Nieuwe ultraconservatieve president in Guatemala

Vandaag 14 januari krijgt Guatemala een nieuwe president. Comedian – Oekraïne was echt niet eerst – Jimmy Morales wordt afgelost door de conservatieve oud-chirurg Alejandro Giammatei. Net als zijn voorganger wil hij corruptie bestrijden. Maar hij zat er eerder al voor in de gevangenis. En hij gooit meteen de anticorruptie-eenheid van de VN uit het land.

Armoede

Guatemala is het derde armste land van de Amerika’s na Haïti en Nicaragua telt het Midden-Amerikaanse land de grootste groep mensen die minder dan 2 USD per dag verdient. Maar liefst 10 procent van de bevolking verdient niet meer. Volgens de CIA leeft (in 2014) 59,3 procent onder de armoedegrens. De Wereldbank verwacht een stijging van het aantal extreme armen tussen nu en 2021 van 175.000 mensen. Ze stelt bovendien vast dat Guatemala veruit de grootste ongelijkheid kent van het continent.

Toch stemt Guatemala nu al keer op keer op gespierd rechtse, neoliberale partijen, met een duidelijk ethisch conservatief programma. Dat laatste danken de Guatemalteken aan de grote aanwezigheid van evangelische kerken, overgewaaid vanuit de VS – een erfenis van de Koude Oorlog. Elke familie in Guatemala heeft wel minstens één emigrant in de States wonen. Zonder die familieleden, die regelmatig stapeltjes dollars naar het thuisfront sturen, zouden vele gezinnen de touwtjes niet aan elkaar kunnen knopen. Vaak zijn het jonge vaders. En als zoon- of dochterlief 14-15 is, en niet langer schoolplichtig, reist die vader vaak achterna om geld in het laatje te krijgen. Ruim een kwart van de in 2018 aangehouden illegale (deporteerbare) immigranten in de States in 2018 kwam uit Guatemala.

Ook de vorige en de huidige president – die in augustus werd verkozen en vandaag wordt geïnaugureerd – staan voor een harde rechtse politiek en leunen dicht aan bij de militaire sterkhouders. Net als Sandra Torres van de centrumlinkse oppositiepartij UNE (‘Nationale eenheid van de hoop’) en zijn voorganger wil de nieuwe president een halt toeroepen aan de criminaliteit en corruptie.

Corruptie en criminaliteit

Behalve gewapende bendes — Guatemala zou in handen zijn van twee grote maffiose clans – is corruptie hét grote probleem van het arme land. Zowat alle politici hebben er vuile handen. Al treedt het gerecht de jongste jaren steeds actiever, zelfbewuster op en laat het zich niet meer leiden door de politieke klasse. Eén op vijf parlementsleden had problemen met justitie omwille van corruptie. Zo ook de nieuwe president Giammatei. Die deed eerder al drie keer vruchteloos een worp naar het presidentschap en spendeerde zelf ook al tijd achter de tralies… al was hij een tijd lang zelf algemeen directeur van het Guatemalteekse gevangeniswezen. Vandaar zijn gespierde taal: voor de herinvoering van de doodstraf, bendeleden als terroristen behandelen, criminaliteit met harde hand aanpakken.

Giammatei haalde dan wel 57,95 procent van de kiezers, tegelijk daagden er zelden zo weinig Guatemalteken op aan de stembus (42%), als vorig jaar. ‘Alle politici zijn dezelfde,’ klinkt het onder de bevolking. Volgens een pre-electorale peiling vorig jaar, wantrouwt immers 92% van de bevolking het parlement. Van de uiterst-linkse ex-guerillero’s van URNG tot de pleiade van conservatieve en neoliberale partijtjes aan de andere zijde van het politieke spectrum. Die laatsten vormden front in de tweede ronde tegen de grootste partij in het halfrond, de centrumlinkse UNE (18%), waarvan de lijsttrekster een voormalige first lady is, die zich van haar man liet scheiden om te kunnen kandideren. En die zelf in opspraak kwam wegens corruptie.

Deze legislatuur zitten er maar liefst vijftien partijen in het 160 zetels tellende parlement. Tegen het einde van de legislatuur zullen dat er behoorlijk meer zijn. Guatemala mag dan wel economisch stabiel zijn, politiek is het dat allesbehalve. Afscheuringen en nieuwe lijstverbindingen zijn er de normaalste zaak van de wereld. Hergroeperingen om de bevolking een rad voor de ogen te draaien al evenzeer.

