Richting de verkiezingen willen politieke partijen zich doorgaans profileren, ook regeringspartijen. Enkele weken voor de provinciale Statenverkiezingen van 15 maart lijken de Nederlandse regeringspartijen liever elkaar te bestrijden dan de oppositie. Een strijd wordt gevoerd over precies die twee dossiers waarvan sinds afgelopen zomer gedacht wordt dat de regering erover zou kunnen struikelen: asiel en stikstof.

Deens model

Laten we beginnen met asiel. Enkele oppositiepartijen pleiten voor een strenger asielbeleid, naar het voorbeeld van Denemarken. Joost Eerdmans, fractievoorzitter van het conservatief-liberale JA21, diende een motie in om asielzoekers op te vangen buiten de Europese Unie, bijvoorbeeld in Rwanda. Steun van PVV (Geert Wilders), Forum voor Democratie (Thierry Baudet) en BVNL (Forum-afsplitsing nr. 3) sprak voor zich.

Maar de conservatief-christelijke SGP, het zelfstandige Kamerlid Pieter Omtzigt en landbouw- en regiopartij BBB stemden ook voor. Dat een christelijke partij ferm is op migratie verbaast Vlaamse lezers wellicht. Om die verbazing groter te maken: Omtzigt en BBB-Kamerlid Caroline van der Plas zaten eerst bij het christendemocratische CDA. De motie ontving ook steun van twee regeringspartijen: de rechts-liberale VVD, die tevens de premier levert, en het al genoemde CDA. Daardoor werd ze aangenomen.

De overige twee regeringspartijen, het links-liberale D66 en de links-christelijke ChristenUnie, zijn tegen inperking van de asielstroom. De wereldburgers van D66 beschouwen migratie als positief. Volgens D66-partijleider en vicepremier Sigrid Kaag is asielinperking  ‘een onuitvoerbare wens’. Voor de ChristenUnie valt te praten over inperking van arbeidsmigratie, maar moet altijd hulpverleend worden aan mensen in nood, dus ook asielzoekers.

Hoe consequent is de VVD?

Sinds de zomer overging in het nieuwe parlementaire jaar schermt de VVD met ‘stabiliteit’ en van ‘verantwoordelijkheid nemen’, in tegenstelling tot partijen die ‘aan de kant blijven staan’ en ‘dingen roepen op Twitter’. In het landsbelang hebben mensen maar te blijven stemmen op de VVD. Prima, maar hoe verstaat zich dat tot als grootste regeringspartij meestemmen met de oppositie? Op een dossier dat gevoelig ligt bij twee coalitiepartners?

Eind augustus belegde de partij een bijeenkomst over de asieldeal: in ruil voor inperking van de instroom de (mogelijkheid van) verplichte spreiding over gemeenten. Een zaal vol plaatselijke en provinciale bestuurders en volksvertegenwoordigers. Die kregen van een Tweede Kamerlid te horen dat ‘het Deense model onhaalbaar was’ en dat de VVD ‘voor de rechtsstaat stond’, in tegenstelling tot partijen die ‘dwepen met buitenlandse dictators’.

Asieldeal

Nog geen drie maanden later dreigde de VVD-Tweede Kamerfractie niet in te stemmen met de asieldeal. De eigen premier Mark Rutte moest de fractie toespreken, voor ze alsnog akkoord gingen. Dit vond plaats kort voor het najaarscongres, dat, tegen mediaverwachtingen in, ook instemde. Het congresdebat over dit onderwerp leek geregisseerd door het partijbestuur. Sinds dat congres probeert Rutte asielinperking op de Europese agenda te zetten. De twaalf jaar dat hij al premier was, nam hij die moeite niet.

Een terugkerende vraag bij commentatoren: meent Rutte het, of doet hij het enkel voor de electorale bühne? Was de ‘asielopstand’ van de fractie oprecht of een toneelstukje? Het laatste zou verklaren waarom Kamerlid Ruben Brekelmans een van de aanjagers was, ook al had hij in augustus nog de achterban belerend toegesproken over de onhaalbaarheid van het Deense model. De recente rechtse profilering van het CDA op dit onderwerp zou eveneens door coalitiepartners worden toegestaan – tot aan de provinciale verkiezingen.

Interne verdeeldheid

Binnen de Vlaamse regering is het stikstofdossier overzichtelijk. De regeringspartij die afhankelijk is van stemmen van de landbouwsector en het platteland verzet zich tegen strengere stikstofnormen voor boeren. De partij die stemmen wil van de industrie, wil vooral de landbouw ervoor laten opdraaien.

Ook in Nederland is de regeringspartij die het al vanaf de oprichting van stedelijke stemmen moet hebben, D66, de uitgesproken voorstander van sanering van de landbouwsector, en dan vooral de veehouders. Wat betekent dat, op dit dossier, de rechts-conservatieve N-VA vergelijkbare standpunten inneemt als de Nederlandse links-liberalen. D66 veinst momenteel niet eens respect voor andere meningen. Fractievoorzitter Jan Paternotte plaatst, vanwege de Provinciale Statenverkiezingen, momenteel foto’s op Twitter uit alle provincies. Op een akker, met op een spandoek de tekst ‘hier horen huizen’. Want ieder stuk grond dat geen recreatiegebied is, moet blijkbaar bebouwd worden. Interessante opvatting van ecologisch bewustzijn.

Het verschil met Vlaanderen: in plaats van één partij die zich lijnrecht opstelt tegenover de andere partij, kampen de andere partijen met interne verdeeldheid. Provinciale afdelingen van VVD en CDA keren zich tegen het stikstofbeleid van hun landelijke partijen. Bij het CDA speelt nog iets mee. Van 1918 tot aan Jan Peter Balkenende (2002-2010) waren de meeste Nederlandse premiers christendemocraat. Deze maart lijkt het CDA terug te vallen tot tiende partij. Vier jaar geleden werd het in nog maar drie provincies de grootste. Een daarvan was Overijssel. De provincie van Kamerlid Pieter Omtzigt, die het CDA in 2021 verliet. De provincie, waar meerdere BBB-prominenten wonen.

Verdeeldheid binnen ministerie

In Vlaanderen hebben Jo Brouns en Zuhal Demir ieder hun eigen ministerie. In Nederland is het mogelijk om minister ‘zonder portefeuille’ te zijn: geen eigen ministerie, maar ruimte binnen een bestaand ministerie. Dan ben je minister voor een beleidsterrein. Om na tien maanden onderhandelen recht te doen aan de wensen van vier partijen, werd het aantal ministers en staatssecretarissen uitgebreid naar 29. Het stikstofdossier valt daardoor onder minister van Landbouw Piet Adema (kleinste regeringspartij ChristenUnie) en minister voor Natuur en Stikstof Christianne van der Wal (grootste partij VVD). Twee kapiteins op één schip. Die tegengestelde koersen varen. Adema is op hand van de boeren, Van der Wal speelt voor Demir. De een is voor stikstof en de ander tegen.

De afgelopen dertig jaar werden in Nederland veel nieuwe partijen opgericht. Vrijwel allemaal vielen die door onenigheid uit elkaar. De neiging van traditionele partijen om zichzelf geschikter te vinden voor het bestuur vindt daarin zijn grond. Maar momenteel maken de ‘verantwoordelijke’ partijen evenveel ruzie als de nieuwkomers.