschiedenis werden loterijen hoofdzakelijk georganiseerd voor het financieren van publieke werken en liefdadigheidsprojecten. De loterijen waren een minder pijnlijke vorm van belastingen heffen. Die belastingen waren populair en hadden een stimulerend effect door de kans op het winnen van een aanzienlijke prijs. Herkenbaar? Uiteraard, want op vandaag is de Nationale Loterij nog steeds een vorm van vrijwillige belastingen. Jannie Haek noemt het wel eens ‘crowdfunding avant la lettre’.

Goed Jannie, ik wil je daar een stuk in bijtreden, want uiteindelijk zijn belastingen ook ‘funding by the crowd’. Maar eerlijk crowdfunding vergelijken met een loterij is het oneer aan doen. Crowdfunding is het vergaren van extern kapitaal in de vorm van een donatie, in ruil voor het toekomstige product van het bedrijf, een specifieke vorm van beloning, of zelfs een deel van de toekomstige winst of stemrechten in een onderneming. Bij de Nationale Loterij gok je om een prijs te winnen, heb je meestal niets en beslist de loterij autonoom hoe een deel van de opbrengsten wordt besteed.

Overheidsfinanciering

Reeds de derde eeuw voor de jaartelling organiseerden de Chinezen loterijen om overheidsprojecten te financieren. Zo werd de Chinese Muur gebouwd, deels door de loterijbelasting. Ook in het oude Rome en Griekenland werden loterijen als amusement georganiseerd.

In 1566 was koningin Elizabeth I nog creatiever en gebruikte de loterij niet als belasting, maar als een soort obligatie om geld op te halen om havens, bruggen en wegen aan te leggen. Er werden gedurende drie jaar tickets verkocht, iedereen had prijs en de prijzenpot stond gelijk aan het opgehaalde geld. Je loterijticket was zo een lening aan de overheid met een gok op een hoge rente. Dat Bart De Wever daar niet aan gedacht heeft voor het Oosterweelproject…

Immuniteit

Om de loterij nog aantrekkelijker te maken gaf Elisabeth I ook immuniteit van arrestatie als prijs weg. Het zou in België zonder twijfel een enorm succes zijn, mocht de hoofdprijs van een loterij zes maanden immuniteit voor flitsboetes zijn, of een jaar vrijgesteld van parkeerboetes of gasboetes. Ik gok nooit, maar dan zou ik te verleiden zijn. Mag het als tip gelden voor Alexander De Croo. De flitslotto, boeteloterij of parkeermillions, of een kraslot ‘no fine for life’. Een belastingsloterij met immuniteit voor boetes krijgt onze begroting zonder twijfel snel in evenwicht. En wel nog voor de verkiezingen. Alexander, misschien moet je Jannie even bellen.

Na de vereniging van Italië zag in 1863 de Italiaanse Nationale Loterij het licht, een wekelijkse belastingsloterij met maar een doel: de schatkist vullen. In Frankrijk zorgde de loterij tijdens de Napoleontische periode voor een vijfde van het staatsbudget. Alexia Betrand, waar wacht je op om met een belastingsloterij onze schuldenput van 500 miljard euro te dempen? Met een verhoging van de monopolierente met een schamele 10 miljoen euro per jaar extra zal het niet direct lukken.

Oorlogskas

De laatste tip is er een voor Zelenski. Benjamin Franklin organiseerde loterijen om de kanonnen voor de Amerikaanse revolutie (1775–1783) te kunnen financieren. Misschien kan Zelenski een Oekraïne-lotto, patriotlotto of dronemillions organiseren of krasloten zoals ‘Subito Leopardo’, ‘Boum’ of ‘Bullets4Russia’ verkopen.

Loterijen in haar huidige vorm, publiekelijk en met geldprijzen, zijn in 1441 ontstaan in de mooiste stad van België: Brugge. De stadskas was er in een lamentabele staat omdat er een grote boete moest betaald worden aan hertog Filips de Goede, als straf omdat de Brugse gilden tegen hem in opstand waren gekomen. Er moesten dringend extra inkomsten gegenereerd worden. Net op dat moment moest ook een nieuwe schroder (een soort tollenaar, red.) worden geloot. Men besloot een ‘Lotinghe’ te organiseren waarbij naast de prijs van het lucratieve ambt van schroder, ook 10 procent van de verkoop van loten in geld als prijs uit te betalen. Dit was een immens succes. Er werden duizenden lotjes verkocht binnen en buiten Brugge; er waren deelnemers uit Nederland, Duitsland, Engeland, Schotland, Spanje en Italië. Publieke loterijen met prijzengeld werden daarna snel verspreid over gans Europa.

