Panama mon amour

Belastingen betalen is iets voor sukkels. Dat zal elke fiscalist met ballen u bevestigen. Het Belgische belastingregime doet de brave loontrekkende kreunen en duwt mensen met een minimumloon of een vervangingsinkomen steeds meer in de richting van de armoededrempel, maar aan de bovenkant van de samenleving is het creativiteit troef.

Dat is ook de bedoeling van ons complex fiscaal systeem: je moet er je weg in kennen, en tegenover die expertise staat nu eenmaal een factuur. Geld creëert dus geld, dat is gewoon de basiswet van het kapitalisme, door de goeie ouwe Karl Marx al benoemd als de accumulatie van kapitaal, vandaag nogal wollig herdoopt tot het Mattheus-effect. Hetzelfde effect, herinner u, dat ervoor zorgt dat vooral de daken van grote, goed draaiende bedrijven vol staan met zwaar gesubsidieerde zonnepanelen.

Dit maar om te zeggen dat die Panamaconstructies (voor wie de laatste dagen op een andere planeet vertoefde: brievenbusvennootschappen in verre belastingparadijzen) in de meeste gevallen zelfs legaal sluiten als een bus. In die zin is het zelfs veel drukte om niets. Behalve bij zwart geld gaat het om belastingontwijking en geen ontduiking, en die nuance is niet onbelangrijk.

Want op die manier heeft onze financiënminister Johan Van Overtveldt zich al op voorhand ingedekt: men zal prioritair onderzoeken of alles wel volgens de wet verloopt, en op die vraag kennen we dus het antwoord al.  Verder zal deze centrumrechtse regering de grote vermogens niets in de weg leggen, en zal er verder gekapt worden in de sociale sector. We hebben de politici die we verkozen en de regering die we verdienen.

Plutocratie

Interessant is anderzijds wel het bonte gezelschap dat we aantreffen in de lijst van ‘Panamezen’ die op de redactie van de Süddeutsche Zeitung belandde. Wat België betreft, zijn er uiteraard de familiefortuinen zoals die van de Spoelberch (hoofdaandeelhouder INBEV) en de redersfamilie Saverys. Gerespecteerde namen die klinken als klokken in onze economie en waarvan de adviseurs het vast wel zullen kunnen uitleggen aan de belastingcontroleur. In hun zog zwemmen kleinere vissen, hardwerkende Vlamingen met een creatieve boekhouder, en naar verluidt zelfs één marktkramer, gelukkig niet Eddy Wally.

Daarnaast komen figuren boven water drijven uit het sportieve, culturele en politieke establishment, al dan niet via stromannen: de Russische president Vladimir Poetin, de IJslandse premier Sigmundur David Gunnlaugsson en zijn Britse collega David Cameron zijn al genoemd, naast voetbalgod Lionel Messi, zowat heel de FIFA-top, en Franco Dragone (regisseur van Cirque du Soleil). Verderop gaat ook het Saudische koningshuis offshore, maar ook de Syrische dictator Bashar al-Assad die er op die manier zijn corrupt regime mee draaiend houdt en zich van vuile bommen voorziet.

En zo zakken we steeds meer in een schemerwereld af. Uit de gelekte bestanden blijkt dat het advocatenkantoor Mossack Fonseca, de Panamese draaischijf van heel het gebeuren, jarenlang schermvennootschappen opzette voor vermoedelijke financiers van het terrorisme en oorlogscriminelen in het Midden-Oosten, voor drugskoningen uit Mexico, Guatemala en Oost-Europa, voor kernmachten Iran en Noord-Korea, en voor wapenhandelaars in zuidelijk Afrika. Fraai gezelschap.

En dan de uitsmijter: ook de oliedollars van de Islamitische Staat vinden blijkbaar hun weg naar de off-shoreparadijzen. Bien etonnés de se trouver ensemble. Zeg ik nu dat de deftige familie de Spoelberch in een complot zit met IS, en dat u het moslimterrorisme steunt door een Stella te drinken? Natuurlijk niet. Toch moeten we ons bewust zijn van de onderliggende logica van het kapitalisme, dat ‘geld niet stinkt’, en dat de grote geldstromen op deze planeet samenkomen in knooppunten waar allerlei schoon volk, de adel, industriëlen, maar ook zware criminelen, terroristen en schurkenstaten hun zaakjes regelen. Het woord ‘normvervaging’ is hier een understatement. De overheid heeft daar geen antwoord op, als ze dat al zou willen, in de geglobaliseerde economie van de 21ste eeuw. Dat er af en toe een bank omver valt waarvan de splinters vooral de gewone man en vrouw treffen, nemen we erbij.

Anders gezegd: er is maar één echte internationale taal, en dat is de taal van het (grote) geld. We leven uiteindelijk in een plutocratie, een imperium van rijken, en hoe men rijk wordt doet eigenlijk niet ter zake. Daarom kunnen ook de ‘bonafide’ klanten van Mossack Fonseca niet zomaar vrijgepleit worden: hun dollars zitten, samen met die van IS en Assad, wel degelijk in een grote pot met een stevig deksel erop. Ze behoren tot één netwerk en houden een obscuur witwassysteem mee in stand. Panama is geen land, het is een morzel grond tussen Noord- en Zuid-Amerika, met krek middenin een kanaal, aan weerszijden geflankeerd door grote wassalons met totaalservice. Het is tenslotte een symbool voor de ongelijkheid en de amorele dimensie van het kapitalisme an sich. Geen tijd voor flauwekul of ethische muggenzifterij, business as usual.

Langzaam sijpelen de namen door en worden we ingewijd in het grote geheim. Want ook dit is natuurlijk een goed getimede mediashow, waarvan de openingsact even moest worden uitgesteld wegens onvoorzien Brussels rumoer. Zoals gezegd, ook deze ‘onthullingen’ zullen de harde kern van het systeem niet aantasten. Een paar domme fraudeurs zullen bloeden, maar voor de rest delen de Vlaamse kruidenier en de Arabische oliesjeik perfect dezelfde logica. Zou geld dan toch het grote bindmiddel zijn van deze aardkluit, het intermenselijk cement? In dat geval zijn pro deo-projectjes zoals dit Doorbraak-artikel gewoon immoreel. Tijd voor een stevige boekhoudkundige revisie…

Johan Sanctorum is filosoof, publicist, blogger en Doorbraak-columnist.