Het Orgaan voor de Coördinatie en de Analyse van de Dreiging, kortweg het OCAD, publiceerde haar activiteitenverslag voor 2021. In dat jaar waren er 218 dreigingsmeldingen die verband houden met terrorisme of extremisme. Voor het eerst rapporteert het OCAD ook over de profielen die opgenomen zijn in de Gemeenschappelijke Gegevensbank (GGB), in de volksmond de OCAD-lijst. Uit het verslag blijkt dat de dreiging –  een derde van de meldingen – het grootst is vanuit islamistische en jihadistische hoek. Iets meer dan een tiende van de dreigingen houdt verband met rechts-extremisme. Een beperkt aandeel komt uit links-extremistische hoek. Voor een significant deel van de meldingen zijn er geen of te vage ideologische dimensies.

Lone Actors en toenemende polarisatie

In tegenstelling tot wat sommigen denken voert het OCAD geen veldwerk uit. Zij gaan niet actief op zoek naar dreigingen maar krijgen die doorgespeeld door de verschillende partnerdiensten. De belangrijkste zijn de Staatsveiligheid (VSSE), de militaire inlichtingendienst ADIV en de politiediensten. Het OCAD onderzoekt en analyseert dan de aangeleverde informatie en schat zo het dreigingsniveau in.

Mogelijk gevaarlijke personen die nauwlettend in het oog te houden zijn komen dan terecht in de GGB. Het grootste deel van de personen die in 2021 op de radar verscheen, heeft het profiel van een lone actor, ongeacht de ideologische sfeer waarin ze opereren. De meesten hebben geen structurele band met terroristische of extremistische groepen. Vaak vindt de radicalisering plaats op het internet.

In het verslag wijst het OCAD op een toenemende polarisatie tijdens de coronajaren. Het vermoeden bestaat dat de isolatie en de vrijheidsbeperkende maatregelen hier een rol in hebben gespeeld. Het rapport haalt aan dat echokamers met fake news, desinformatie en complottheorieën de ronde doen. Het OCAD is van mening dat sommigen hiervan gebruik maken om extremistische narratieven de wind in de zeilen te geven. Zij buiten hierbij reeds bestaande frustraties en angsten uit.

Op de vraag of het OCAD beschikt over een methodiek om een onderscheid te maken tussen gefrustreerde potjes die overkoken op sociale media en een authentieke dreiging, krijgen we een bevestigend doch vaag antwoord. ‘We hebben inderdaad een methode’, stelt een woordvoerder, ‘maar ik kan daar verder geen toelichting bij geven. Ik kan enkel tellen dat de basis steunt op wettelijke criteria die bepaald zijn om personen al dan niet op te nemen in de GGB. Eén enkele uitlating volstaat in elk geval niet om opgenomen te worden in onze statistieken. De dreiging moet structureler van aard zijn. Het gaat ook steeds over zaken die zich afspelen buiten de krijtlijnen van de democratie: oproepen tot geweld en het prediken van haat.’

Tegenbeweging tegen coronabeleid niet enkel extreem rechts of anti-vax

Opvallend is dat het OCAD weigert de protestbewegingen tegen het coronabeleid onder één noemer te plaatsen. Iets wat de mainstream media wél deden na de grote betoging van 21 november vorig jaar. Zij hadden het over anti-vaxxers en extreemrechts. In het rapport staat het volgende te lezen: ‘De organisaties vallen niet onder een noemer te vatten. Ze zijn hoe dan ook niet onder de klassieke ideologische stromingen die vanuit een veiligheidsperspectief (extremisme en terrorisme) worden opgevolgd. Het grootste deel ervan gaat over kritiek op de beleidsaanpak, die vanuit veiligheidsperspectief niet problematisch is. Het merendeel is zelfs specifiek opgericht na het begin van de covid-19 crisis.’

Nog volgens het rapport zijn er indicaties dat -mogelijk ook buitenlandse- anarchisten hebben deelgenomen aan de betogingen tegen het coronabeleid.

