‘Op de vlucht’: wanneer journalisten witte ridders worden

Sterke verhalen zal de huidige asielcrisis opleveren, dat staat vast, we beleven weer gouden tijden. Uiteraard sterke Odyssee-verhalen van de vluchtelingen zelf, maar ook ronduit hilarische verhalen over wat reilt en zeilt in het beloofde land. Niet alleen de vluchtelingentrajecten an sich zijn boeiend om volgen, ook de opinievorming daar rond, binnen en buiten de media, en uiteraard het politieke debat zelf.  

Narcisme en tunnelvisie

Het Doorbraak-artikel  ‘VRT doet schaamteloos aan agendasetting’ van Daniël Walraeve stelde de gekleurde en tendentieuze berichtgeving van de openbare omroep aangaande de asielcrisis aan de kaak. De auteur kondigde voor gisteren, donderdag, de thema-avond ‘Op de vlucht’ aan, waarbij zowat alle VRT-netten en alle programma’s zich ten dienste zouden stellen van het vluchtelingenthema. Moet er geen zand zijn.

Zelfs politicoloog Carl Devos uitte op deredactie.be zijn bezorgdheid over de toenemende grijze zone tussen informatie/duiding enerzijds en opiniëring/activisme anderzijds, die door de VRT-journalisten wordt geëxploreerd (‘De VRT neemt een risico’, 9/9/2015).

Uiteraard is dat vluchtelingen- en asielthema hét item van de laatste weken. Maar de VRT en de andere reguliere media melken het zodanig uit, dat een kijkers- en lezersindigestie niet meer veraf is. Walraeve gewaagt van een ‘ethische consensus’ en ‘duidelijke meerderheidsopinies over zaken als migratie, inburgering en asielpolitiek’ die worden ingelepeld.

Dat klopt, maar achter die ‘over-exposure’ zit wel degelijk een politieke agenda: vooral in Vlaanderen kan op die manier de N-VA en haar asielstaatssecretaris Theo Francken opgejaagd worden. Meteen is dit ook een globale schuldigverklaring van links aan de foutstemmende Vlaming, die met het genereus ontvangen van asielzoekers een deel van zijn morele schuld kan afkopen. Ook weer een oud verhaal.

Maar er is nog meer aan de hand. De vibratostem van Martine Tanghe vertelt mij dat de VRT in een zelf gegraven tunnel is geraakt, waarin ze haar eigen mythes cultiveert. Men projecteert de dramatische verhalen van de vervolgden in zijn eigen leefwereld, waardoor het medelijden transformeert in zelfmedelijden en uiteindelijk journalistiek Narcisme met heroïsche ondertonen. ‘Kijk ons eens, ballingen en rebellen in een fascistisch Vlaanderen, hoe dapper we zijn’.

Framing

Dit wordt dus een existentiële kwestie van doorgeslagen journalisten, die hun door besparingen belaagde publieke omroep uitroepen tot baken in de duisternis, een oase van vrijheid en verlichting in een oceaan van vooroordelen en (rechtse) verzuring. Daarin meten ze zich haast de status van witte ridders aan, die met de asielzoekers in één strijd om vrijheid en rechtvaardigheid zijn gewikkeld. Het goed-en-kwaad-antagonisme dus, waarbij de journalist bij voorbaat aan de goede kant staat.

Uiteraard is dat een fictie, maar ze geloven erin, met hoofdredacteur Björn Soenens voorop. Het is de dynamiek van een boulevardblad als Bild-Zeitung of de Amerikaanse zender Fox-News, maar dan toegepast op een openbare omroep die verondersteld wordt, objectiviteit uit te dragen in plaats van een monoloog pro domo. Eigenlijk heet dat zonder meer usurpatie, en zijn de vluchtelingen het slachtoffer van een genadeloze framing die niets meer met hun eigen realiteit te maken heeft, maar alles met de bizarre psyche van diegenen die verondersteld worden ‘informatie’ te verstrekken. Dat is eigenlijk geen haar beter dan die Hongaarse journaliste die een vluchteling letterlijk omver tackelde en doodleuk verder filmde. Zij werd wel op staande voet ontslagen. Bij de publieke omroep zit het rot aan de top.

Hoe sterk die framing wel speelt, en hoezeer de journalistieke begeerte om ‘sterke verhalen’ te brengen het vluchtelingenthema gekaapt heeft, mag blijken uit bijgaande foto. De foto van de drenkeling Aylan Kurdi doet ons vergeten dat op een paar meters daar vandaan zijn broertje aanspoelde. Die niet zo fotogeniek lag, en dus ‘vergeten’ werd in het verhaal. De persfotograaf, die allicht op een award aast, koos voor de mooiste cadrage en knipte dus de helft. De emosaus kregen we er gratis bij. Het is maar een fait-divers in een echt drama. Toch moet dit ons doen nadenken over beeldvorming en secundaire agenda’s. Ik spreek dan nog niet over de achtergrond, namelijk de familie die niet in oorlogsgebied maar in Turkije leefde en daar beter gebleven was, in plaats van een hopeloze tocht richting Canada te ondernemen. Allemaal ‘redundante’ informatie die ons nauwelijks of niet bereikt, en aanleiding geeft tot een vertekend beeld van de werkelijkheid.

We zullen in het nieuws dus nog een tijdje die lange rijen blijven zien, desnoods vult de VRT ze zelf op met inheemse daklozen. Naadloos glijden we van framing, subjectieve beeldvorming en overbelichting in desinformatie en regelrechte leugen. Terwijl we als kijker/lezer, gewoon de feiten willen, niets dan de feiten, en ons het recht voorbehouden om die zelf te ‘framen’. Bespaar ons de boodschappen en de themadagen, geef ons nieuws, maar maak het vooral niet zelf.

Vergeefs op de vlucht voor het nieuws en zijn vluchtelingendagen, ontwaakt de Vlaming nu in een virtueel universum vol pseudo-feiten en simulacres, zoals Jean Baudrillard ze noemde.

De democratie op haar dieptepunt, maar hoogdagen voor de media. Wie gelooft die mensen nog?

Johan Sanctorum is filosoof, publicist, blogger en Doorbraak-columnist.