Zo rechts?

Tijdens mijn verblijf in december 2019 stelde ik er vaak de vraag waarom zo’n arm land zo vaak zo’n ultraliberale en pro-militaire politici kiest. Ik leerde er dat het militaire apparaat een flinke hand heeft in de economie en de politiek van het land. Een erfenis van de 36 jaar durende burgeroorlog die pas in 1996 beëindigd werd – het jaartal staat op elk muntstuk van Q1 gegrift.

Politici en politieke partijen trekken af en toe de bergen in en beloven er de lokale mensen, Maya indigenos (het woord ‘indianen’ wordt er als racistisch ervaren) ‘een nieuwe machete en bemestingsproducten’. Zo kopen ze hun stem. ‘Maar dat geldt enkel voor de eerste ronde. Als het erop aankomt, blijven ze massaal thuis, omdat ze geen keuze kunnen of willen maken. Het maakt toch geen verschil uit, wie er aan de macht komt. De mensen worden er zelf niet beter van.’

Voor zover er een werkende overheid is – Jimmy Morales schafte recent de postbedeling af en de privébedrijven falen immens – voelen de mensen er zich door in de steek gelaten. Hoger opgeleide Guatemalteken nemen steeds vaker coöperatieve initiatieven. Ze leren mensen samenwerken, richten lokale eerstehulpposten op, kopen gezamenlijk zaden en meststoffen aan, om hun privégronden beter te doen renderen. Ook ontstaan er steeds meer lokale scholen. En worden er natuurreservaten en natuurprojecten van onderuit opgericht en irrigatie aangelegd zonder overheidshulp. ‘We moeten wel, er blijft té veel geld hangen bij de overheid én we zien ook dat het werkt.’ Je zou cynisch kunnen zeggen dat de neoliberale overheidspolitiek voor empowerment zorgt van de armen. Maar de waarheid gebiedt te zeggen dat de rijken en het militaire apparaat vooral zichzelf bedienen.

Eigen mensen eerst

Guatemala is een arm land, een emigratieland. Immigratie kent het land amper. Of het zijn mensen die vanuit Honduras, El Salvador en Nicaragua, via Guatemala en Mexico, naar de States trekken. Donald Trump gooide het daarover vorig jaar nog op een akkoord met de vorige president. Het Midden-Amerikaanse land werd door Trump erkend als een ‘veilig land’ — het derde in Latijns-Amerika. Asielzoekers in de VS uit de buurlanden moeten in Guatemala asiel aanvragen. Migranten die toch de VS zouden bereiken, kunnen teruggestuurd worden. Naar Guatemala.

Dat noopte president Morales – van wie openlijk werd gevraagd wat hij aan die deal verdiende – het plan immigrantenkampen te openen. De Guatemalteekse partijen die in augustus naar de verkiezingen trokken, schoten haast allen het plan af. Giammatei zei letterlijk: ‘Als we niet voor onze eigen mensen kunnen zorgen, hoe kunnen we dat dan voor buitenlanders?’

Presidentieel programma

Het wordt uitkijken naar de eerste beleidsmaatregelen van de ultraconservatieve Giammatei . Om de corruptie te bestrijden, wil hij alvast de door de Verenigde Naties gesteunde International Commission Against Impunity in Guatemala (CICIG) het land uitwerken. Hij heeft ook al laten verstaan hardhandig te willen optreden tegen elke vorm van democratisch burgerlijk protest. Holebi’s zullen niet moeten hopen om rechten te krijgen in een al weinig holebivriendelijk land. Abortus zal niet gelegaliseerd worden. Als chef van het gevangeniswezen kneep hij een oogje dicht bij doodslag en moord binnen de gevangenismuren, feitelijk ‘buitenrechtelijke’ executies.

Ondanks economische groei is het maar de vraag of Giammatei de echte problemen van de Guatemalteken kan oplossen: emigratie tegengaan en mensen uit de armoede helpen. Uit zijn overwinningsspeech van 12 augustus vorig jaar was af te leiden van niet. En over één thema repte hij met geen woord. Corruptie.