Wie in dit land klaagt over neoliberalisme en overdreven marktwerking staat duidelijk aan de verkeerde schutting te roepen. Dit land hangt van de marktmanipulatie aan elkaar en ontzegt zichzelf de echte voordelen van ‘de markt’ waar het kan. De zaak Delhaize is de volgende kwestie op de lijst.

We hebben de afgelopen vier decennia marktwerking laten spelen op de meest bizarre plekken, vaak ook op plekken waarvan we op voorhand wisten dat het niet zou werken. Maar ja, TINA weet u wel (there is no alternative). Marktwerking werkt dan ook best als de producten discretionair zijn, er een flinke portie aanbieders zijn, producten of diensten gelijkaardig zijn of uniform, en er geen submarktsegmentering mogelijk is. Er zijn er nog wel een paar specifieke elementen, maar die zijn voor een andere keer wegens niet relevant voor deze kwestie.

De retailsector kreegde laatste decennia in België veel aandacht van zowel binnenlandse als buitenlandse spelers. Delhaize heeft zich daar telkens aan de bovenkant van de kwaliteits- en prijsvork begeven. Dat was ook na 2015 het geval toen het fuseerde met supermarktconcern Ahold, bekend van Albert Heijn. Die laatste heeft sindsdien ook haar intrede gemaakt op de Vlaamse en Belgische markt. Albert Heijn was vroeger in Nederland de supermarkt met de A-labels en dito prijzen (maar wel met goede aanbiedingen). In België hebben ze dat volgehouden maar met gemiddeld lagere marges op het totaalassortiment om de concurrentie, ook met Colruyt, aan te kunnen. Ook toen Jumbo in België kwam meedoen werd die strategie naarstig doorgezet. In het concern werd Delhaize de bovenkant van de markt, AH de rest daaronder, met gediversifieerde strategie die zowel de concurrentie met Colruyt en in sommige segmenten ook met Lidl en Aldi aankon.

De-investering bij Delhaize

De combinatie Ahold-Delhaize is een supermammoet met een kleine 100 miljard omzet en een netto marge van historisch rond de 3 tot 4%. Die marge raakt nu aangevreten door hogere inkoopprijzen en indexeringen, ook al doen ze hun best dat te beperken via hun Europese inkoopcentrales voor de gehele groep. Men verwacht dat de marges in de toekomst eerder rond 1,5 tot 3% zullen liggen voor de gehele sector, en met een beperkte reële omzetgroei (dus na aftrek van inflatie).

Tegenover die wisselvallige inkoopmarkt staat een concurrentiële retailmarkt, met aan het uiteinde, supermarkten in eigen beheer met hoge kosten en vooral veel vaste kosten. En laten we maar eerlijk zijn: ook vaak buitenaardse regelingen zoals syndicale goedkeuring die nodig is om (individuele) mensen meerdere functies te laten uitoefenen (vb. kassa en rekken vullen) of supplementen tot 350% voor avond-, weekend- of feestdagarbeid. Er zijn natuurlijk grenzen aan zoiets in een markt met hoge concurrentie en eerder lage marges in vergelijking met andere industrieën.

Excel-management of fundamentele strategische keuze

Er wordt Delhaize nu verweten de afstoot van alle supermarkten en omvorming tot zelfstandige winkels vooral als een kostenreductie-oefening door te voeren, met name ten laste van de werknemers. Dat is kortzichtig en ideologisch gedreven. In de hele waardeketen zit de toegevoegde waarde meer in de inkoop en marketing, eerder dan in de pure fysieke retail, terwijl daar wel een flink deel van de operationele kosten zit. Een poging tot synchronisatie van waarde en kosten is gezond verstand. Maar niet in de ogen van de vakbonden, de PS en sommige zogeheten retailexperten. Die laatste is sowieso een treurige soort die vaak niet verder raakt dan wat nakakelen, het lot van menig expert helaas.

In hun ogen is deze operatie spreadsheet-management van dure MBA-types, de uitverkoop van werknemers als handelswaar en een zoveelste teken dat marktwerking niet deugt. De zelfstandigen die de winkels overnemen (of die dat reeds deden) zijn ‘honden die hun medewerkers uitbuiten en afblaffen’. PS-minister van Arbeid Dermagne wil er een bemiddelaar op zetten, want zo kan dat toch niet.

Delhaize moet alternatieven uitwerken. Het is dus niet een kwestie van de beslissing netjes afhandelen volgens geldende wetgeving. Want, het kan toch niet zo zijn dat je baas bent in eigen firma. Je mag alle risico’s dragen als ondernemer maar voor het overige heb je eigenlijk niets te zeggen: wie, wat, waar en wanneer werkt bepaalt een ander, hoeveel uur bepaalt een ander, als men ziek is betaalt de firma, een SWT-tje de firma legt toe. En zo zijn er nog duizend regels.

