Olympische Spelen enkel-voor-Joden: moet dat echt?

Dinsdagavond werden in Berlijn de Olympische Spelen voor Joden plechtig geopend, de ‘Maccabi-spelen’, genoemd naar de Joodse leider Judas Maccabeus uit de 2e eeuw voor onze tijdrekening. Het betreft hier een kopie van de Olympische Spelen, maar dan enkel Joden toegelaten, die eveneens vierjaarlijks wordt georganiseerd, telkens in een ander land.

Let wel: het gaat hier dus niet om een intern Israëlisch sportevenement, maar om een internationaal sportgebeuren waarvoor een bepaald rascriterium als absolute voorwaarde tot deelname geldt. Wie hier even met de ogen knippert, denkt dan allicht aan de fameuze Neurenberger rassenwetten uit nazi-Duitsland. En jawel: deze Maccabi-spelen gaan door in het stadion waar uitgerekend de Olympische Spelen van 1936 plaats vonden, zoals bekend één grote propagandashow voor het nazi-regime, en bedoeld als een ode aan het superieure Arische ras. Tot grote ergernis van Hitler won de zwarte atleet Jesse Owens er vier medailles. En uiteraard waren atleten van Joodse komaf op dit feestje niet uitgenodigd.

Averechts ghetto

Maar nu komt de averechtse aap uit de mouwen, in krek dezelfde omgeving; een ‘Jews Only’– parade. De officiële uitleg is, dat men zo het verleden wil begraven en wil bewijzen dat ‘de Joodse gemeenschap tot de Duitse maatschappij behoort’. Vreemde redenering. Zou het niet van meer integratie getuigen, mochten Joden (en uiteraard mensen van elke andere afkomst) gewoon aan dé Olympische Spelen deelnemen, dan via zo’n averechts ghetto?

Het tijdstip waarin die Maccabi-spelen ontstonden, begin de jaren 30 van vorige eeuw, heeft uiteraard zijn betekenis: parallel met het opkomende antisemitisme en de bijbehorende karikaturen van de lelijke, kromme Jood, wilde het zionisme net de cultus van het Joodse lichaam celebreren, via een massamanifestatie gewijd aan fysieke krachtpatserij, omgeven door grootse retoriek. Anders gezegd: deze spelen vormen, naar oorsprong en vorm, een spiegelbeeld van de fascistische Olympiade anno 1936.

Ik ben niet de enige die deze bedenking maakt. Ook in Joodse middens en in Israël zelf kijkt men met gemengde gevoelens tegen dit gebeuren aan. In de Israëlische krant Haaretz wijst columniste Noga Stiassny (‘Why I’m not supporting the Maccabi Games’) erop dat de Maccabi-spelen van Berlijn het racisme net benadrukken en dat het arrogant is om de fysieke kenmerken van het Joodse lichaam te benadrukken (‘An Olympics for Jews only is a problematic enterprise that contains an element of arrogance’), net zoals de nazi’s dat voor het Arische ras deden.

Ook al heeft iedereen het recht om sportwedstrijden te organiseren, in een niet-discriminerend universum is het een fout signaal. Dat geldt ook, zij het minder historisch beladen, voor bijvoorbeeld de Gay Games: als geen enkele sportmanifestatie in de westerse wereld er nog maar zou aan denken om homo’s te weigeren, waarom willen ze dan per se toch hun eigen ‘Spelen’?

Nogmaals: het bijzondere aan dat Maccabi-evenement is, dat het zich niet geografisch of nationaal definieert, maar enkel op grond van ras en/of religie. Stel u maar eens voor dat men wereldwijd ‘Spelen voor blanken’ zou organiseren naar het idee van de vroegere Zuid-Afrikaanse apartheid. Of dat het Berlijnse stadion in kwestie een ‘internationale moslimolympiade’ zou herbergen: het kot zou te klein zijn, en terecht.

De verwijten van antisemisme gaan heel snel, als men dit soort bedenkingen maakt. Maar het gevoel dat het huidige Israël veel geleerd heeft van zijn vervolgers, met name nazi-Duitsland, is haast onvermijdelijk als men de actuele bezettings- en annexatiepolitiek bekijkt, inclusief de ghetto-toestand op Ghaza. Revanchisme (geprojecteerd op de Palestijnen), nationalistische expansiedrang (‘Lebensraum’) en loodzwaar etnocentrisme, onvermijdelijk bevestigd via religieus-historische argumenten, vormen een cocktail die ik niet anders dan als neofascistisch kan beschouwen.

Met dat verschil dat de nazi’s het bij een atheïstische (of vaag-Germaanse) ideologie hielden, en het zionisme een door God zelf uitverkoren volk voorop stelt. Waardoor je, na de verkiezingsoverwinning van Benjamin Netanyahu, zijn aanhangers op straat zag juichen om de ‘heilige regering’ (sic) die er nu kon gevormd worden, teneinde de Palestijnen als ongedierte te kunnen verdelgen. Ik vind dit niet uit, het is de beeldspraak die in die kringen gangbaar is.

Sport, lichaamscultus en racisme

Dit zionisme deugt dus niet. Het is, paradoxaal genoeg, een dubbel van de ideologie die de wereld van het Jodendom wou verlossen. In een historische toespraak te Basel, 1898, brak de fanatieke zionist Max Nordau al een lans voor het idee om, parallel aan de oprichting van een Joodse staat, ook het Joodse ras als superieur te herdefiniëren. Ik haal er twee passages uit:

‘The history of our people relates to the fact that we were once strong physically…. but today that is not the case. Others succeeded in degenerating us physically. They made the ghetto Jews of the middle ages into sorrow weaklings, haggard and unable to defend ourselves in the narrow alleyways of the Ghetto… Nobody can deny us the necessary physical activity needed to make our bodies healthy again.’

(…)

‘We will renew our youth in our aging years: We will develop wide chests, strong arms and legs, a brave look. We will be warriors. What is lacking physically, we will develop through exercise. But our recovery to health is not only through the body, but also in the spirit, for as Hebrews will attain more achievements in sport, so will our self-confidence improves. Long lives Sport! Hebrew Sports clubs go forward and bloom’.

Een brede borst, sterke armen en benen, en een dappere blik. (Joodse) sport als verheerlijking van de (Joodse) mens dus. Rond dat moderne olympisme hing overigens van meet af aan een dubieuze waas van lichaamscultus, vermengd met nationalistische en etnocentrische agenda’s. Was baron de Coubertin, die in exact dezelfde periode als Max Nordau de olympische geest propageerde, nog begaan met een fysieke en mentale heropstanding van de Franse jeugd na de nederlaag in 1870, dan ging Nordau voluit voor een raciaal concept vanuit een vaag-verre ‘Hebreeuwse’ verbondenheid die inclusief maar dus ook zeer exclusief werkt.

Onnodig te zeggen dat we dit soort cryptoracistische gezichtsvernauwingen vandaag kunnen missen als kiespijn. Het moslimfundamentalisme en het zionisme zijn twee takken van eenzelfde boom. Geef mij dan maar Daniel Barenboim, de dirigent van Joodse komaf die nadrukkelijk elk etnocentrisme afwijst en met zijn West-Eastern Divan Orchestra, gevormd door Joden en Arabieren, furore maakt. Cultuur verbindt, sport moet dat ook doen.

Geen naïef pacifisme, wel radicaal kiezen voor de wortels van onze open Europese verlichtingscultuur.

Johan Sanctorum is filosoof, publicist, blogger en Doorbraak-columnist.