Duitsland is een ’stervend land’, behekst als het is door ‘Moralweltmeister’, wereldkampioenen inzake moraal. De Duitse schrijver Matthias Politycki kon hen niet meer verdragen en is daarom in de lente van 2021 naar Wenen ‘gevlucht’. Een jaar later verscheen zijn boek Mein Abschied von Deutschland.

Kom bij Politycki niet af met een vraag als ‘Spreekt hier de gekwetste, oude witte man?’ Voor de 67-jarige auteur is ze een ‘Inkompetenznachweis’, een bewijs van incompetentie. Maar uiteraard mag Anna Schneider, de journaliste van Die Welt, haar wel stellen. De gepromoveerde filosoof weet ze immers te kaderen in de context van het interview. Daarbuiten hebben we volgens hem te maken met activisten die niet zoals een schrijver met taal begaan zijn, laat staan van haar houden.

Inquisitie

‘Wat er de taal in Duitsland niet allemaal aangedaan wordt in naam van de politieke correctheid’, verzucht Politycki. Het gaat niet enkel om het ‘Gendersternchen’ — het sterretje in woorden als Lehrer*innen dat inclusiviteit beoogt (en nog lelijk oogt ook) —, maar om ‘Erbsünde, Inquisition und Ablasshandel’ (‘erfzonde, inquisitie en handel in aflaten’).  Als je het verkeerde woord gebruikt, treedt een inquisiteur van de ene of andere gekwetste minderheid tegen je op. Vergeving is enkel mogelijk als je je door het stof wentelt, waarmee je als het ware een postmoderne aflaat verwerft.

Een woord onttrekken aan de taal, dus verbieden, sterkt een of andere minderheid, maar ‘entzieht der Gesamtheit den Mut, ins Offene zu denken’ (‘onttrekt aan de volledige samenleving de moed om open te denken’). En degene die een bepaald woord wil voorschrijven, ‘wird nicht ruhen, bis er unser ganzes Leben nach seinen Maßstäben geregelt hat’ (‘zal niet rusten vooraleer hij ons hele leven naar zijn maatstaven heeft geregeld’).

Subtiel anarchisme

Duitsers willen altijd ‘Klare Kante’ tonen, duidelijke taal spreken, maar daardoor gaat de zin voor ironie en voor het subtiele verloren. Precies dat laatste heeft Politycki teruggevonden in Oostenrijk, in Wenen met zijn Kaffeehaus-cultuur, waar het taalgebruik veel complexer is en de spreker dus ook met ‘Widersprüche’, ‘tegenstellingen’, kan leven en meer duldt van zijn gesprekspartner. De mensen in Wenen zijn ‘sprachliberal mit viel Sinn für subtilen Anarchismus‘. Oostenrijk komt veel ’altmodischer‘ (ouderwetser) over dan Duitsland, daarom is er ook veel meer intacts te bespeuren.

Tegenverlichting

Politycki noemt zichzelf een ‘klassieke linkse’. Inderdaad, klassiek in de zin van iemand die nog om sociale rechtvaardigheid geeft. En meer en meer van die ‘klassieke linksen’ ergeren zich aan de toenemende wokeness, een fenomeen dat volgens de geïnterviewde een ‘nieuw, met positieve connotatie uitgerust woord voor “Gegenaufklärung” (Tegenverlichting)’ is. De protagonisten van die haaks op de Verlichting staande beweging gedragen zich volgens Politycki als een soort getuigen van Jehova met wie je gewoonweg niet kan discuteren.

De journaliste van Die Welt verwijst naar enquêtes waaruit zou blijken dat de burgers in Duitsland alsmaar voorzichtiger worden als het erop aankomt om hun mening te uiten. In dat verband vraagt ze Politycki wat hij van de ‘Ampel’ vindt, de verkeerslichtcoalitie van rood (SPD), geel (de liberale FDP) en groen. Politiek is de kunst van het vinden van evenwichten, antwoordt hij. Met de groenen in de regering is dat niet mogelijk. Bij hen hebben de ‘Fundis’, de ‘fundamentalisten’, het achter de schermen voor het zeggen.

Ongecensureerd

De ingeperkte debatcultuur in Duitsland noopte Politycki tot verhuizen. In Wenen heeft hij weer de vreugde aan het schrijven teruggevonden. Want taal is muziek, is vrijheid. Wat mag dat dan wel wezen, die vrijheid? Er volgt een antwoord in prachtige volzinnen:

‘Eben darin liegt ihre Freiheit, dass in ihr ganze Welten unzensiert gespeichert sind und jede — wirklich jede — neue Welt zu erdenken ist. Diese grenzenlose Freiheit müsste für eine Kulturnation eigentlich per se ein schützenswertes Gut sein’ (‘Net daarin ligt haar vrijheid dat in haar hele werelden ongecensureerd opgeslagen liggen en elke — echt elke — nieuwe wereld uitgedacht kan worden. Deze grenzeloze vrijheid zou voor een cultuurnatie eigenlijk per se een te beschermen goed moeten zijn.’).

Vrijheid ook om een oplossing te zoeken voor al de problemen waarmee de samenleving opgezadeld zit, op het vlak van cultuur, migratie, energie, stijgende armoede en economie (zie voor dit laatste het Doorbraak-artikel van Frans Crols). In een ‘sterbendes Land’ is er nood aan ‘unangenehme Wahrheiten’.