‘We zijn niet op weg naar een klimaatcrisis. We zitten er middenin.’ Met die waarschuwing spoorde de vicevoorzitter van de Europese Commissie, Frans Timmermans, in Straatsburg het Europees Parlement aan om een zo breed mogelijk, samenhangend pakket maatregelen goed te keuren die de strijd tegen de vervuiling en de opwarming van de aarde moeten versnellen.

Ook lucht- en scheepvaart

Eén opvallende maatregel in een geheel van acht omvattende rapporten is de uitbreiding van het ETS, het Europees Systeem van de Uitstootrechten. Voortaan vallen in het transportonderdeel ook de lucht- en scheepvaart onder de betalingen voor de broeikasgassen die zij veroorzaken. In vergelijking met 2005 moet die luchtbezoedeling tegen 2030 met 61% afgezwakt zijn, aldus het omstandige rapport van Europees Parlementslid Peter Liese.

Vooral de grote schepen zijn een grote bron van vervuiling, en dat laat zich voelen, onder meer in de zeehaven van Antwerpen(-Brugge). Over de scheepvaart is nu het eerste rapport voorgelegd en in september volgen nog twee andere teksten. Dan gaat het over de schonere aanpak door havens en brandstofleveranciers en over de ondersteuning van de infrastructuur. Met name het grootschalige gebruik van stroom aan de wal moet de draaiende motoren van aangelegde reuzenschepen vervangen, om de luchtkwaliteit aanzienlijk te verbeteren.

Klimaatneutrale schepen

Nu draait het om de verschuldigde emissievergoedingen. Het slaat op schepen die naar de EU varen en de havens. Zij moeten voortaan meebetalen: 100% voor schepen binnen de EU-zone, 50% voor wat van buiten de EU-zone komt (op termijn moet dat ook 100% worden). Nu wordt alleen de invoer belast, de uitvoer ontsnapt eraan, en dat is zeer nadelig voor Europa.

‘De scheepvaartsector is vragende partij’, stelt Kathleen Van Brempt (S&D) vast. ‘Rederijen zoals Exmar en gebruikers zullen betalen voor de CO2-uitstoot. Tenslotte hebben we een historische schuld af te betalen. Een groot stuk van onze welvaart was en is verworven door onze (zware) industrie. Meebetalen is de juiste aansporing om de overstap in daad en mentaliteit van een schone industrie te realiseren. Tegen 2050 moeten onze schepen trouwens klimaatneutraal zijn.’ We hebben nood aan een vernieuwende industrie. Voortrekkers daarvan verdienen alle openbare steun en subsidiëring.

Liever duurzaamheid in plaats van kernenergie

Die omslag dreigt immers een dure zaak te worden. Van Brempt wijst erop dat het windmolenpark in de Antwerpse haven al redelijk uitgebouwd is en zich in snel tempo uitbreidt. ‘Er is genoeg restwarmte in de haven om hele groepen gezinnen te bevoorraden.’

‘Maar wat met de kerncentrales, zijn die op korte termijn niet nuttiger dan de aanleg van alternatieve energie?’ ‘Tijdelijk lijkt me dat onvermijdelijk. Kernenergie is wel stukken minder vervuilend, maar blijft geen wissel op de toekomst. Wat met het afval? Wat met de veiligheid?’ (Monkelend: ‘Ik wil geen onheilsprofete zijn. Maar mocht het conflict met Rusland escaleren en er komt een atoomaanval van, wat dan? Eén bom op Doel is slimmer dan op Brussel, en veegt Antwerpen van de kaart.’)

Duurzaamheid is daarom het na te streven doel. Timmermans wil met zijn ‘Green Deal’ zo snel mogelijk af van de gratis uitstootrechten die nu nog worden toegekend. Het zijn vooral de steeds grotere schepen die onevenredig veel luchtvervuiling veroorzaken. En die heeft Antwerpen in voorraad: tankers voor vloeibaar gas, bijvoorbeeld, of cruiseschepen die aan Het Steen aanleggen. Dreigt er geen hakbijl voor tewerkstelling als beide onwenselijk blijken? ‘Je kunt je wel afvragen of massatoerisme wel aan te raden is. Venetië is daar helemaal van teruggekomen. In Antwerpen is de nieuwe aanlegsteiger een draak van ongepaste architectuur. De cruisemode is ook over haar hoogtepunt heen, de Woehanpandemie heeft ze wellicht de doodsteek gegeven.’

Groene energie voor auto’s

Vraag is dan waarom Europa schepen niet verplicht om net als wagens elektrisch aan te drijven. ‘Moeilijk haalbaar. Wel zit er veel toekomstmuziek in waterstof. Daar zijn onze rederijen al druk mee bezig: onder meer CMB. We moeten zo snel mogelijk los ook van Russisch gas. Het moet wel groene, geen grijze waterstof zijn. Als we meer toenadering zoeken tot Afrika, dáár groene energie laten produceren, technologie ook overdragen, dan dringen we fossiele brandstoffen voorgoed terug. Die zullen allicht ook duurder, zo niet onbetaalbaar worden.’

Uiteraard volgt de autosector maar schoorvoetend. Duitsland heeft jarenlang zijn rijke productie afgeschermd, de autolobby heeft jarenlang een ommezwaai tegengehouden. Pas sinds enkele jaren is er een ommekeer gekomen, ook in Frankrijk en elders. Jaguar gaat vanaf 2025 volledig elektrisch, Ford vanaf 2030. ‘Net daarom moeten we opschieten. Een einddatum voor verbrandingsmotoren is onontbeerlijk: 2035. We moeten echt inzetten op een volledige ommekeer, anders rijden we straks Chinees, Koreaans, Amerikaans. Tesla, ja?’

Politieke moed

En meteen is het belangrijk een sociaal fonds op te zetten met middelen van ETS, om ze opnieuw te investeren in maatschappelijke vervoerprojecten, autodelen, openbaar vervoer, en zo meer. Of die geforceerde omslag geen sociaal bloedbad zal veroorzaken in de traditionele sectoren? ‘Politieke moed, dat is nodig. Kijk, Vlaanderen is ook uit de mijnindustrie gestapt. Dat was nodig, maar de reconversie in Limburg heeft aangetoond dat met ondersteuning mensen anders gaan denken, opleidingen veranderen, nieuwe accenten gelegd worden.’

‘Dat het mislukt is in Wallonië heeft maar één reden: vasthouden aan beproefde maar voorbijgestreefde recepten. Het bewijst dat je niet zomaar ‘iets anders’ moet doen, maar dat je de geesten moet bijsturen, de economie moet omvormen, en een daarop gerichte opleiding moet aanbieden.’