2022 is het jaar waarin vele Vlamingen tegen een onbetaalbare energiefactuur aankeken, ook mensen met een job, en zelfs twee, op de armoedemuur botsten en iets deden wat wat ze voordien nooit voor mogelijk hadden gehouden: de voedselbank bezoeken. Dankzij de sterke man in het Kremlin daalde de levensstandaard wereldwijd, ook in Rusland. De ene overheid kon al beter de nood lenigen dan de andere, de Belgische bijvoorbeeld modderde met een lege staatskas en een schuldenberg maar wat aan.

Psychedelische truffels

Zangeres Sela Sue: ‘kei-interessante shit’

Al deze miserie verzinkt echter in het niets, vergeleken bij de depressies die artiesten doormaken, en zeker de grote namen. We kunnen het tegen het jaareinde allemaal lezen in de kranten. Muzikante Selah Sue en theatermaakster Nele Van den Broeck vechten tegen de depressie (DM, 24/12 en DS, 24/12). Zanger Stromae barstte begin dit jaar in tranen uit tijdens een interview met de Franse zender TF1: compleet aan de grond.

Hetzelfde met internationale grootheden als Lady Gaga, Brad Pitt, Bruce Springsteen, Lucky Fonz III, Britney Spears, Elton John, Angelina Jolie, Ellen Degeneres, Shawn Mendes, naast lokale grootheden als Max Colombie, Margriet Hermans (68) en Zornik-frontman Koen Buys … de lijst is verre van compleet. Allen zijn ze beroemd, geliefd én neerslachtig, eventueel gecombineerd met een burn-out, en willen dat ook uitvoerig aan het groot klokzeel hangen.

Die Selah Sue, in het echte leven Sanne Putseys, is een speciaal geval. Op Kerstavond verscheen er zowel in De Morgen als in De Standaard een uitvoerig interview met deze zangeres. Eén onderwerp: haar depressie die al jarenlang woekert, met het ik-woordje in een prominente rol. Opmerkelijk: in beide interviews komt ze naar voor als een geslaagde artieste met een eivolle agenda, niets dan positieve pers, fantastische kinderen en een liefdevolle partner. Als lezer denkt men dan: ‘hoezo depressie? En mijn energiefactuur dan?’

Dat bewijst dat u het nog niet snapt. Want middenin dat succesverhaal ‘kwam de zomer van wanhoop’ en werd ze ‘een speelbal van helse gemoedsschommelingen’. Heeft dit meisje gewoon teveel hooi op de vork genomen en is ze toe aan vakantie? Neen, andermaal, u snapt er geen bal van, het zit dieper, ze haalt ‘voldoening in het doorbreken van het taboe’. Ze vindt het net  ‘kei-interessant dat ze door die shit gaat’, is patiënte bij twee psychiaters en twee psychologen, neemt antidepressiva, afgewisseld met psychedelische truffels die ze zelf fabriceert op basis van de welgekende culinaire delicatesse à 1000 euro per kilo.

Weltschmerz

Lord Byron (1788-1824), prototype van het manisch-depressief genie

Die twee psychiaters en twee psychologen zullen hun echte diagnose wel voor zich houden: narcistische aanleg en verregaande hypochondrie, een beroepsziekte van artiesten, vooral de meest succesvolle. Ze willen hun lijden etaleren in contrast met de banale besognes van de modale sterveling, en cultiveren het ongeluk als een gave. Twee eeuwen terug heette dat Weltschmerz (Spleen). Vooral dichters leden eraan, terwijl mensen die twaalf uur per dag voor een habbekrats in de fabriek zwoegden, geen tijd hadden om zich te wentelen in de melancholie.

