Neen, het is niét allemaal de schuld van de sossen.

Met de fameuze Turteltaks -100 Euro heffing per jaar voor elk Vlaams gezin, om de put weg te werken, door het systeem van groenestroomcertificaten gemaakt- heeft het politieke Zwartepietenspel een nieuw dieptepunt bereikt. Immers, is heel het systeem niet bedacht door Steve Stevaert, de uitvinder van de gratispolitiek die in april van dit jaar in het Alberkanaal sprong en het dus zeker niet meer zal weerleggen? En is de zo gehate Freya Van den Bossche (sp.a), voormalig Vlaams energieminister, niet de rentmeester van die niet-kloppende rekening, waardoor er een put van 2 miljard Euro ontstond?

Te weinig en te traag

Het is een karikaturale perceptie die de huidige Vlaamse bewindvoerders goed uitkomt en die ze volop mee creëren, maar het is wat ingewikkelder dan dat. Dat de Vlaamse socialisten het groene subsidiesysteem begin deze eeuw hebben uitgedokterd, staat buiten kijf. Maar bij mijn weten hebben ze nooit alleen geregeerd en worden beleidsopties door coalities vastgelegd. Een beleid dat niet bepaald getuigt van daadkracht en constructieve wil om de stier bij de horens te grijpen. Te weinig en te traag: zo probeerde men met strandschopjes een put te dichten die door een bulldozer werd gemaakt.

Men had al sinds 2008 door dat het certificatensysteem (waardoor een zonnepaneeleigenaar 450 Euro kreeg per geproduceerde 1000 kwh)onhoudbaar was, maar niemand had haast, en de oppositie, waaronder Open VLD (!), was radicaal tegen de afbouw ervan. In een genuanceerd artikel reconstrueert Wim Winckelmans (‘Zwartepiet in een groene put’, DS 24 oktober 2015) hoe de voltallige Vlaamse regering, waartoe dus ook de N-VA behoorde, in het verleden steeds weer achter de feiten aanholde en de handrem aantrok.

Eerst stippelde Hilde Crevits (2009) als Vlaams minister van Energie een pad uit om het systeem geleidelijk af te bouwen. Maar dat creëerde telkens een enorme toeloop van lui die ‘er nog snel bij wilden zijn’. Het omgekeerde effect dus: de zonnepanelenbranche piekte als nooit te voren. Daarbij kwam als voordeel dan nog de belastingaftrek van 40%, een gunstmaatregel van de federale regering waarvan de VLD deel uitmaakte, en die ook pas in eind 2011 werd afgeschaft, en dan nog via een staatshervorming. Rijkelijk laat: weerom had niemand haast. De partij van Turtelboom allerminst.

Een poging van Freya Van den Bossche om eind 2010 via het ‘programmadecreet’ (dat is het begrotingsplan voor een toekomend jaar) snel korte metten te maken met het certificatensysteem, was ook al mislukt, onder meer door protest van… de Vlaamse liberalen. Overigens weigerde Vlaams parlementsvoorzitter Jan Peumans (N-VA) de maatregel van Freya in dat decreet op te nemen, onder het vage voorwendsel dat ‘subsidiekwesties niet in een begrotingsplan thuishoren’. Tja.

Feit is, dat de Walen het subsidiëringssysteem van groene stroom van meet af aan veel beter hebben aangepakt en zich vermoedelijk in alle stilte verkneukelen over de clash tussen Annemie en Freya. Voor de rest leest heel het verhaal als een soap over kleine politieke rivaliteit, verrottingsstrategie (wellicht speculeerde men er toen al op dat de SP.A hiervoor de rekening zou gepresenteerd krijgen), gebrek aan elementaire kennis van de materie, en een totaal gebrek aan langetermijnperspectief. Zeg maar gewoon: slecht bestuur.

Zondebokstrategie

Men moet dus oppassen met het demagogisch simplisme, vooral vanuit N-VA en Open-VLD-hoek gepraktiseerd, dat men ‘de rotzooi van de socialisten aan het opruimen is’. En dat het daarna wel beter zal worden. De modale Vlaming zit ondertussen zo langzamerhand op zijn tandvlees, en wordt van het sossen-bashen niet beter.

Heel de kwestie van de Vlaamse groenestroomcertificaten verraadt bestuurlijk broddelwerk waar alle beleidspartijen voor verantwoordelijk zijn, ook diegene die nu Freya Vanden Bossche aan de schandpaal willen spijkeren. Iedereen weet dat ik niet bepaald een fan van de SP.A ben, maar men moet een beetje ernstig blijven: men kan niet blijven regeren door in een zwart-wit-redenering alle kommer en kwel af te schuiven op de vermaledijde voorgangers. Anders gezegd: de anti-sossenretoriek heeft zo langzamerhand zijn houdbaarheidsdatum wel bereikt.

