Merkel, “de Vreemde”

Angela Merkel, – ‘Das Mädchen’ zoals de vroegere kanselier Helmut Kohl haar monkelend noemde -, is populair in eigen land, fascineert de buitenwereld, maar roept ook veel haat en weerstand op, bij de Grieken bijvoorbeeld die een harde spaarkoers opgelegd kregen van een Europese Unie (EU) onder Duits dirigentschap. Maar zelfs in eigen christendemocratische partijrangen neemt de misnoegdheid over Merkel toe. Wie zei ook weer dat je ergste vijanden binnen je eigen partij te vinden zijn?

‘Systeem M’

Een van die vijanden is Gertrud Höhler. De voormalige professor literatuurwetenschap rekent in het boek ‘Die Patin’ genadeloos af met Merkel, met het ‘systeem M’, alsof de kanselier een soort maffiabazin zou zijn (‘Pate’ betekent peetvader). Over bijna driehonderd bladzijden smeert Höhler een brei van woeste aanvallen uit waarbij ze Merkel ‘gebrek aan gevoel voor waarden’ en een hang naar autoritair bestuur aanwrijft.

Als het woord ‘Werte’ (waarden) valt, wordt het duidelijk waar Höhler haar ideologische mosterd haalt. Ze is ook christendemocraat, zoals kanselier Merkel, maar tapt uit een ander vaatje, meer bepaald dat van een christendemocratie waar een Helmut Kohl (kanselier van 1982 tot 1998) voor zou staan. Niet voor niets gaat ze er prat op adviseur van Kohl geweest te zijn. Zo spreekt ze ook die Duitse christendemocraten aan die de regeerperiode Merkel vergelijken met of zelfs toetsen aan die van Kohl.

Veranderingen

Er is inderdaad veel veranderd de afgelopen dertig jaar sinds het aantreden van Kohl. De Bondsrepubliek Duitsland slorpte in 1990 de DDR, de kleine Oost-Duitse socialistische staat, op. Het verenigde Duitsland beleefde zelfs een rood-groene regeringscoalitie en zag hoe de PDS, de opvolgster van de SED, de marxistisch-leninistische partij van de DDR, zich stevig verankerde in het ‘oosten’ en zelfs onder de nieuwe naam ‘Die Linke’ naar het westen van het land uitdeinde. De EU breidde zich uit en de eurozone werd opgericht. De globalisering deed weer van zich spreken. Al die veranderingen kondigden zich aan in het tijdperk Kohl en veroorzaakten ook spanningen en wrijvingen die zich al ontlaadden in de laatste jaren van zijn bewind of onder dat van zijn opvolgers Gerhard Schröder (1998-2005) en Angela Merkel (2005 tot heden).
Duitsland werd een ander land. Het economische en politieke transformatieproces in ‘Oost-Duitsland’ ging met veel bloed, zweet en tranen gepaard. De ‘oude’ Bondsrepubliek – ‘West-Duitsland’ zoals wij het plachten te noemen – kreeg er een territorium bij dat ideologisch meer bij links aanleunde of alleszins minder ‘bürgerlich’ was. De oude Bondsrepubliek als in zichzelf rustende burgerlijke maatschappij werd niet alleen door elkaar geschud door het ‘eenmakingsproces’, maar ook door de uitbreiding van de EU en de globalisering die economische barrières en mentale grenzen tussen staten en volken sloopten. De Duitsers voelen er na de confrontatie met en de verwerking van al die overgangsprocessen niet veel voor om op te draaien voor de eurocrisis.

Anders

Duitsland werd een ander land, maar ook zijn politieke klasse nam afstand van de oude gevestigde waarden. De sociaaldemocraat Schröder voerde hervormingen op de arbeidsmarkt door – Hartz IV bijvoorbeeld – die heel wat ‘Genossen’ (kameraden) als leden van de verantwoordelijke partij pijn deden. Zijn groene buitenlandminister Joschka Fischer engageerde Duitsland in 1999 in de Kosovo-kwestie (de oorlog van de NAVO tegen Servië). Op een partijcongres kreeg hij daarvoor van een woedende pacifist uit de groene achterban een met bloedrode verf gevuld zakje naar het hoofd geslingerd. Sinds 2005 zijn de Duitse christendemocraten weer op federaal niveau aan zet en ook zij moeten in hun beleidsopties rekening houden met de veranderde en zich veranderende politieke, economische en maatschappelijke situatie in eigen land, in Europa en in de wereld.