Ik beweer niet dat depressies tot de categorie van maladies imaginaires behoren. Er zijn echt mensen die hun mentale immuniteit onderweg zijn kwijt gespeeld en door de hel gaan. Maar er bestaat ook zoiets als een pose, die ver staat van de miserie in het gewone leven. Misschien moeten de getormenteerde vedettes wel eens op stage naar Afghanistan waar ze aan hongerende kinderen slaappillen geven in de hoop dat ze niet meer wakker worden. In Oekraïne is elke dag een gewonnen dag, maar de overlevingsdrang uit zich eerder in een zoektocht naar brandstof en eten, dan naar psychedelische truffels.

Iets gelijkaardigs doet zich voor bij een andere categorie waar ook veel theater mee gemoeid is: de politiek. Vrouwen zoals Valerie Van Peel (N-VA) en Meyrem Almaci (Groen) kondigden vrijwel tegelijkertijd aan dat ze het voor bekeken hielden wegens de ‘bagger’ die ze moesten slikken. Recent kregen Meryame Kitir (Vooruit) en Hilde Crevits (Cd&V) een tik van de hamer. In De Morgen van 22/9 bekent Sven Gatz dat hij al zeven jaar antidepressiva neemt. Francesco Vanderjeugd, de wonderboy van de Open-VLD, jongste burgemeester van het land en Vlaams parlementslid, maakt in hetzelfde artikel openbaar dat hij op een zeker moment bijna door het raam sprong. Niet om weg te lopen van de pers, maar van pure ellende. Guy Vanhengel (Open-VLD) en Steve Vandenberghe, Vooruit-parlementslid en burgemeester van Bredene, kwamen met een gelijkaardig verhaal naar de pers.

Langdurig zieken

Dirk De Wachter: specialist in ongeluk en troost

Al deze bekentenissen mogen authentiek zijn, we moeten toch opletten dat dit geen vluchtweg wordt voor de politiek om kritiek te ontzenuwen, met de waarschuwing dat ze mentaal onder zware druk staan en we hen een beetje moeten ontzien. Al die ‘bagger’ is nergens voor nodig, de kritiek mag nu stoppen, deze mensen zien af.

Tenslotte voeden al die media-verhalen, zowel deze van Selah-Sue en collega’s als deze van andere BV’s en politici, het idee dat burn-outs tot het nieuwe normaal behoren. Er zijn zware beroepen – verpleegkundige bijvoorbeeld – er zijn mensen die voor hun job niet geschikt zijn, en er zijn mensen die hun job gewoon niet graag doen. De ziekteverzekering staat voor een tsunami van mensen die er de brui aan geven, met een ziekenbriefje in de hand.

Dertig jaar geleden was 2,5 procent van de bevolking langdurig ziek. Nu is dat meer dan het dubbele. Een half miljoen mensen zijn al meer dan een jaar arbeidsongeschikt. Het aantal langdurig zieken in België bedraagt nu anderhalf keer meer dan het aantal werklozen (cijfers Rudy Aernoudt, UGent, in een Knack-column van 12/8/22). Depressies en burn-outs zijn de dominante ziektebeelden bij deze groep. Het kan niet anders, of de talloze getuigenissen in de boekskens van uitgebluste celebrities en influencers, zorgen mee voor de normalisering van het burn-out-fenomeen. Ze fungeren als pathologische rolmodellen, op de duur is iemand zonder burn-out of depressie abnormaal. Op die manier vermengt een reëel probleem van stress en mentale disfunctie zich met een hype van de melancholie, waar mentale coaches allerhande en charismatische goeroes als Dirk De Wachter een volle dagtaak aan hebben.

Deze evolutie maakt depressie op de duur wél tot een maladie imaginaire met een self-fulfilling dynamiek: als je denkt dat je ongelukkig bent, dan bén je het ook. De volgende stap is zich wentelen in het ongeluk, steun en ‘verbinding’ zoeken bij vertroosters die daar dikke boeken over publiceren. Geef mij dan maar de bagger en het grote ongenoegen, de antipolitiek en de rebellie. Niets zo goed voor de mentale gezondheid als een stevige scheldpartij.