Op 24 februari berichtte Amnesty International dat het Aleksej Navalny niet langer een ‘gewetensgevangene’ zal noemen. Navalny, die onlangs tot 3,5 jaar gevangenisstraf werd veroordeeld, verloor de titel omwille van ‘haatzaaiende uitlatingen’ die hij in het verleden zou hebben gedaan.  Volgens het bericht van de internationale organisatie voor mensenrechten passen de uitspraken niet binnen de definitie van ‘gewetensgevangene’.

De oppositionele Russische nieuwssite Mediazona citeerde een anonieme bron binnen Amnesty. Volgens die bron zou de beslissing over Navalny genomen zijn onder invloed van staatszender Russia Today. De Russische overheid zou op deze wijze proberen Navalny in het Westen in diskrediet te brengen.

‘We laten hem niet vallen’

Ruud Bosgraaf, senior persvoorlichter voor Amnesty Nederland: ‘De definitie gewetensgevangene is de naar Amnesty-standaard “hoogste” benaming die een politiek gevangene kan krijgen. Navalny heeft inderdaad haatzaaiende uitspraken gedaan. Dat is niet in overeenstemming met onze definitie. We laten hem echter geenszins vallen. Vorige week nog hebben we tweehonderdduizend handtekeningen voor zijn onmiddellijke vrijlating overhandigd aan een vertegenwoordiger van de Russische regering.’

Bosgraaf vergelijkt Navalny met Suu Kyi in Myanmar: ‘Zij is ook geen gewetensgevangene vanwege haar negatieve uitlatingen over de moslimminderheid Rohingya. Desondanks heeft haar hernieuwde arrest en alles wat daar verder gebeurt natuurlijk onze volle aandacht.’

Een jaar of tien geleden zou Navalny uitspraken over minderheden hebben gedaan die hij nooit heeft teruggenomen. ‘Het enige dat je Amnesty bij deze kwestie kunt verwijten is het feit dat we er zo laat achter zijn gekomen. Het is nu koren op de molen van de Russische regering. Maar we zijn zeker niet beïnvloed door Russische staatsmedia.’

Navalny in de Kaukasus

In 2011 maakte Aleksej Navalny deel uit van de campagne ‘Stop met het voeden van de Kaukasus’, een initiatief van de organisatoren van de nationalistische ‘rechtse mars’. Doel van de actie was het stopzetten van de financiering uit het nationale budget van regio’s in het zuiden van Rusland met een overwegend niet-Russische bevolking. Ook verklaarde Navalny meermaals voorstander te zijn van een strenge controle op de migrantenstroom.

Tot op vandaag wordt dit zowel door Kaukasische inwoners van Rusland, als door emigranten uit Armenië, Georgië, Tadzjikistan en andere landen gebruikt als argument tegen de oppositieleider. Regionale bureaus van Navalnys Fonds tegen Corruptiebestrijding (FBK) zijn in de Kaukasus dan ook nauwelijks te vinden. Uiteraard is dit ook een gevolg van het repressiebeleid tegen andersdenkenden in Tsjetsjenië en in mindere mate in de aangrenzende deelrepublieken.

Nationalistische Navalny

Opmerkelijk bij de beslissing van Amnesty is dat het zoeken van toepasselijke uitspraken gebezigd door een dermate actieve blogger als Navalny vrij lastig is. Een wellicht toevallige zet in de gewenste richting gaf Katja Kazbek, Amerikaanse journaliste en columniste voor Russia Today in een artikel van 12 februari: ‘Naast het absolute wantrouwen tegenover kleurenrevoluties en alles wat het Amerikaanse Congres (of de leiders van Groot-Brittannië en de EU) als buitenlands beleid propageren, geloof ik ook dat met gezamenlijke inspanningen wordt geprobeerd Navalny salonfähig te maken voor nieuwe aanhangers. Dit wordt gedaan door zijn nationalisme te bagatelliseren (ik werd online lastiggevallen omdat ik daarop had gewezen, hoewel hij zijn standpunten ook in oktober 2020 niet heeft teruggenomen).’

Hierbij geeft de bezorgde Amerikaanse journaliste een link naar een interview met Aleksej Navalny van het Duitse weekblad Der Spiegel. De oppositieleider antwoordde daarin op de vraag over zijn nationalistische instelling: ‘Ik zie geen tegenstrijdigheid in het bevorderen van vakbonden en het tegelijkertijd eisen van een visumplicht voor migranten uit Centraal-Azië.’

Mensenrechten of politieke correctheid?

Of het de taak van organisaties als Amnesty een politieke gevangene te ‘bestraffen’ voor in het verleden gedane uitspraken en langs welke meetlat van politieke correctheid deze dan gelegd moet worden is een vraag die steeds weer op zal duiken. Zelfs Nelson Mandela, de ultieme strijder tegen racisme, werd slachtoffer van de nauwgezette beoordeling van de internationale mensenrechtenorganisatie. Hij kon niet gelden als gewetensgevangene, omdat hij had opgeroepen zo nodig geweld te gebruiken tegen het Zuid-Afrikaanse apartheidsbewind.

FBK-jurist Aleksandr Golovatsj — die in 2018 door Amnesty tot gewetensgevangene werd verklaard — schreef in een tweet: ‘Ik zie nu en in de toekomst af van de status die de internationale organisatie voor mensenrechten mij gaf, zolang deze benaming onder druk van de propaganda van Poetin op elk willekeurig moment kan worden ingetrokken.’