Dat de christendemocratische kanselier die met deze veranderingen moet omgaan nu net ook in haar eigen persoon ‘anders’ is, maakt het voor traditionele of conservatieve christendemocraten moeilijk om haar te aanvaarden: Merkel is niet alleen de eerste vrouw die kanselier werd, ze is daarenboven ook nog eens afkomstig uit de voormalige DDR en protestants (waar de christendemocratie in de oude Bondsrepubliek met bijvoorbeeld kanseliers als Konrad Adenauer en Helmut Kohl eerder katholiek georiënteerd was). Ook al was ze als dochter van een dominee immuun voor de sirenenzangen van de Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED), de ‘leidende partij’ van de DDR, toch is ze in de ogen van sommige conservatieven in haar denken en voelen ‘gesocialiseerd’ door diezelfde DDR. Höhler noemt Merkel zelfs ‘die Fremde aus Anderland’.

Autoritair

Dat Merkel er een autoritaire regeerstijl zou op nahouden en te vinden zou zijn voor een grotere rol van de staat in het economische leven, is volgens Höhler te wijten aan die ‘socialisatie in de DDR’ waardoor de ‘Westerse basisprincipes’ haar wezensvreemd gebleven zouden zijn. De Duitse journalist Stephan Hebel meent dat Höhler zich blind staart op de achtergrond van Merkel (Frankfurter Rundschau, 29 augustus 2012). Dat de kanselier zich pragmatisch opstelt en weinig moet hebben van debatten over waarden en principes, zou volgens hem verontschuldigd kunnen worden door de dégout die mensen uit de DDR hebben overgehouden aan de dogma’s waarmee ze door het marxistisch-leninistische SED-regime werden platgeslagen.

Maar net dat pragmatisme roept bij de conservatieven in de Duitse christendemocratie de vrees op dat hun partij een gebrek aan profiel vertoont. Joseph Schlarmann, de economie-expert van de christendemocratische CDU/CSU-fractie, haalt regelmatig uit naar Merkel. De kanselier zou geen discussie toelaten binnen de partij: carrière is alleen weggelegd voor wie op haar lijn ligt. Ook een veertigtal christendemocratische mandatarissen hebben zich verenigd in de ‘Berliner Kreis’ (Berlijnse kring) met de bedoeling het conservatieve gedachtegoed nieuw leven in te blazen. Ze ergeren zich aan de ‘moderniseringswaan’ binnen de partij die bijvoorbeeld heeft geleid tot het afschaffen van de dienstplicht en de uitstap uit de kernenergie tijdens de regeerperiode van Merkel. Maar van hun luid aangekondigde ‘Berliner Manifest’ komt voorlopig niets in huis.

Kritiek

De Duitse pers is niet mals in haar kritiek voor het boek van Höhler. De titel en de stijl zouden een hoog Sarrazin-gehalte hebben. Net zoals Thilo Sarrazin, gewezen lid van de Bundesbank, in zijn boek ‘Deutschland schafft sich ab’ ongemeen hard uithaalde naar de Duitse migratiepolitiek, zou Höhler de messen zo scherp wetten dat het wel lijkt alsof ze een vete heeft met Merkel. Haar vaak terechte kritiek zou daardoor aan haar doel voorbijschieten en zelfs een ‘bijstandsreflex’ voor Merkel kunnen creëren (dixit blogger Günther Lachmann). 66 Procent van de Duitse burgers verheft de kanselier in de ‘Umfragehimmel’ (‘de enquête-hemel’), zoals het weekblad Focus schrijft (6 juli 2012). Misschien juist omdat ze pragmatisch en doortastend is? Haar geliefdheid in eigen land straalt ook af op de christendemocratische CDU/CSU-fractie die in de meest recente opiniepeilingen van het Forsa-Institut deze week naar 39 procent klimt. Merkel: in Duitsland geliefd, in Europa verguisd… en hoe zit het met China waar ze op werkbezoek is? Daar geldt ze als ’tie niangzi’ oftewel ‘Iron Lady’

Dit artikel verscheen ook op www.deredactie.be