China verhoogt opnieuw zijn dreigende toon tegenover Taiwan, even strak met driedaagse wargames ter zee en in het luchtruim als met diplomatiek gehannes en dondertoespraken. De aanleiding is alweer doorzichtig. De Taiwanese presidente Tsai Ing-wen van de autonomiegezinde democratische partij bracht een bezoek aan de Amerikaanse parlementsvoorzitter Kevin McCarthy.

Net als acht maanden geleden, toen McCarthy’s voorgangster Nancy Pelosi Taiwan aandeed, rolt Peking met de spierballen: een groot vertoon van de zeemacht en voortdurende schendingen van de officieuze grensafbakening in de drukbevaren Straat van Taiwan.

Onenigheid in het Westen

Peking wil gebruik maken van het momentum: het westers bondgenootschap slaagt er maar niet in een gezamenlijke houding uit te stippelen, de financiële instellingen zitten weer op een verhoogde waakzaamheid, de chipindustrie is het nieuwe oliewapen, de aanslepende oorlog in Oekraïne verdeelt de geesten, en het vacuüm dat de VS en de oude koloniale machten hebben gelaten in Afrika, Azië en Zuid-Amerika schept voor China gedroomde kansen om zijn invloed uit te breiden.

Onenigheid tussen de VS en Europa, het is niet nieuw. Erger is dat de polarisering zowel over de plas als bij ons domineert. De soap rond Trump en zijn isolationisme, de abortuskwestie, en de wapenwet wijzen op een grote kloof tussen het zeer conservatieve, vooral Republikeins gedachtegoed, en de meer internationaal gerichte, hoogkapitalistische tendens die vooral bij de Democraten wortel heeft geschoten.

Gespreide slagorde in Europa

Aan de andere kant hebben in Europa migratie, begrotingsdiscipline (of het gebrek daaraan), Ruslandvrees en de uitverkoop van vrijwel alle kroonjuwelen aan China voor diepe wonden gezorgd. Het probleem is en blijft de gespreide slagorde waarin de lidstaten met China willen onderhandelen. Nationale belangen krijgen nog altijd voorrang, zeker in Frankrijk, Duitsland en (tot de brexit) Groot-Brittannië. Ondanks twintig jaar onderwerping aan de verplichte joint-ventures met Chinese aandeelhouders (een eufemisme voor staatsbedrijven, die tegen alle WTO-regels in openbare ondersteuning krijgen), de eis om technologische kennis over te dragen en patenten te delen, en de erkenning van de ene, ondeelbare Chinese staat.

Dat bleek nogmaals uit de hoogst onhandige verklaring van de Franse president Macron, na zijn bezoek aan China met Europees Commissievoorzitster Ursula von der Leyen, dat ‘Europa niet het risico mag lopen om betrokken te raken in conflicten die niet de onze zijn’. Taiwan, dus. Wellicht verzoenend bedoeld om de steeds duidelijkere steun van Peking aan Moskou in de oorlog met Oekraïne af te zwakken. En een loze kreet van vergane glorie dat ‘Frankrijk geen vazal van de VS is’.

Actualisering van Chinastrategie

Macron was dan ook de gebeten hond nu het Europees Parlement in Straatsburg een urenlang, allesbehalve mals debat over China hield. ‘Interviews in vliegtuigen net na een officieel bezoek zijn nooit aan te raden’, zuchtte Hilde Vautmans (Renew). Het bleek dat de geesten in het Parlement veel eenduidiger uitvielen dan op de Raad of in de Commissie. ‘Al gezien wie er de voorbije maanden op eigen houtje Xi is gaan bezoeken? Borrell, Von der Leyen, Macron, Sanchez, Michel, Scholz… Ieder met zijn eigen agenda.’ Vautmans wil zonder dralen een actualisering van de laatst opgemaakte Chinastrategie uit 2016 (licht aangepast in 2019 en door haarzelf verscherpt in 2021). ‘De vier prioriteiten die ik voorlegde gelden nog altijd: respect voor de mensenrechten; geen geweld in Taiwan; de steun aan Rusland stoppen; en samenwerking voor wereldwijde bedreigingen zoals een pandemie of de klimaatomslag.’