Wat betreft anarchistisch geweld, afkomstig uit links-radicale middens, schrijft het OCAD dat het eerder opportunistisch is van aard en dus weinig tot niet gepland. Hierdoor heeft het een bijzonder onvoorspelbaar karakter. Volgens het OCAD kunnen we niet spreken van een heroplevende trend en blijft de dreiging vanuit links-extremistische hoek eerder beperkt. Onze ervaring op het terrein, gecombineerd met gesprekken met leden van de ordehandhavingstroepen, leren ons echter dat vele betogingen zichtbaar geïnfiltreerd worden door zogenaamde Black Bloc’s. Het is internationaal bekend dat deze tactiek voornamelijk gebruikt wordt door anarchistische bewegingen zoals Antifa.

Politieke druk om te focussen op extreem rechts

We kunnen ons niet van de indruk ontdoen dat onder het bewind van de Vivaldi-regering er politieke druk bestaat om de inspanningen van de inlichtingendiensten te concentreren op rechts-extremisme. Getuige daarvan de inspanningen van minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) om na het incident met Jürgen Conings de veiligheidsmachtiging van militairen met banden met de Vlaamse beweging in te trekken.

Binnen kringen van Open Vld bestaat eveneens de tendens om omwille van politieke redenen de aandacht vooral te vestigen op de rechterzijde van het politieke spectrum. Dat voormalig directeur van het OCAD Paul van Tichelt net voor zijn overstap naar het kabinet van minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld) nog even op Radio1 de dreiging uit extreem-rechtse hoek kwam benadrukken is daar niet vreemd aan. Ook voorzitter van het Vast Comité I, de aan de MR gelieerde Serge Lipszyc, kan het niet laten om steeds op de nagel van extreem-rechts te kloppen. Alsof dat de grootste bedreiging van onze maatschappij is.

Dat blijkt in elk geval niet uit het jaarverslag van het OCAD. Ondanks de politieke druk die er is om zich te concentreren op extreem-rechts kunnen slechts 10% van de dreigingsmeldingen met extreem rechtse ideologieën in verband gebracht worden. Al blijkt wel dat rechts-extremisme in opmars is. We citeren nogmaals uit het jaarverslag: ‘Binnen en buiten Europa zijn er al meerdere aanslagen met een rechts-extremistische signatuur geweest. De toegenomen activiteit en actiebereidheid van rechts-extremisten, zowel online als offline, verhoogt ook in ons land het potentiële gevaar dat uitgaat van rechts-extremistische narratieven. Dit noopt tot waakzaamheid. Ook in België merken we een toename van gerechtelijke interventies en opvolgingen in het kader van potentiële dreigingen die uitgaan van rechts-extremisten. De zaak van de vermiste PGE die in mei en juni 2021 de Belgische diensten in de ban hield, is hier een frappant voorbeeld van.’

Corona en dreigingsniveau

Die laatste zaak is de zaak Conings. Enkel in dit kader spreekt het OCAD van een dreigingsniveau 4, het hoogst mogelijke. Voor de rest bleef het algehele dreigingsniveau in 2021 op niveau 2. Op de vraag of het OCAD een stijgende tendens bemerkt in het aantal gevaarlijke personen die in de GGB zijn opgenomen, antwoordt de woordvoerder negatief. ‘We kunnen stellen dat de situatie vergelijkbaar is met de voorbije jaren. Het algemene dreigingsniveau is steeds op 2 gebleven, met uitzondering van het individuele geval van de potentieel gewelddadige extremist (Conings met dreigingsniveau 4, nvdr) in mei vorig jaar.’

Heeft de coronacrisis, die de druppel bleek te zijn die de emmer van Conings deed overlopen, dan gezorgd voor een verhoging van een bepaalde dreiging in onze maatschappij? ‘Over verdere dreigingen in verband met het coronabeleid kan ik niet verder ingaan’, stelt de woordvoerder van OCAD. ‘Al kan u in het verslag lezen dat op een bepaald moment bepaalde dossiers op niveau 3 stonden.’

Zoals in het begin vermeld gaat het OCAD aan de slag met de informatie die de partnerdiensten aanleveren. Al bij al lijkt het jaarverslag een correcte weergave van wat er in ons land gaande is, al kan je niet heen om de politieke druk die gezet wordt op de veiligheidsdiensten om te focussen op extreem rechts. Het rapport draait niet om de pot: de grootste dreiging voor onze democratie komt van de jihadistische ideologie.