Muur of geen muur…

Zijn muren per definitie slecht? Ik weet het nog zo niet. Rond de stad Moeskroen is heibel ontstaan omdat men daar een muur wil laten bouwen, pal op de Franse grens, om zich van een zigeunerkamp af te schermen, gelegen op Frans grondgebied. Onze zuiderburen hebben sowieso de neiging om hun rommel zo dicht mogelijk tegen de Belgische grens de deponeren. Bekijk bijvoorbeeld eens op de kaart in welk mooi inhammetje de kerncentrale van Chooz zich bevindt.

Maar goed, de Moeskroenezen willen, breed gedragen van links tot rechts, een anti-Roma-muur. Volgens een aantal bewoners zou er van overlast sprake zijn. De ene gewaagt over wildschijten, sluikstorten, de andere over diefstal, tot en met schieten met scherp op woningen.

Moeilijk na te gaan wat ervan waar is en wat niet. Maar heeft dat belang? Laten we even alle weldenkend-linkse kretologie over ‘nieuwe Berlijnse muren’ en ‘ghetto’s’ achterwege laten. Volgens de pers gaat het over een muur van, hou u vast, 10 m op 2,5 m. Mijn tuinmuurtje is langer. Dat kan hoogstens een psychologisch effect geven en mogelijk enige visuele afscherming. Ik zou zeggen: doen! En moge iedereen aan beide kanten van de muur in peis en vrede leven. Beschilder hem eventueel langs beide kanten, laat graffiti’s hun werk doen, maak er iets mooi van.

De stadstuin

Het postmoderne globalisme, waarin het linkse kosmopolitisme en het hyperliberale vrijemarktdenken elkaar gevonden hebben, wil echter dat alle grenzen gesloopt worden. Ook de Europese constructie lijdt aan die obsessie. We kennen het resultaat: een groeiende Euroscepsis bij de gewone man en vrouw. Grenzen waarborgen nu eenmaal een vorm van objectieve en subjectieve veiligheid (het ‘gevoel’ dus). Waarom mensen dat gevoel ontnemen? En à propos: als er nu één volk is dat zich juist afschermt en op zijn autonomie gesteld is, dan zijn het wel de Roma’s.

Geschrokken van de persreacties, waaronder ook een zeer stigmatiserend VRT-interview, krabbelt die burgemeester van Moeskroen nu terug. Maar dat hoeft niet.  Zowel personen als gemeenschappen hebben een legitieme behoefte aan integriteit, het recht om zich ook ruimtelijk te definiëren. De behoefte om zich te onderscheiden en eventueel af te zonderen. Dat is een essentieel recht, zowel gebaseerd op positieve empathie (tegenover de medeburgers) als op negatieve gevoelens van onzekerheid, onveiligheid, angst (tegenover de buitenwereld, het andere).

Nutteloos en zelfs gevaarlijk om deze behoefte te ontkennen. Politiek is ze bovendien van grote constructieve betekenis. De middeleeuwse steden zijn ontstaan als ommuurde enclaves, waarin het burgerschap en het begin van onze moderne democratie ontkiemden. Zonder die muren was er nooit van autonomie en stedelijke cultuur sprake geweest.

En o ja, mijn tuinmuur. De relaties met onze buren, echte Vlamingen die onder andere geen spelende kinderen kunnen horen of zien, is er maar op verbeterd sinds een houten schutting, aan weerskanten nog eens bedekt door een hoge haag, onze wereld van de hunne heeft gescheiden. Uit het oog, uit het hart. Ook dat bedoelde Voltaire met ‘Il faut cultiver son jardin’. Even eraan herinneren dat ons woord ‘tuin’ afkomstig is van het oud-Frankische ‘tun’ (verwant met o.a. het Engelse ‘town’), dat simpelweg ‘omheining’ betekent.

Veiligheidswal of schutskring?

Muren kunnen dus wel degelijk vrede stichten, ook al is het geen warme vrede, maar dat kan ook niet overal. Er is overigens een wereld van verschil tussen het begrenzen, het omheinen van eigen territorium, en anderzijds het inkerkeren van iemand anders’ biotoop, het zogenaamd ‘cordon sanitaire’ of schutskring. De eerste is een essentiële vorm van vrijheid en identiteitsbeleving, het andere gaat over vrijheidsberoving. De muur rond Gaza mag men tot de laatste categorie rekenen: niet zomaar een verdedigingsmaatregel van Israël, maar een daad van agressie die de Palestijnen tot een ghetto-bestaan veroordeelt in een gebied dat langs alle kanten is afgesloten, de zee inbegrepen.

Maar ja dus, wat Jozef De Witte daar ook van denkt en ondanks alle misplaatste vergelijkingen met de zigeunervervolging vroeger en nu, of met Berlijnse muren: als anti-globalist vind ik dat Moeskroen dat muurtje mag neerpoten, als de bewoners zich daar beter bij voelen. Het sluit niemand op, het schermt gewoon af, als een douchegordijn. Niets zo akelig als een grenzeloos universum. Wat jurist Matthias Storme ooit ‘het recht op discrimineren’ noemde, komt er ook op neer dat individuen of groepen het recht hebben om tussenschotten te plaatsen en ‘hun tuin te cultiveren’.

Daarom, een goede raad voor alle tuinaanleggers in spe: besteed vooral zorg aan de omheining, de rest wijst zichzelf uit. Een gat in de haag behoort dan altijd tot de mogelijkheden. Als beide kanten het willen.

Johan Sanctorum is filosoof, publicist, blogger en Doorbraak-columnist