Het grote geld

Waren de parlementsleden verdeeld over het voort te zetten bondgenootschap met de VS (landen als Zweden, de Baltische staten of Polen zijn allesbehalve opgezet met de Russische grensincidenten en eisen een versterking van de NAVO; andere, vooral linkse partijen, dringen aan op een ongebonden koers), dan waren ze het roerend eens dat Taiwan alle steun verdient. Kathleen Van Brempt (S&D) viel Vautmans onvoorwaardelijk bij: ‘Eerst orde op zaken in de EU zelf, met gemeenschappelijk verdedigde standpunten. Intussen staan we al dichtbij een handelsverdrag met Taiwan. Dat kan dan een eerste stap naar officiële erkenning van het land zijn.’ Een opvallende koerswijziging, want tot voor kort waren weinig parlementariërs bereid hun lidmaatschap van de Vriendschapsvereniging met Taiwan openlijk bekend te maken.

En dat gebeurt net op het ogenblik dat Taiwan — door diplomatieke afpersing, stromen Chinees geld voor infrastructuur (en vaak in ruil voor zeldzame ertsen en grondstoffen), en politieke afdreiging — nog maar bij dertien staten officiële erkenning overhoudt. Begin april ruilde Honduras na 82 jaar zijn aanhankelijkheid aan Taiwan in voor de Volksrepubliek China, dat met vette bedragen wapperde om de kampwissel te smeren.

Officieel gebeurde die overstap omdat Taipei weigerde een schuld van 600 miljoen dollar te herzien. Maar eigenlijk was dit omdat Taiwan niet bereid was meteen twee miljard dollar op tafel te leggen. Als in Paraguay de oppositiekandidaat tot president wordt verkozen op 30 april, dan dumpt ook dat land Taiwan. In Europa heeft alleen Vaticaanstad nog diplomatieke banden met Taipei, in Afrika (dat helemaal uitgekocht is) alleen Swaziland. De rest zijn kleine staatjes, meestal in de Stille Oceaan. Hoewel Litouwen en Tsjechië geen represailles van China duchten, varen zij toch hun eigen nadrukkelijk pro-Taiwanese koers.

Eén land, twee systemen

De verdwazing sloeg toe in Europa toen de Amerikaanse president Jimmy Carter op 15 december 1978 besloot de banden met de Republiek China (Taiwan) te verbreken en vanaf 1979 alleen de communistische regering in Peking als enig wettig gezag te erkennen. Taiwan was al door resolutie 2758 van 25 oktober 1971 uitgesloten uit de VN, die ‘besluit (…) de vertegenwoordigers van Tsjang Kai-shek per direct te verdrijven van de plaats die zij onrechtmatig innemen bij de VN en in alle daaraan gelieerde organisaties’. Op die dag bevestigde ook België de diplomatieke wissel.

Met de komst van Deng Xiaoping (na de Culturele Revolutie, 1966-1976), die economische openheid en decentralisering nastreefde, liet de VS zijn oude bondgenoot vallen. Nou ja, niet helemaal, want het kreeg onder Reagan zes waarborgen voor zijn veiligheid. De overstap van een dictatuur (afschaffing van de krijgswet in 1987) naar democratische verkiezingen (1996) verhoogde Taiwans geloofwaardigheid. Ondertussen waren Peking en Taipei al overeengekomen om zich te houden aan het principe van ‘één land, twee systemen’ (1992). Ze waren het eens om het oneens te zijn over de interpretatie ervan. Zeker sinds de woordbreuk van China over Hongkong, dat in 1997 werd overgedragen en 50 jaar autonoom beleid had moeten krijgen, is het wantrouwen van het Westen tegen China aanzienlijk toegenomen.

Afhankelijk van China

Vandaag realiseert de EU zich dat het zich uit naïviteit en hebzucht totaal misrekend heeft in de groei van China. Het openstellen van de Chinese markt leek wel het Wilde Westen: er zaten ongeziene kansen op de grootste markt ter wereld. Economische kortzichtigheid heeft geleid tot steeds grotere afhankelijkheid van China.

