Oostenrijkers willen een sterke leider

Tegen de achtergrond van grondig onderzoek over het naziverleden subsidieert het ‘Zukunftsfonds der Republik Österreich’ (www.zukunftsfonds-austria.at) wetenschappelijke en pedagogische projecten om verdraagzaamheid en wederzijds begrip te bevorderen in eigen land. Enquêtes moeten op regelmatige basis uitsluitsel geven over hoe de Oostenrijkers denken over dat verleden, de democratie en de werking van de instellingen van de staat.

Nationaalsocialisme

Afgelopen woensdag werden de resultaten van een enquête onder 1015 burgers over ‘NS- Geschichtsbewusstsein und autoritäre Einstellungen’ (Historisch bewustzijn over het nationaalsocialisme en autoritaire opstellingen) bekend gemaakt. De ondervraagden hadden vier vragen voorgeschoteld gekregen. 29 % antwoordde bevestigend op de volgende vraag: ‘Man sollte einen starken Führer haben, der sich nicht um Wahlen und Parlament kümmern muss’  (Men zou een sterke leider moeten hebben, die zich niet hoeft te bekommeren om verkiezingen en parlement). Ook het aantal mensen dat de discussie over de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust beëindigd wil zien, namelijk 56 %, is toegenomen tegenover vroegere enquêtes. Tegelijk groeit de kritische houding tegenover het nationaalsocialisme. Op de vraag ‘Was hat der Nationalsozialismus gebracht? (voor Oostenrijk) antwoordde 30 % ‘alleen maar slechte dingen’ (tegenover 20 % in 2005) en 31 % ‘grotendeels slechte dingen’. Toen in 2005 de zestigste verjaardag van de bevrijding van Oostenrijk van de nationaalsocialistische dictatuur werd herdacht, meende 44 % naast slechte ook nog ‘gute Seiten’ (positieve kanten) te ontwaren in het nationaalsocialisme. Negen jaar later is dat aantal gedaald tot 36 %. Dit laatste is vergelijkbaar met de situatie in Duitsland waar volgens een enquête van de sociaaldemocratische Friedrich-Ebert-Stiftung uit 2010 30 % van de Duitsers er ook zo over dacht.

Apathie

Cijfers zijn het ene, interpretaties het andere. Verschillende analisten merken op dat de mensen die ‘Nur Schlechtes’ (alleen maar slechte dingen) zien in het nationaalsocialisme vooral hoger opgeleiden zijn of positieve toekomstverwachtingen hebben. Daaruit leiden ze zoals de historicus Oliver Rathkolb van het Institut für Zeitgeschichte van de Universiteit Wenen omgekeerd een ‘Führersehnsucht’ (verlangen naar een leider) af bij mensen die getroffen worden door  ‘sozio-ökonomische Apathie’ enhet gebrek aan perspectief ten gevolge van de crisis.