Merkel achtervolgd door ‘communistisch verleden’

Voorafgegaan werden ze in augustus 2012 door Gertrud Höhler, voormalige professor literatuurwetenschap en adviseur van de christendemocratische oud-kanselier Helmut Kohl (CDU). Die wilde in het boek Die Patin (Pate betekent peetvader) vlijmscherp afrekenen met het ‘systeem M’, alsof Merkel een Duitse versie van een maffiabaas zou zijn. De conservatieve elementen in de Duitse christendemocratie verdenken Merkel ervan geen ‘gevoel voor waarden’ te hebben, let wel, de waarden die hen nauw aan het hart liggen. Uitstap uit de kernenergie, afschaffing van de dienstplicht, …. je zou het niet zo direct van een christendemocratische kanselier verwachten.

Buitenbeentje

Merkel valt in het rijtje van de acht kanseliers die de Bondsrepubliek van bij haar oprichting in 1949 heeft gekend uit de toon en niet eens zo een klein beetje. Ze is de eerste vrouw die kanselier werd, de eerste bovendien die opgegroeid is in de voormalige Duitse Democratische Republiek (DDR) en ze is ‘evangelisch’ (protestants), waar de christendemocratie in de oude Bondsrepubliek (‘West-Duitsland’) met kanseliers als Konrad Adenauer en Helmut Kohl eerder katholiek georiënteerd was. Vooral haar verleden als DDR-burger maakt dit buitenbeentje verdacht in de ogen van het oude, West-Duitse establishment. Ook haar autoritaire regeerstijl zou volgens Höhler te wijten zijn aan ‘socialisatie in de DDR’. Heeft Merkel inderdaad met succes de leerschool van de marxistisch-leninistische DDR doorlopen? Of net niet? Is het feit dat ze zich pragmatisch opstelt, er een wazig beleid op nahoudt, niet te verklaren door de walging die mensen uit de DDR hebben overgehouden aan de dogma’s waarmee ze door het regime werden murw geslagen, zoals Stephan Hebel zich afvraagt?

Verborgen

Welk beeld van Merkel als voormalige burger van de DDR klopt er nu? Dat van de wetenschapster die mee in de pas liep of dat van de politica die wars is van alle dogmatisch en collectivistisch denken? Misschien geeft een nieuw boek van Günther Lachmann en Ralf Georg Reuth uitsluitsel? Op dinsdag 14 mei verschijnt het bij uitgeverij Piper onder de titel Das erste Leben der Angela M.. Is achterdocht geboden omdat Reuth voor boulevardkrant  Bild schrijft en Lachmann voor Die Welt, volgens linkse Duitsers de ‘Bild-Zeitung voor intellectuelen’? Reuth heeft wel naam gemaakt met biografieën over Hitler, Rommel en Goebbels, en was hoofdredacteur van Welt am Sonntag. Reuth en Lachmann hebben het eerste leven, het verborgen leven, van Angela Merkel uitgevlooid aan de hand van archieven en interviews met Zeitzeugen, getuigen van het eerste uur als het ware. Het is inderdaad een ‘verborgen’ leven omdat we weinig meer van Merkels bestaan in de DDR afweten dan dat ze lid was van de communistische staatsjeugd, eerst van de Pionierorganisation Ernst Thälmann  en dan van de Freie Deutsche Jugend (FDJ), en dat ze na haar studies chemie verbonden was aan de Akademie der Wissenschaften der DDR (van 1978 tot 1989). Ze was geen lid van de Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED), de ‘leidende partij’ van de DDR. Haar droom om lerares Russisch en fysica zou ze hebben moeten opgeven wegens haar kerkelijke achtergrond. Haar vader, een protestants theoloog, was dominee en zelf  heeft ze haar communie gedaan in plaats van de Jugendweihe, het communistische inwijdingsfeest voor jongeren. Zo weinig weet de goegemeente over haar dat de media zich gretig storten op elk nieuwtje over haar jeugd en achtergrond, bijvoorbeeld toen aan het licht kwam dat Angela Merkel (wier meisjesnaam Kasner luidt) een Poolse grootvader had. Ludwig Kazmierczak werd in 1896 als lid van de omvangrijke Poolse bevolkingsgroep geboren in Posen,  dat toen deel van het Duitse keizerrijk uitmaakte en na de Eerste Wereldoorlog in gevolge de aanhechting bij Polen omgedoopt werd in Poznań. De Duitse Pool Kazmierczak trok toen naar Berlijn waar hij zijn naam in Kasner veranderde.