Maar nu klopt het Europees Parlement klopt zich eindelijk op de borst. De zitting van april in Straatsburg gaf een duidelijke ommezwaai te zien. De Commissie volgt schoorvoetend. ‘Borrell nam me even apart na mijn tussenkomst’, zei Van Brempt. ‘Hoe gaan we dat kunnen waarmaken?’ Van Brempt wil alles inzetten op soft power, diplomatieke macht gekoppeld aan mogelijke economische sancties. ‘We moeten ons inderdaad niet in een wapenwedloop storten. Twee procent van het bnp in elk NAVO-land, dat is onzinnig.’ (Op dit ogenblik beantwoorden maar zes leden van het genootschap aan die Amerikaanse eis; de VS zijn dan ook de grootste wapenleverancier.)

Verandering van houding

Borrell heeft intussen zijn standpunt wel bijgevijld. ‘De EU heeft nooit China uitdrukkelijk omschreven als een direct gevaar voor onze veiligheid, tot vandaag’, hield hij het Parlement voor. ‘Om in dialoog te blijven moeten we onze standpunten stroomlijnen. Niet met één stem spreken, want we hebben uiteenlopende ideeën, maar wel als een goed afgesteld koor. (…) Daarom zal onze strategie voortaan steunen op vier pijlers: waarden, economische veiligheid, Oekraïne en Taiwan.’

Hij bleef voorts niet erg concreet, maar dat wijzigde hij in het weekend na de vergadering in de Journal de Dimanche van 23 april. ‘Taiwan’, zo schreef hij in een opiniestuk, ‘gaat ons economisch, commercieel en technologisch aan. Daarom roep ik de Europese vloten op om te patrouilleren in de Straat van Taiwan om Europa’s verbintenis voor een vrije doorvaart te waarborgen in dit bij uitstek cruciaal gebied.’

Chinese economische problemen

De angst voor een aanval op Taiwan is niet zonder zelfbelang: de hele wereldeconomie dreigt in te storten als het tot een open conflict komt. Taiwan is goed voor twee derde van alle halfgeleiders die onmisbaar zijn in alle takken van de gedigitaliseerde industrie, en zelfs voor meer dan 90 procent in de meest gesofisticeerde chips. ‘Een oorlog is het laatste wat China wil, de weerslag op de economie zou vreselijk zijn. Chaos betekent ook het einde van het Chinees model.’

Want China zit al met een inflatiebubbel, noteert Chinaworker (22 april). ‘De grootste ter wereld. De schuld ligt bij de vastgoedsector, die de voorbije twintig jaar goed was voor liefst 28 procent van het bbp.’ De verarming door leningen heeft zich doorgezet, want het zijn de bouwheren die het gelag betalen: ‘In 2021 werd 90 procent van de nieuwe woningen verkocht volgens het voorverkoopmodel: de koper moest het geld aan de ontwikkelaar geven voordat het huis werd gebouwd.’ En dat wordt nog verergerd door snelle vergrijzing en speculatie. ‘China’s schuldenberg (van regering, zakenleven, privésector) beloopt al ruim 300 procent van het bbp, een bankencrisis dreigt.’

Daar zullen allicht ook de enorme uitgaven voor bewapening mee debet aan zijn. Voor het eerst is Taiwan afgedreigd met een vliegdekschip, de Shandong. (De Shandong is de eerste zelfgebouwde carrier na de opgelapte Sovjet-oorlogsbodem – de Riga, later Varjag, nu omgedoopt tot Liaoning — die Peking in 2012 overkocht van Oekraïne). Nieuwe aanvalsschepen staan op stapel voor 2024 en 2031.

Hoop op politieke ommezwaai

Maar Xi Jinping blijft terughoudend. Hij rekent op een politieke ommezwaai in Taiwan, dat volgend jaar presidentsverkiezingen houdt. Het is hem evenmin ontgaan dat het Amerikaanse vliegdekschip, de Nimitz, ook in de buurt rondvoer, na oefeningen met Japanse en Zuid-Koreaanse legereenheden. Hij zweeg over een Frans fregat dat de Straat van Taiwan doorkruiste tijdens de wargames. Want één ding is duidelijk, betoogt The Economist: ‘Amerika heeft gewezen op inspanningen om Aziatische allianties aan te wakkeren.’ Vooral de Filippijnen spelen daarbij een onmisbare rol. Ze liggen dicht genoeg bij Taiwan om het land als uitvalsbasis te gebruiken. De VS hebben net vier nieuwe bases in de Filippijnen mogen betrekken.