Oikeiosis 2.0.

Als De Wever spreekt, staat de linkerzijde van het politieke landschap altijd op haar achterste poten. Als De Wever zich kritisch uitlaat over het lakse Europese migratiebeleid, zijn de reacties van links uiterst virulent. In de debatten over de migratieproblematiek is er een rode draad in de progressieve reacties te vinden. Links beroept zich op het argument van de moraliteit, zonder dit argument verder uit te werken. Het poneren van moraliteit is op zich genoeg om het debat te sluiten, zonder dat daarbij een morele analyse van het vluchtelingenprobleem gemaakt wordt. Het resultaat is een uiterst warrig debat met de constante dreiging om bij een afwijkende mening als immoreel afgedaan te worden. De gevolgen voor de onbevangenheid van het debat zijn evident.

Deze opinie formuleert een conservatief antwoord op het warrige migratiedebat door een rigoureuze morele benadering. De inspiratiebron bij uitstek is het stoïcisme. Deze filosofische school uit de oudheid was bekend – en berucht – om haar moraliteit en systematiek. Het resultaat is een reeks sterke ethische concepten die algemeen toepasbaar zijn – het concept van vandaag werd bijvoorbeeld in een vorig essay toegepast op dierenrechten. Dat concept is de morele vereenzelviging, of oikeiosis.

De stoïcijnen schetsen de rationele en morele ontwikkeling van de mens als een proces van groeiende concentrische cirkels van vereenzelviging. De mens vereenzelvigt zich stap voor stap met het universum waarvan hij een deel is. Een baby of kind vereenzelvigt zich in eerste instantie met de kleinst mogelijk cirkel, namelijk zichzelf. Gaandeweg zal de mens zich met steeds grotere concentrische cirkels vereenzelvigen: het gezin, de familie, de lokale gemeenschap, de stad, het volk, nabije volkeren, geloofsgenoten, de mensheid enz. De ideale wijze vereenzelvigt zich met geheel de kosmos; hij is een wereldburger – niet toevallig waren de stoïcijnen samen met de cynici de eersten om het concept wereldburger, of kosmopoliet, uit te werken. De oikeiosis volgt twee spelregels. 1) Hoe groter de cirkel, hoe beter. 2) De concentrische cirkels bouwen echter ook op elkaar voort. Als een kleinere cirkel niet wordt gerespecteerd, stort het geheel van grotere morele cirkels als een pudding in elkaar.

Politieke vluchtelingen en lokale verantwoordelijkheid

Het proces van morele vereenzelviging kan een leidraad zijn bij het bepalen van morele verantwoordelijkheid in het opvangen van vluchtelingen. De concentrische cirkels zijn immers gebonden aan culturele, linguïstische en aardrijkskundige grenzen. Een Vlaming zal zich bijvoorbeeld in eerste instantie vereenzelvigen met Nederland en andere buurlanden, dan met Europa, dan met de cultureel-religieuze sfeer van het christelijke Westen en pas dan met de wereld. Volgens de oikeiosis worden politieke vluchtelingen uit een conflictgebied dus in eerste instantie opgevangen in buurlanden, later in de regio, en pas later in andere landen. In deze optiek wordt het moeilijk om de Europese inspanningen om Syrische politieke vluchtelingen op te vangen te bekritiseren, wetende dat zes (!) rijke landen uit de regio, namelijk Qatar, de Verenigde Arabische Emiraten, Saudi-Arabië, Koeweit en Bahrein, nog geen enkele noemenswaardige inspanning hebben gedaan om Syriërs op te vangen [1]. De oikeiosis kan ook aangevoerd worden als argument voor de strenge houding van Oost-Europese landen, zoals Slovakije, die slechts mondjesmaat Syriërs willen opvangen, onder de voorwaarde dat het om christenen gaat [2]. Binnen de morele vereenzelviging staan geloofsgenoten of leden van dezelfde cultuur immers dichter dan leden van de mensheid in het algemeen. Het is aan de rijke moslimlanden uit het Midden-Oosten om hun morele verantwoordelijkheid op te nemen voor mensen uit dezelfde culturele sfeer.

Africa on the move – De verantwoordelijkheid van economische vluchtelingen

De oikeiosis kan bij uitstek een moreel antwoord bieden op de voorbijgestreefde progressieve analyse van de vluchtelingenproblematiek. In navolging van Marx delen progressieven de maatschappij op in twee klassen; de bezitters hebben de morele verantwoordelijkheid voor de niet-bezitters, en de niet-bezitters dienen hun rechten te doen gelden bij de bezitters. Concreet heeft het rijke Westen de verantwoordelijkheid over elke immigrant die Europa betreedt. De oikeiosis overstijgt de voorbijgestreefde opdeling in klassen om de morele verantwoordelijkheid bij ieder individu te leggen. Ieder individu, waar ter wereld ook, heeft de morele verantwoordelijkheid om zijn cirkels van morele vereenzelviging zo groot mogelijk te maken. Lokaal initiatief is de drijfkracht achter de oikeiosis. Dit plaatst de verantwoordelijkheid terug bij de economische vluchteling; in plaats van de erbarmelijke omstandigheden in het eigen land te ontvluchten, is het de taak om lokaal een welvarende gemeenschap op te bouwen. Dit is gebeurd in Europa, dit moet overal ter wereld gebeuren. ‘Africa is on the move,’ kapittelde president Obama enkele weken geleden in Kenia [3], en hij heeft gelijk. Het is tijd dat de economische vlucht wordt vervangen door een gedegen inzet voor lokale ontwikkeling. De problemen achter migratie worden niet in Europa opgelost; ze worden ter plaatste opgelost.

Wat De Wever vanuit zijn conservatief buikgevoel heeft aangeklaagd zal vanuit een links buikgevoel beantwoord worden. Het resultaat zal een warrig debat zonder uitkomst zijn – verzet vanuit de onderbuik is en blijft immers een intellectuele scheet, geen eloquent woord. De rigor van de stoïcijnse oikeiosis kan ons echter terug rationeel doen denken over de vluchtelingenproblematiek. De stoïcijnen waren geen racisten, immorele mensen of xenofoben. Zoals gezegd is het concept wereldburger een van hun uitvindingen. De stoïcijnen zijn echter realistisch genoeg om te wijzen op de realiteit van menselijke ontwikkeling. Het is naïef om op basis van materiële omstandigheden uit te gaan van universele gelijkheid wanneer er in de praktijk ongelijkheid is in de morele ontwikkeling van de mens. Hoewel wereldburgerschap een ideaal is, kan men niet verwachten dat een Slovaak zich eerst zal vereenzelvigen met een Syriër en dan pas met een Griek, net zomin men kan verwachten dat een kind zich eerst met zijn grootmoeder vereenzelvigt en dan pas met zichzelf. Wij allen hebben een morele verantwoordelijkheid die gebonden is aan talige, regionale en culturele grenzen. Iedereen heeft deze verantwoordelijkheid, en het is ieders verantwoordelijkheid om elk stukje van deze aarde ter plaatse uit te bouwen tot een oord waarvan niemand nog wil wegvluchten.

Raf Praet is klassiek filoloog en doet momenteel onderzoek naar de late oudheid in het kader van zijn doctoraat aan de universiteiten van Groningen en Gent.

Foto: (c) Reporters