Engagement

Reuth en Lachmann beweren dat Angela Merkel in haar DDR-jaren helemaal niet wars van politiek engagement was als zo vaak beweerd wordt. Ze zou in haar FDJ-afdeling zelfs bevoegd geweest zijn voor Agitation und Propganda, een gerucht dat Merkel altijd al hardnekkig heeft ontkend. Volgens officiële bronnen had ze zich pas in december 1989, een maand nadat de Berlijnse Muur was gevallen en het SED-regime wankelde, geëngageerd voor Demokratischer Aufbruch, een burgerbeweging die aanvankelijk een links tintje had, maar zich dan afkeerde van het socialisme om in het door de christendemocraten gedomineerde kartel Allianz für Deutschland deel te nemen aan de eerste vrije verkiezingen in de DDR op 18 maart 1990. Kanselier  Kohl liet zijn politiek oog vallen op das Mädchen. Vanaf dan ging het vooruit met de politieke carrière van Merkel en na Bondsdagverkiezingen (december 1990) werd ze op 18 januari 1991 ingezworen als Bundesministerin für Frauen und Jugend.  

Hervormingscommunist

De auteurs van Das erste Leben der Angela M. stellen dus dat Merkel al ten tijde van de DDR politiek geïnteresseerd én ambitieus zou geweest zijn. Nog voor de val van de Muur (op 9 november 1989) zou ze zich, onder de indruk van de perestrojka en glasnost van Gorbatsjov, geëngageerd hebben in de burgerbeweging die toen voor een ‘democratisch socialisme’ in een te hervormen maar als zelfstandige staat te behouden DDR streed. Daar is op zich niets mis mee. Het vergde heel wat moed om vóór de val van de Muur zelf als  burgerrechtactivist op te komen voor een ‘socialisme met een menselijk gezicht’, een ‘democratisch socialisme’ als alternatief voor het marxisme-leninisme van het SED-regime dat tot begin oktober 1989 ogenschijnlijk nog vast in het zadel had. Volgens Reuth en Lachmann was Merkel een ‘Reformkommunistin’, iemand die het ‘democratisch socialisme’ aanhing, ook wel de zogeheten ‘derde weg’ tussen het kapitalisme van de Bondsrepubliek en het autoritair socialisme van de SED. En dat vinden de beide journalisten toch wel een merkwaardige uitgangspositie voor iemand die pijlsnel opgestegen is binnen de Duitse christendemocratie. Het is alleen jammer dat de auteurs Merkel zelf niet aan de tand hebben kunnen voelen. De kanselier had geen tijd.

Bloed

 Het hele verhaal zou wel eens een politiek staartje kunnen krijgen. De sociaaldemocraten (SPD) die de christendemocratisch-liberale regering (CDU/CSU – FDP) uitdagen bij de komende Bondsdagverkiezingen, ruiken bloed en hebben Merkel al gevraagd opheldering te verschaffen over haar verleden.  De liberalen (FDP) spreken sussende taal. In  de DDR was iedereen wel op de ene of andere manier betrokken bij het systeem. Zelfs de groene oppositie sluit zich daarbij aan. Overigens interessant, die begripvolle taal van de Grüne, want wordt er soms niet ook al eens gespeculeerd over een samengaan van zwart en groen, mocht de kiezer de teerling in die richting werpen?