Op naar het hoogtepunt in het Spaans-Catalaanse conflict?

2016 was een bewogen jaar in de Catalaanse en Spaanse politiek. Zowel Spanje als Catalonië keek uit naar verdeelde verkiezingsresultaten die de regeringsformatie bemoeilijkten. Spanje moest naar herhaalde verkiezingen terwijl in Catalonië een regeringsvorming op het allerlaatste moment volgde. De doorbraak in Spanje kwam er pas veel later. 2016 was het jaar van de instabiliteit en politiek conflict in het Zuid-Europese land. Wordt 2017 beter?

Het politieke toneel hertekend

In 2016 werd in Spanje duidelijk dat het tweepartijenstelstel voorgoed begraven is. Zowel de conservatieve Partido Popular (PP) van Mariano Rajoy als de sociaaldemocratische PSOE konden geen regering vormen zonder de steun van het alternatief op rechts Ciudadanos (Burgers) en het alternatief op links Podemos (We kunnen). Terwijl vroeger in het geval van een minderheidsregering enkel de steun nodig was van regionale partijen, is dit nu onmogelijk geworden. Niet alleen zijn er nu twee nieuwe formaties die het politieke schaakspel moeilijker maken, de Catalaanse partijen worden nu resoluut uitgesloten uit de Spaanse regeringsformatie omwille van hun eis voor een referendum over Catalaanse onafhankelijkheid.

Het resultaat is een zwakke Spaanse nationale regering van de PP die in minderheid regeert met de gewaarborgde steun van Ciudadanos en op zoek moet naar steun bij andere partijen voor elke wet die het door het Spaanse congres wil krijgen. Premier Rajoy zal het moeilijk krijgen om een stabiele legislatuur uit te bouwen. De verwachting is dan ook dat er vervroegde verkiezingen zullen komen. De vraag is echter of dit veel zal oplossen, gezien de Spaanse politiek zo goed als evenredig verdeeld is tussen links en rechts. Geen van beide groepen kan echter een stabiele regering vorming zonder steun van de regionale partijen, waaronder vooral de Catalaanse. En zolang het conflict met Catalonië niet opgelost wordt of er geen referendum onderhandeld wordt, weigeren die steun te geven aan gelijk welke Spaanse partij die een referendum afwijst. Aangezien enkel Podemos een referendum overweegt, is de patstelling compleet.

Operatie dialoog

In 2016 werd ook aangetoond dat Spanje een zwakke scheiding der machten kent. Zo zette de oud-minister van Binnenlandse Zaken, Jorge Fernández-Díaz, een geheim politioneel netwerk op in samenwerking met een magistraat die informatie moesten verzamelen die Catalaanse politici pro-onafhankelijkheid moest schaden. Of de informatie waarheidsgetrouw was of niet, was bijkomstig. Zo trok Fernández-Diaz één miljoen euro aan publiee middelen uit voor valse informatie over onbestaande bankrekeningen van o.a. Artur Mas (oud-minister-president Catalonië) en Xavier Trias (oud-burgemeester Barcelona). Valse politierapporten, smeercampagnes in bevriende regeringsmedia enz. vormden het spil in politieke vervolging georganiseerd vanuit de hoogste machtscirkels van de Spaanse staat. Een klacht bij het gerecht hieromtrent werd door het gepolitiseerde gerecht geseponeerd.

Tezelfdertijd worden Artur Mas en drie van zijn toenmalige Catalaanse regeringsleden vervolgd voor het organiseren van een officieuze volksraadpleging over onafhankelijkheid in november 2014. Ook de Catalaanse parlementsvoorzitster Carme Forcadell wordt vervolgd. De aanklacht tegen haar luidt ‘ongehoorzaamheid’ tegen het Grondwettelijk Hof die haar verboden had een debat over onafhankelijkheid te laten doorgaan.
Om deze politieke vervolging en dito beeldvorming tegen te gaan heeft de Spaanse regering nu een Operatie Dialoog opgezet. Zo volgt vicepremier Soraya Sáenz de Santamaría nu wekelijks de ontwikkelingen in Barcelona op. Vanuit Catalonië wordt echter weinig belang gehecht aan deze Operatie Dialoog gezien die geleid wordt door dezelfde personen die net verantwoordelijk zijn voor de politieke vervolging. Aangezien een referendum nog steeds radicaal afgewezen wordt vanuit Madrid en andere Catalaanse verzuchtingen al jaren afgewezen worden, doet men dit in Barcelona af als een PR-stunt van de centrale regering.

Referendum: sí o sí!

De roep naar een referendum klinkt zo luid in Barcelona dat de Catalaanse regering zweert er een te zullen organiseren in de nazomer van 2017, met of zonder de goedkeuring van Madrid. Daarmee zal het opnieuw op ramkoers komen met de centrale overheid. Aangezien Catalonië nu vanuit de eigen legaliteit – tegen de Spaanse in – het referendum wil organiseren, zal het dus niet meer proberen volgens de Spaanse wet te handelen, zoals toch nog getracht werd met de officieuze volksraadpleging van 2014. Indien de organisatie van een referendum echt onmogelijk wordt, zegt de Catalaanse regering door te zullen gaan met het stappenplan naar onafhankelijkheid en definitief te zullen breken met de Spaanse legaliteit.

Dat betekent dus dat de Catalaanse regering voet bij stuk zal moeten houden of bakzeil halen en vervroegde verkiezingen uitschrijven. De regeringscoalitie van centrumrechtse en centrumlinkse pro-onafhankelijkheidspartijen is immers ook afhankelijk van de gedoogsteun van het radicaal-linkse CUP (Kandidatuur voor Volkseenheid). Momenteel wordt nog altijd de begroting van 2017 onderhandeld. Net zoals vorig jaar is het opnieuw een moeilijke oefening. In 2016 kon zelfs geen begrotingsakkoord gehaald worden. Ook voor Catalonië zelf is de politieke situatie dus niet zo eenvoudig.

Het uur van de waarheid?

Of het de Catalaanse regering echt menens is, zullen we dus zien in 2017. Het valt ook te bezien wat er zal gebeuren met de processen tegen de Catalaanse politici. Het is ondenkbaar dat bijvoorbeeld een Carme Forcadell afgezet zou worden voor het laten plaatsvinden van een debat. Het veroordelen en afzetten van Catalaanse politici zou in elk geval de situatie doen escaleren. Internationaal wordt het dan ook moeilijk voor de Europese Unie om te blijven zwijgen over de politieke vervolging die nu aan de gang is Spanje.

Dit artikel kadert in het project ‘Soevereiniteitsbewegingen in Europa’ dat tot stand komt met de steun van de Vlaamse overheid.

Foto: (c) Assemblea Nacional Catalana – www.assemblea.cat