Afgelopen vrijdag braken er opnieuw gevechten uit in de Libische hoofdstad Tripoli, de ernstigste gevechten sinds twee jaar. Ondertussen is de rust teruggekeerd, maar de toekomstperspectieven zien er somber uit.

Tot 23 augustus 2011 was Kadhafi de onbetwiste leider van Libië, en dat sinds 1 september 1969. De dictator werd gezien als een halve gek, die allerlei protest- en terroristische bewegingen wereldwijd steunde, maar de laatste jaren van zijn bewind had hij zich verzoend met het Westen.

Het land was welvarend, exporteerde veel olie en gas naar Europa, was stabiel, en hield de illegale emigratie van Afrikanen richting Europa tegen. In het kader van de zogenaamde Arabische Lente, die begon op 18 december 2010 in buurland Tunesië, vonden er ook protesten plaats in Libië tegen het bewind van Kadhafi. Islamitische milities werden bewapend door onder meer Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) om te strijden tegen de raïs. Maar dat was niet alles.

Democratie?

De toenmalige Franse president Sarkozy, daarin gevolgd door de gewezen Britse premier David Cameron, de toenmalige Amerikaanse president Barack Obama en in België een zekere Guy Verhofstadt (Open Vld), vonden dat Kadhafi moest verdwijnen. Op die manier zou er democratie komen in Libië, wat aanstekelijk zou werken richting andere Arabische en islamitische landen.

Aan de basis van deze houding ligt de Francis Fukuyama-fantasie van de End of History (1992). Volgens deze theorie was en is de wereld, na de val van de Berlijnse muur (1989), op weg om volledig democratisch en liberaal te worden. Nu ja, er waren nog wel een paar dictaturen en autoritaire regimes, en ja, vervelend toch dat daarvan zich toch zovele bevonden in de Arabische en islamitische wereld, maar dat was uiteindelijk maar tijdelijk.

De geschiedenis een handje helpen

Het is natuurlijk verleidelijk om de geschiedenis een handje te helpen, om de liberale eschatologie wat sneller te kunnen realiseren. De Westerse staten lieten de Verenigde Naties een resolutie stemmen om een no fly-zone te bekomen boven een deel van Libië. Van deze resolutie, ook goedgekeurd door Rusland, maakten Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten misbruik om bombardementen uit te voeren op Libië, en het regime van Kadhafi ten val te brengen.

Rusland was razend en voelde zich genaaid. Dat is de reden dat ze zich in Syrië geen tweede keer zouden laten doen door de Westerlingen en daarom steunden ze het regime van Bashar al Assad.

Chaos

De rest van het verhaal is bekend: in Libië heerst sinds de Westerse invasie chaos. Het land is in twee verdeeld (een westelijk en een oostelijk deel), de olie- en gasproductie en uitvoer ligt op apegapen, de economie stelt niks meer voor, huisgezinnen zitten elke dag vele uren zonder elektriciteit, de werkloosheid is gegroeid, het land is onveilig, gewapende bendes spelen heer en meester in steden en gemeenten, en gewapende milities hebben Libië verlaten om keet te schoppen in Mali en andere Afrikaanse landen. Libië is nu bijna een failed state geworden. En dan spreken we nog niet eens over de protesten in het zuiden van het land tegen de overheersing door het noorden.

Bij de chaos die ontstond na de NAVO-invasie werd Libië in werkelijkheid opgedeeld in een westelijk Libië, met Tripoli als hoofdstad, en een oostelijk gedeelte met Sirte als belangrijkste stad. De door de internationale gemeenschap erkende regering, nu geleid door Hamid al Dbeibah, en door Turkije en de moslimbroeders met veel enthousiasme gesteund, bevindt zich in Tripoli. Het parlement en een concurrerende regering onder leiding van Fathi Bashagha (een ex-minister van binnenlandse zaken) in Sirte.

Libische leger

Het Libische nationale leger onder leiding van Haftar bevindt zich ook in Sirte en kan rekenen op de steun van onder meer Egypte en de VAE, die daarmee de moslimbroeders en Turkije een hak wil zetten. De meeste olie- en gasvelden bevinden zich nota bene in het oosten, maar landen die olie kopen moeten wel passeren via de centrale bank in Tripoli.

De milities van Haftar en Bashagha hebben al verschillende keren de kraan dichtgedraaid om druk uit te oefenen op Dbeihah, maar zonder resultaat. Europa is verdeeld, want terwijl bijvoorbeeld Italië zich steeds achter de officiële regering heeft geschaard, heeft Frankrijk haar sympathieën voor Haftar nooit kunnen verbergen.

Gevechten

Bij de gevechten in Tripoli dit weekend zijn 32 doden gevallen en 159 gewonden, 64 families hebben hun woningen moeten verlaten. Hospitalen raakten beschadigd, gebouwen en auto’s gingen in vlammen op. Uiteraard ging het om gevechten tussen aanhangers van Dbeibah en Bashagha.

In het verleden probeerde Haftar (die uiteraard achter Bashagha staat) Tripoli te veroveren op Dbeibah, maar dat is steeds mislukt, en dat dankzij de aanwezigheid van Turkse militairen. De huidige patsituatie is er in feite gekomen nadat de pogingen om nationale verkiezingen te houden in Libië in december 2021 op niks uitdraaiden.

Het zijn vooral Westerse landen die het houden van nationale verkiezingen beschouwen als de deus ex machina om de Libische problemen op te lossen. Anderen vinden dan weer dat de verschillende partijen het eerst eens moeten worden over structurele hervormingen, alvorens verkiezingen te houden.

Volgens Rachid Khechana, directeur van het in Tunesië gevestigde Al Magharebi Center for Studies on Libya, kunnen Algerije en Libië instaan voor 50% van de Europese gasbehoeften. Maar dat betekent natuurlijk wel dat je bereid moet zijn om samen te werken met deze landen, in plaats van ze kapot te schieten en in chaos te gooien.