Oxford Manifest: een politiek liberaal grondvest

In 1947 – de mensheid was amper ontwaakt uit de nachtmerrie van de Tweede Wereldoorlog – werd een ‘Liberale Internationale’ opgericht, naar de Socialistische Internationale, of toch naar één van de reeks Internationale organisaties die socialisten van bepaalde kunne verenigen. De Internationale overkoepelt tot vandaag ‘liberale en progressief democratische partijen’ over de hele wereld. Hoewel dat laatste nogal tegenvalt, als je de lijst met officiële leden bekijkt. Ook denktanks zijn er lid van, zoals het Franstalige centrum Jean Gol. Niet Libera!, Liberales of het Liberaal Vlaams Verbond (dat in december zijn honderdjarig bestaan viert).

Tijdens hun eerste samenkomst was het natuurlijk zoeken naar wat al die verschillende partijen uit negentien landen, elk ontstaan binnen hun eigen regionale of nationale, sociaaleconomische en culturele context, bindt. Het kwam tot een minimalistisch document, dat toen misschien wel liberaal kon worden genoemd, maar vandaag weinigen van hun stoel doet vallen.

Omdat de oprichting van de Liberale Internationale plaatsvond in de Britse universiteitsstad Oxford – het VK had tot WO II een van de sterkste liberale partijen en grootste partijpolitieke liberale tradities (lees meer) – heet het minimalistisch document dat ‘het’ liberalisme zou definiëren het Oxford Manifesto.

In België of Vlaanderen brak dit manifest nochtans weinig potten. België kan immers prat gaan op een van de oudste liberale partijen in Europa. Vrijzinnige burgers en hogere middenstanders keerden zich tegen het katholieke klerikalisme. Met een serieuze vrijmetselaarsvinger in de liberale pap, ontstond zo een ‘liberale’ partij, die al snel werd geconfronteerd met het eeuwige onderscheid tussen (toen) ‘doctrinairen’ (vandaag: klassiek-liberalen) en ‘radicalen’ (vandaag: links-liberalen), waarbij velen van die laatsten mee aan de wieg stonden van de Belgische Werkliedenpartij (BWP, de latere socialistische partij die in 1894 het Charter van Quaregnon opstelde).

En hoewel de liberale partijen in dit gedefederaliseerde land weinig tot geen beroep doen (deden) op dit Manifest van Oxford, zien we het wel elders opduiken binnen de bredere liberale beweging. De progressief-liberale denktank Liberales bijvoorbeeld, stelde in 2007 een ’tweede’ Manifest van Oxford op, daarmee voorbijgaand aan het feit dat de Liberale Internationale al in 1997 een tweede manifest opstelde bij het vijftigjarig bestaan van het eerste en uit de noodzaak van een actualisering nadat ‘substantiële vooruitgang was geboekt in het installeren van open samenlevingen die zich baseren op politieke en economische vrijheid. Toch is er nog een lange weg af te leggen. Nieuwe generaties moeten liberale prioriteiten vastleggen met het oog op nieuwe mogelijkheden en uitdagingen.’

Ook het eens invloedrijke en Vlaamsgezinde, eerder sociaal-liberaal getinte Liberaal Vlaams Verbond haalt af en toe het Oxford Manifest uit de kelder. Maar dat ooit belangrijke verbond lijdt de jongste jaren een bestaan op de achtergrond en is geen waakhond of wegbereider meer voor de Vlaamse liberale partij. (Een paar jaar geleden dacht het bestuur eraan om zijn deuren open te stellen voor liberalen uit alle partijen. Niet enkel Open Vld’ers, ook N-VA’ers en LDD’ers moesten welkom zijn.)

Maar veel opmerkelijker is dat in een gecommercialiseerd en volledig ontzuild perslandschap, de grootste krant van Vlaanderen zich beroept op een politiek-ideologisch document. Het Laatste Nieuws adopteerde het Manifest van Oxford in 1955 al en werkt en schrijft in de geest daarvan. Althans, zo wil het toch de ‘Stichting Het Laatste Nieuws’, die dat jaar werd opgericht. In de stichtingsakte staat niet alleen een expliciete verwijzing naar het Manifest van Oxford, maar ook de garantie dat de uitgangspunten zouden nageleefd worden bij wissel van hoofdredactie of … eigenaar. De Stichting (vandaag Raad) moet immers waken over de ideologische continuïteit van Het Laatste Nieuws. Dat doet ze o.a. door de cv’s van (kandidaat-)journalisten te screenen – de definitieve rechtskracht van hun aanstelling gaat overigens gepaard met het ondertekenen van het Manifest van Oxford –, redactionele teksten en advertenties te keuren, het aanstellen (of ontslaan) van de hoofdredacteur, en het verifiëren of de liberale principes van de Raad worden geëerbiedigd.

Prof. Walter Prevenier, emeritus hoogleraar Geschiedenis aan de Ugent, is momenteel voorzitter van de ‘Raad Het Laatste Nieuws’. Dit orgaan laat zelden van zich horen. Maar in 2006 gaf het – in eigen beheer – een brochure uit onder de titel Een terugblik. De eerste zinnen van het boekje:

Vlaanderen anno 2013. De Standaard gooide het AVV-VVK overboord, De Morgen is eerder een paarse krant voor stedelijke jongeren dan de erfgenaam van Vooruit of Volksgazet. Van kranten als Het Nieuwsblad, Het Belang van Limburg of Gazet van Antwerpen kun je zelfs niet vermoeden dat ze ooit ‘katholiek’ waren. Het ACW heeft geen Het Volk meer. Er zijn geen kranten meer met een ‘smoel’. Tenzij de grootste krant van het land. Het Laatste Nieuws laat zich tot vandaag inspireren door het ideologische manifest van het politieke liberalisme. Omdat het manifest zo open en minimalistisch is, kun je elke stap en elke maatregel van de liberale politiek(e partij) wel in de traditie van het manifest plaatsen. Maar waar Open Vld amper nog naar het startdocument verwijst, doet de grootste krant van Vlaanderen dat wel, en zelfs expliciet. Is de verzuiling, wat in de geest van het manifest niet echt koosjer is, dan toch nog niet voorbij?

 *

* *

Bij het zestigjarig bestaan van het Oxford Manifesto reflecteerde prof. Walter Prevenier over het doorleven ervan in de liberale politiek in Vlaanderen. Via dezelfde webpagina vindt u ook de originele tekst en de Nederlandse vertaling van het manifest.

<Vindt u dit artikel informatief? Misschien is het dan ook een goed idee om ons te steunen. Klik hier.>