Oorlog, een spel zonder regels

Met de escalatie van het Oekraïense conflict nemen ook de geruchten toe over onvoorstelbare wreedheden, vooral aan Russische zijde. Burgers die gevangen worden genomen en de vingers afgeknipt, keukens die in bezet gebied tot martelkamers worden heringericht… Men vraagt zich af hoe een militair in zo’n toestand van bewustzijnsvernauwing geraakt dat hij dit ‘normaal’ vindt. Het antwoord is: gewenning, indoctrinatie en propaganda.

Vladimir Poetin staat op het punt van voltooiïng in zijn brainwash-operatie. Nu kan het echte werk beginnen. De Russische president kent zijn klassieken, we evolueren naar een Totale Krieg, waarin terreur, wreedheden, leugens, demonisering van de vijand en het niet-onderscheid tussen doelwitten, militairen of burgers, ziekenhuizen even goed als wapendepots, legitiem worden. De voorwaarde daartoe is, dat heel de bevolking én de militairen ervan overtuigd zijn dat er een rechtvaardige oorlog wordt gevoerd. Wij vinden dat Oekraïne dat doet door zijn soevereiniteit te verdedigen, maar de Russen hebben een heel ander verhaal, dat blijkbaar ook aanslaat. Een beknopte geschiedenis van de oorlogsvoering verklaart dat mechanisme.

Wiki

Joseph Goebbels

Totaaloorlog en hersenspoeling

De term ‘Totale Krieg’ komt van nazi-propagandaminister Joseph Goebbels, die in 1943 een opgezweepte Duitse massa in het Berlijnse sportpaleis wist mee te slepen in de Wagneriaanse idee van een Götterdämmerung: we gaan vechten tot we er bij vallen, iedereen doet mee en alles is gepermitteerd. Dat absolutisme komt er opnieuw aan, in een quasi-religieus taalgebruik. Recent werd op de Russische staatstelevisie beloofd dat alle (goede) Russen naar de hemel zouden gaan. Het lijkt wel IS-taal.

Nochtans maakt dat allemaal deel uit van een goed uitgekiend indoctrinatiemechanisme dat het leger, en uiteindelijk ook de burgers, vrijstelt van elke morele belemmering. Het woord ‘oorlog’ verwijst etymologisch naar het opzeggen van alle banden, verdragen, regels. Dat is nodig om mensen dingen te laten doen die ze in het ‘normale leven’ nooit zouden doen. Noteer dat ook de geallieerden dat idee van totaaloorlog genegen waren, bijvoorbeeld toen ze steden als Dresden bombardeerden, militair compleet nutteloos, maar hopend dat ze daarmee de Duitsers zouden demoraliseren. Quod non, het was immers Totale Krieg.

Wie verbaasd is over de manier hoe Russische soldaten vandaag in Oekraïne te keer gaan tegen de burgerbevolking, kan ik verwijzen naar de opmars van het Rode Leger in 1945. Eens ze Oost-Pruisen bereikt hadden, waren moorden, plunderingen en de meest gruwelijke verkrachtingen, ook van kinderen, dagelijkse kost, onder het goedkeurend oog van de superieuren. Tijd voor een verzetje, en met nazi’s heb je geen compassie. 9 mei, de dag waarop Rusland de overwinning tegen die nazi’s viert, wordt waarschijnlijk de dag waarop president Poetin… de totale oorlog zal afkondigen. L’histoire se répète.

Vlaams voetvolk hakt de Franse cavalerie in de pan (miniatuur uit de Grandes Chroniques de France, ca. 1390-1401

De verrassing van 1302

Deze escalatie is natuurlijk het gevolg van het feit dat Poetin zich mispakt heeft aan het tactisch inzicht van de Oekraïeners, hun vechtlust en hun nationalistische gedrevenheid. Ook dat heeft een lange geschiedenis.

De Guldensporenslag in 1302, van een Vlaams boerenleger tegen Franse ridders, wordt door historici beschouwd als een keerpunt in de middeleeuwse krijgslogica. Tot dan domineerden aristocratische, geharnaste ridders het krijgstoneel. Ze vormden het equivalent van de moderne tanks. Het Vlaamse leger bestond echter vooral uit voetvolk (‘landsknechten’), dat de Franse cavalerie in de zompige Groeningebeek wist te lokken, waarna de paarden werden doorspiesd en de ruiters met de welbekende goedendag doodgeknuppeld. Merde! Tot dan was het de regel dat buiten gevecht gestelde ridders niet werden gedood maar gevangen genomen, met respect behandeld, en eventueel geruild tegen losgeld.

Maar daar hadden de Vlamingen geen zin in: ‘Wat Walsch is, valsch is, sla dood!’, het motto van de Brugse Metten eerder dat jaar in mei, was ook het ordewoord op de Groeningekouter. Toen de Fransen dat merkten, sloegen ze in paniek op de vlucht. Ze hadden kennis gemaakt met een oorlog zonder regels. Ook de kruisboog werd in die tijd beschouwd als een ‘eerloos’, achterbaks wapen, typisch voor het gepeupel, maar bijzonder efficiënt. Het is met dat wapen dat de Zwitsers, vrijwel gelijktijdig met de Guldensporenslag, in opstand kwamen tegen de Oostenrijkse landvoogd, en de legende ontstond van scherpschutter-vrijheidsstrijder Willem Tell.

Naar middeleeuwse normen was de minachting voor de ruiter-te-paard een boerse en onethische vorm van oorlogsvoering. Het zou de Vlamingen en de Zwitsers worst wezen. De goedendag en de kruisboog veranderden drastisch de regels van het spel, in de zin van géén regels, onder het motto: à la guerre comme à la guerre. En een vrijheidsstrijd is misschien wel de meest totale van alle oorlogen, vraag het maar aan de Oekraïense president Zelenski.