De N-VA heeft in haar electorale campagne alles gezet op een anti-PS-ressentiment en een afkeer van ‘belastingregeringen’, om nu zelf fikse heffingen, accijnsverhogingen en toename van de levensduurte weerom af te schuiven op wat de voorgangers misdeden. Dat is al te gemakkelijk. Het oogt steeds meer als een zondebokstrategie die op de duur zelfs een bedreiging voor de democratie kan worden, want het belemmert normale oppositievoering en verabsoluteert de eigen beleidslijn als iets dat onontwijkbaar is.

Het herinnert aan de Maoistische propaganda en de manier hoe de ‘Culturele Revolutie’ in het China van de jaren ’60 en ’70 steeds meer door complotdenken werd gedomineerd. Iedereen die niet in overall en met petje euforisch het Rode Boekje van Mao deed wapperen, werd als een ‘revisionist’ weggezet. Daarmee kon de schuld voor de hongersnood telkens weer van de revolutionaire leiding worden afgewenteld. De karikaturalisering van elke oppositie tot ‘bende volksverraders’, geeft een blanco cheque aan de machthebbers. Iedereen weet hoe dat is geëindigd.

Zonneboeren en kernlobby’s

Om weer bij het begin uit te komen: de ijver om de socialisten de Zwarte Piet toe gooien, heeft uiteraard alles te maken met de sociale aanvechtbaarheid van de Turteltaks. Het is opvallend, hoe diegenen die rijk geworden zijn aan het groene subsidiestelsel – de Ferdinand Hutsen van deze wereld- én de industriële grootverbruikers, de dans helemaal ontspringen. We spreken hier dus niet over de Vlaming die een tiental zonnepanelen op het dak van zijn fermette heeft liggen, maar over complete parken die met subsidiegeld zijn opgericht door ‘vooruitziende ondernemers’, de troetelkinderen van N-VA en Open-VLD. De put is dààr voor een groot deel ontstaan, maar de zonneboeren betalen twee keer niks in vergelijking met de zware last die een modaal gezin wordt opgelegd via de elektriciteitsfactuur.

De industriële grootverbruikers van elektriciteit, zoals ArcelorMittal of Nyrstar, goed voor een vijfde van het totale Belgische elektriciteitsverbruik, betalen zelfs helemaal geen heffing: zogezegd omdat ze rechtstreeks van het hoogspanningsnet aftappen en niet via een gewone aansluiting. Niemand gelooft dat soort smoezen, maar Annemie Turtelboom blijft maar herhalen dat ze ‘niet anders kon’ en dat het allemaal ‘de schuld van Freya’ is, ook nu weer in Knack van het voorbije weekend. Het wordt een afgezaagd refrein.

Het zou van eerlijkheid en politiek fatsoen getuigen, mocht minister Turtelboom gewoon zeggen dat ze, als prominent vertegenwoordigster van een partij die de bedrijfswereld koestert, ook voluit de VOKA-kaart trekt en de lasten liever legt op de consument. Dan zou men ook duidelijk een alternatief kunnen formuleren dat socialer en maatschappelijk billijker zou zijn: haal de groenestroomkost uit de elektriciteitsfactuur en hef taksen op de speculatieve ontaarding van het systeem, de zonnepaneelparken dus.

Tenslotte komt nog een andere piste in beeld, namelijk de mega-winsten die (het door de liberaal Verhofstadt in 2005 aan de Franse Suez-groep verkochte) Electrabel maakt en zal maken via het verlengd openhouden van de kerncentrales. Het is perfect mogelijk om een groen subsidiesysteem uit te werken dat vooral met nucleaire winsten gefinancierd wordt. Maar de federale energieminister Marie-Christine Marghem (MR) ziet het helemaal anders, en verleent datzelfde Electrabel fikse kortingen op de zgn. nucleaire bijdrage. Noteer ook weer dat de nucleaire lobby in dit land vooral een rechts-liberaal verhaal is, waar NVA-ers en VLD-ers overigens ruim in vertegenwoordigd zijn. Of hoe de Vlaamsvoelende N-VA de objectieve bondgenoot kan zijn van een door de Franse staat gecontroleerde energiereus die ons land als cash cow gebruikt.

Hoe zit het trouwens ook weer met het Vlaams EnergieBedrijf (VEB), ooit bedoeld als tegengewicht voor Electrabel? Vandaag is het weinig meer dan een sluimerend overheidsvehikel waarin meerderheidsspartijen hun personeel kunnen parkeren. Helemaal à la PS, zou je denken.

Johan Sanctorum is filosoof, publicist, blogger en Doorbraak-columnist.