Monopolie

Allereerst was er de wet van 31 december 1851 op de loterijen. Deze wet die nog steeds van kracht is stelt in artikel één: loterijen zijn verboden. Verder stipuleert ze dat uitzonderingen kunnen toegestaan worden voor loterijen, uitsluitend bestemd tot liefdadige werken, tot bevordering van nijverheid en kunst of tot elk ander doel van algemeen nut. De enige loterijen die mits vergunning van de overheid toegestaan werden waren tombola’s die enkel een beperkt materieel voordeel van geringe waarde mochten opleveren.

Loterijen waarbij geldprijzen konden gewonnen worden zijn aldus sinds 1851 bij wet verboden. Maar daar kwam één uitzondering op. Via een Koninklijk Besluit (KB) van 29 mei 1934 werd de ‘Koloniale loterij’(voorloper van de Nationale Loterij) opgericht en werd de minister van Koloniën gemachtigd tot het uitgeven van ‘briefjes eener openbare loterij ten voordele der Koloniale Schatkist’. Omdat de regering gelet op dit KB maar aan 1 organisatie toelating gaf om een publieke nationale loterij in te richten en gelet op artikel één van de wet van 1851 welke loterijen verbiedt, kreeg de voorloper van de Nationale loterij een monopolie op loterijen met geldprijzen.

Ook de wetten van 5 juli 1964, 22 juli 1991 en wet van 19 april 2002 betreffende de Nationale Loterij, handhaven het monopolie en zorgen wet na wet voor een uitbreiding richting commercieel bedrijf. Het adagium van de overheid was steeds dat een algemeen verbod op loterijen onvermijdelijk clandestiene loterijen zou doen ontstaan. Daarom vond de wetgever het opportuun om ter bescherming van de bevolking de organisatie van een openbare loterij toe te vertrouwen aan een openbare instelling zoals de Nationale Loterij.

Buiten, boven of naast de wet?

Gelet op het feit dat zoals hierboven beschreven loterijen bij wet van 1851 verboden zijn. Een beslissing duidelijk genomen ter bescherming van bevolking tegen de negatieve stimulerende effecten ervan. Gelet op het feit dat uit meerdere parlementaire debatten blijkt dat het monopolie aan de Nationale Loterij werd toegekend om clandestiene loterijen te vermijden, opnieuw ter bescherming van de bevolking. Besliste de regering in 1999 om de Nationale Loterij niet onderhevig te maken aan de kansspelwet en loterijen tegen alle definities van de term gokken in, niet te beschouwen als een gok of kansspel.

Het betreurenswaardig feit dat de wetgever op geen enkel moment de term loterij juridisch omschreef, maakt dat zowel de wetgever als de Nationale loterij verslavende spelletjes zoals krasloten en de internetspelletjes Woohoo-games kan blijven omschrijven als loterijen, hoewel de experten van de kansspelcommissie deze omschrijven als quasi identiek en net zo verslavend als gokspelen op de privémarkt. Het maakt van de Nationale Loterij een Robin Hood. Een wilde weldoener die buiten, boven of naast restrictieve en beschermende wetten valt.

Als tegenbeweging financiert de Nationale Loterij een leerstoel te Bergen waarbij onderzoekers zich zullen buigen over gokverslaving. Het doet denken aan de tabakslobby die ooit met studies kwam dat een pakje per dag roken geen kwaad kon of de alcohollobby die 3 glazen wijn per dag als gezondmakend omschreef of 3M die met door hen betaalde studies kwam om te bewijzen dat PFAS onschadelijk is.

*Strategic Lawsuit Against Public Participation zijn ongegronde of overdreven rechtszaken, aangespannen door overheidsorganen, ondernemingen of machtige personen tegen zwakkere partijen die over een kwestie van openbaar belang kritiek uiten of boodschappen overbrengen die voor de justitiabelen onaangenaam zijn.