Gallische guerrilla

Het zijn overigens de machthebbers en overheersers die de regels bepalen, het is aan de opstandelingen om deze niét te respecteren. Van de Geuzen tegen de Spaanse dwingelandij in de 16de eeuw tot de Vietcong in de 20ste eeuw, tekent zich hetzelfde patroon af: een veroverings- of bezettingsleger, technisch goed uitgerust en numeriek in de overmacht, kan je maar bevechten via ‘oneerlijke’ sabotage- en guerrillamethodes. Waarbij de vrijheidsstrijders onmiskenbaar het moreel aan hun kant hebben.

1302 was dus een verrassing voor Jacob van Châtillon en gezellen, maar hadden de Franse ridders hun geschiedenis gekend, ze zouden geweten hebben dat uitgerekend hun voorouders er dezelfde methodes op na hielden in de strijd tegen de Romeinse overheersers.

De opstand van de Gallische volksstammen in de eerste eeuw voor Christus, geleid door Vercingetorix, stamhoofd van de Arverni, was helemaal conform de guerrilla-tactiek: een regelmatige veldslag vermijden, onverwacht opduiken, toeslaan en weer verdwijnen, de vijand tactisch en mentaal van de wijs brengen. Dat lukte aardig, tot Julius Caesar het zootje ongeregeld toch wist samen te drijven in Alesia – een soort Azovstal van die tijd- en uithongerde. Vercingetorix werd triomfantelijk in een kooi naar Rome gevoerd en aldaar gewurgd, tot groot plezier van de Romeinen.

Tegelijk werden complete Gallische volksstammen als vergelding uitgemoord of tot slaaf gemaakt. Vrouwen en kinderen werden evenmin gespaard. In de huidige optiek zou Caesar zonder twijfel een oorlogsmisdadiger van het ergste soort geweest zijn. Misschien moeten we de Italianen, erfgenamen van de Romeinen, eens met de neus op de feiten drukken. Er zijn trouwens nogal wat parallellen te trekken tussen Julius Caesar en Vladimir Poetin, beiden populistische dictators die oorlog voerden om er thuis politiek voordeel uit te halen.

De wederzijdse afschrikking

En zo zijn we weer in Oekraïne beland. Pogingen om burgers onder het puin van de Azovfabriek te ontzetten, worden door het Russische leger belet. Hun versie is, dat het Azov-bataljon (‘nazi’s’) de aldaar aanwezige burgers als schild gebruiken. Dat zou ook best kunnen. Wie weet het nog? Mensenrechten – door Rusland overigens beschouwd als een stuk westerse propaganda – blijken alleen van tel in vredestijd, iets voor linkse hobbyisten. VN-topman Antonio Guterres krijgt, op bezoek in Kiev, ei-zo-na een presentje van Poetin op zijn kop. De waarschuwing dat hij ooit als oorlogsmisdadiger voor het tribunaal van Den Haag zou kunnen verschijnen, wordt allicht in het Kremlin op hoongelach onthaald.

Tot 1945 waren oorlogen in feite post-middeleeuwse confrontaties. Pas met de atoombom is er een nieuw paradigma ontstaan: dat van de wederzijdse afschrikking, de balance of terror. Partijen gijzelen elkaar wederzijds met een wapen dat eigenlijk niet te gebruiken valt zonder enorme schade aan beide kanten. Mocht Rusland een kernraket afschieten op Parijs, Londen of Brussel, dan zijn Moskou en Leningrad de dag zelf vermoedelijk ook aan de beurt. Mooi vooruitzicht, lik op stuk. Met het gehele nucleaire arsenaal wereldwijd kan niet alleen de menselijke soort maar alle leven op deze planeet zo’n duizend keer vernietigd worden. Maar de bommen zijn er, en ze raken niet meer weg. De groten de aarde en de elite zullen na de inslag misschien nog een tijdje overleven in hun bunkers, maar dan?

Burgerprotest

Het is zoals Einstein grapte toen men hem vroeg met welke wapens de derde wereldoorlog zou uitgevochten worden: ‘Dat weet ik niet, maar ik weet wel met welke wapens de vierde zal uitgevochten worden, namelijk met stenen en knuppels.’

De overgang van totaaloorlog naar nucleaire afschrikking is tegelijk het absolute hoogtepunt van het spel-zonder-regels, én de negatie ervan: eens men het wapen gebruikt waarmee men dreigt, verliest het elk tactisch of strategisch nut omdat het dan gewoon game over & out is. Helaas, er moet maar één keer een despoot zo gek zijn om op die knop te duwen. Dit nog los van de reële kans dat de bom per ongeluk vertrekt, door een informaticafout of zelfs door hacking.

De enige mogelijkheid om onder dit catastrofaal perspectief uit te geraken, is burgerprotest. Zelfs Poetin heeft steun van het volk nodig. Misschien moet het Westen wel wat meer tijd steken in tegenpropaganda, clandestiene TV-zenders in Rusland, sociale media, steun aan dissidenten, weet ik veel. Daarmee zijn we er nog niet van af, want ook China en Noord-Korea zijn kernmachten die met Argusogen gadeslaan wat er nu in Oekraïne gebeurt. Maar men begrijpt nu pas ten volle wat de zin van democratie is: beletten dat de Caesars, Hitlers, Poetins en Kim Jong-uns van deze wereld te veel macht krijgen. Al de rest moeten we er maar bij nemen.

Afspraak op 9 mei, bij leven en welzijn. U kijkt toch ook?