Socioloog Mark Elchardus is geen voorstander van een vaccinatieverplichting. Hij heeft vragen bij paternalistische de manier waarop Vooruit-partijvoorzitter Conner Rousseau vrijheden koppelt aan termen van bestraffen en belonen. ‘Als vaccineren werkelijk een significante invloed heeft voor de gezondheidszorg, plaats niet-gevaccineerden dan voor hun verantwoordelijkheid in het ziekenhuis, en niet in de samenleving.’

Elchardus werd door Doorbraak gevraagd om een reactie op een opiniestuk van Conner Rousseau in De Standaard. Een opiniestuk waarin Rousseau pleit om niet-gevaccineerden louter nog toe te laten tot levensnoodzakelijke winkels, en hun voorts alle andere openbare leven te ontzeggen. De bekende socioloog en auteur van Reset, een vorig jaar uitgegeven magnum opus over de toekomst van nationale solidariteit en gemeenschapsdenken, heeft zowel opmerkingen over het frame dat Rousseau gebruikt, als over welk soort debat er eigenlijk ten gronde niet gevoerd wordt.

Bestraffen en belonen

Elchardus: ‘Wat me in de bijdrage van Conner Rousseau treft, is dat nogal eigenaardige gebruik van het begrip “beloning”. Als mensen kunnen blijven genieten van dingen waarvan ze altijd hebben kunnen genieten, is dat geen “beloning”. Het is alsof Conner Rousseau voor een klas staat en terwijl hij één leerling straft, tegen de rest van de klas zegt: maar jullie worden beloond, hoor. De uitvoerende macht heeft voor mij niet op die manier om te gaan met haar soeverein, het volk: spreken van straffen en belonen. Het zou de uitvoerende macht passen als ze meer volwassen met de burger zou omgaan.’

‘Wat de grond van de zaak betreft: het resultaat van deze vaccinatiecampagne is toch de vaststelling dat vaccinatie geen of weinig noemenswaardige impact heeft op de besmettingen? Dat is erg belangrijk in dezen. Mocht vaccinatie het aantal besmettingen op significante manier tegengaan, dan is een covidpas voor mij gewettigd. Is dat echter niet het geval, dan blijft alleen het argument van de zelfbescherming overeind. Zelfbescherming tegen hospitalisatie. Daar zou het beleid dan ook moeten handelen, in plaats van in de samenleving.’

Hoezo?
‘Een niet-gevaccineerde heeft het recht vaccinatie te weigeren. Mensen hebben verschillende redenen om zich niet te laten vaccineren. Ik vind die redenen niet doorslaggevend, maar dat is hier de zaak niet.’

Verwijten richting niet-gevaccineerden

‘Bovendien: meer dan 90% van de Vlamingen is gevaccineerd. Niet-gevaccineerden kunnen al voor hun verantwoordelijkheid geplaatst worden wanneer zij door hun keuze om zich niet te laten vaccineren ziekenhuiszorg zouden nodig hebben. Als er op dat moment iemand die gevaccineerd is, dringende zorg nodig heeft, dan is het wat mij betreft billijk dat een niet-gevaccineerde achteraan in de rij komt te staan. Dat is de evidente implicatie van hun keuze. En dat strookt ook écht met het solidariteits- en gemeenschapsdenken. Want het is natuurlijk een kwestie van rechten en plichten. De overheid durft daar echter niet aan beginnen, aan zo’n beleid. Het zou nochtans consequenter zijn dan zomaar ingrijpen in de samenleving met alle verwensingen die niet-gevaccineerden nu over zich heen krijgen.’

‘Als men de covidpas dan louter gebruikt om mensen aan te zetten tot vaccinatie, dan volgt daaruit de vraag of die methode werkt. Laten zoveel meer mensen zich door die covidpas vaccineren, of niet? Heeft die covidpas überhaupt een significante impact op het aantal ziekenhuisopnames? Ik zie daar weinig studies en debat over. Dat lijkt me nochtans essentieel vooraleer men het hoge woord voert over bestraffen of belonen, en over solidariteit. Bereiken we eigenlijk die 10 procent niet-gevaccineerden? Of voeren we hier eigenlijk een debat dat nergens over gaat?’

‘Er ontstaat vandaag op deze manier een scherp conflict. Dat wordt door uitspraken als die van Rousseau op de spits gedreven, met zware verwijten richting niet-gevaccineerden. Terwijl evidente vragen over bijvoorbeeld een differentiatie naar leeftijd weinig gesteld worden.’

Begrijpelijke angst

Is het uit solidariteit dan niet beter om vaccinatie te verplichten?
‘Ik vind een vaccinverplichting ethisch onverantwoord. Het is een invasie in het lichaam. Bovendien geloof ik niet dat die verplichting kan gehandhaafd worden. Zelfs niet in de zorg. Ik herhaal: het meest voor de hand liggende solidariteitsbeleid in dezen is voor mij mensen die zich niet laten vaccineren, achteruitstellen als gevaccineerden dringend zorg nodig hebben, en als de zorg daardoor in het gedrang zou komen.’

‘Het andere alternatief is dat niet-gevaccineerden meer zouden betalen voor hun verzorging. Maar dat is de doos van pandora openen. Dan is de weg immers vrij om rokers en mensen die vet eten, ook te straffen. En dan ga je algauw veel mensen in je samenleving straffen. Daar ben ik geen voorstander van.’

‘Kijk, vrees voor vaccinatie bestaat in de samenleving. Die is in dezen sociologisch ook te begrijpen, want deze vaccins zijn nieuw. We hebben er nog maar een jaar ervaring mee. Her en der hebben die vaccins toch een impact op de gezondheid. Ik las onlangs bijvoorbeeld nog dat sommige vaccins de menstruatiecyclus kunnen verstoren. Je kan dus niet zomaar deze nieuwe medische handeling verplichten. Je overtuigt niet-gevaccineerden alleen door hun voor te houden dat zij misschien meer kans hebben om in het ziekenhuis terecht komen. En dat zij daardoor mogelijk andere mensen levensnoodzakelijke zorg ontzeggen. Daarover kan je debatteren.’

Hebt u het ‘Wintermanifest’ van meer dan 100 academici, kunstenaars en medici ondertekend?
‘Ik ben voor het debat. Maar het Wintermanifest is voor mij nog te beschuldigend. We wisten de afgelopen twee jaar echt niet wat er op ons afkwam. Dus nu beschuldigingen uiten is contraproductief. Binnenkort wordt het echter wel belangrijk om het Belgische en Vlaamse covidbeleid kritisch te onderzoeken. Ik ben niet pessimistisch. Algemeen genomen denk ik dat het voor velen duidelijker is geworden wat wetenschap is, en hoe onzeker kennis kan zijn.’