Nu, regels moeten er zijn maar liefst wel op een manier die waarde toevoegen voor alle partijen en liefst ook nog de sector helpen floreren. Maar niet in België…

Marktmanipulatie in de retailsector

Zo las ik afgelopen vrijdag in de GVA dat in het vrome Kempenland men nu de retailmarkt reeds een tijdje manipuleert. Waarom? Omdat men van mening is dat er te veel supermarkten zijn. Op basis van wat werd dat geconcludeerd: helemaal niets of met andere woorden ‘omdat ik dat vind’. In Turnhout worden sinds 2017 nieuwe supermarkten buiten de deur gehouden op advies van de detailhandelscoach van de provincie Antwerpen, aldus de lokale schepen van economie. ‘Met deze reglementering willen we sociale drama’s voorkomen. Het is niet onze bedoeling om de markt te verstoren, maar we kunnen niet toelaten dat supermarkten elkaar kapot concurreren. De supermarkten en winkels die hier zijn, moeten de kans krijgen om te overleven.’

Mijn ondernemend hart slaat wel een keer of tien over bij dit soort van redeneringen. Een sector die evolueert en zich dus anders organiseert (want Delhaize verdwijnt niet) is dus alleen maar ‘een sociaal drama’ volgens sommigen. We organiseren en manipuleren als (lokale) overheid de markt om een ideologisch geïnspireerde sociaaleconomische ordening te realiseren. Daar heeft de geschiedenis al woorden voor bedacht, voor dit soort van pogingen tot marktmanipulatie. Bedrijven worden blijkbaar enkel getolereerd omdat ze mensen tewerkstellen. Maar deze manipulaties waren nooit succesvol. En dat terwijl retail net alle karakteristieken heeft om goed te kunnen functioneren onder ‘marktwerking’.

Toegevoegde waarde

De overheid is de slechtst denkbare partij om aan marktordening te doen, omdat ze geen overzicht over of inzicht heeft in alle aspecten die leiden tot een pareto- of welvaartsoptimum. En dus stuurt men onder die die vlag maar in naam van een zelfbenoemde ideologie de markt aan. Om problemen op te lossen die er niet zijn: er is namelijk geen causale relatie tussen de winstmarge van een firma en de stabiliteit van het personeelsbestand. Voor de retail is de succesvolle basisstrategie een bewuste keuze ergens op het ‘volume-prijs’ spectrum en elke speler positioneert zich ergens op dat continuüm. Voor Delhaize werd die keuze geforceerd door het samengaan met AH in 2015 waardoor er een zekere kannibalisatie dreigde. Dat is nu opgelost.

Maar de ingrepen door de overheid lopen als gif door dit soort van gezonde evoluties en keuzes: stugge syndicale representatie en regels, bij momenten obscene arbeidsreglementeringen en CAO’s… en dus nu simpelweg eigengereide markordening. Men klaagt over de ‘eventuele’ jobs die in de transitie verloren zouden (alsof er ooit eeuwigdurende garanties werden afgegeven), of de ‘eventuele’ andere (lees: slechtere en flexibelere) arbeidsvoorwaarden bij zelfstandige uitbaters.

De vraag die de overheid zich eens zou moeten stellen is hoeveel banen er nooit gecreëerd zijn geworden omwille van de reglementaire en (para)fiscale druk op arbeid in dit land. Een gruwelijk veelvoud van die nu ‘eventueel’ verloren zullen gaan. Gelukkig hebben we meer werk dan werknemers in dit land.

Als Raoul Hedebouw (PVDA) als voorzitter van de Partij van de Arbeid van mening is dat arbeid ter weinig loont (Terzake eerder deze week), hoeft hij niet ver te zoeken. De overheid moet (para)fiscaal weg uit de onderkant van de arbeidsmarkt. Zodat ook voor de lagere lonen en (zeker bij) lagemargebedrijven de toegevoegde waarde zo maximaal mogelijk kan doorstromen naar de werknemer, en maximale tewerkstelling zich ook daar kan ontwikkelen. Want de beste werknemer en werkgever zijn degene die zo beperkt mogelijk moeten gebruik maken van het sociale vangnet. Misschien moeten we eens denken aan het legaliseren van marktwerking zonder marktmanipulatie door de overheid, in allerlei domeinen. Dan weten we straks tenminste loepzuiver waar het kalf gebonden ligt en hoeven we marktwerking niet telkens ten onrechte te kruisigen.