Alle remmen los. Het klinkt als een cataloog van besmuikte B-films door Jan Verheyen, maar in Turkije gaat het om de eindeloze lijst dwaasheden die president Erdoğan opstapelt. Het gevolg is een onbegrijpelijk verlies aan waarden, aan welvaart, en aan geloofwaardigheid.

Verarming

In Turkije groeit niets meer, behalve de schuldenberg en de tenen van Erdoğan. Zijn laatste (wellicht intussen al achterhaalde) kattensprong was zijn radicale ommezwaai in het financieel beleid van het land. November 2020 was in alle opzichten een dieptepunt. TÜIK, het Statistisch Instituut, pakte uit met dramatische cijfers. De inflatie blijft stijgen, ze bedraagt nu 12,69%. Het bbp zakt het derde kwartaal in met ruim 11 procent. De bankreserves zijn dit jaar met een vijfde weggesmolten, van 105 miljard dollar naar 85 miljard.

Op jaarbasis beloopt de verarming van de bevolking zelfs 14,03 %. Ergst van al zijn de enorme prijsstijgingen voor voedsel (21%), vervoer (19%) en diensten (29%). Het is de gewone man die het gelag betaalt van jarenlang economisch beleid dat volgens de geniale inzichten van de president (‘bizarre ideeën’, noemt Stijn Decock ze in De Standaard) moést gevolgd worden: lage rente, goedkope leningen, lage inflatie, amnestie voor bouwovertredingen, bouwwoede, overbodig geachte noodfondsen zoals die in (door de oppositie geleide) megasteden Istanbul en Izmir (Smyrna) geopperd zijn.

Puin ruimen

Een dreigende scheuring in zijn eigen AK-partij – een veertigtal parlementsleden wou overstappen naar de kemalistische oppositie (CHP) als de minister van Financiën zou aanblijven – én zijn wankele meerderheid die afhangt van de uiterst rechtse en ultranationalistische MHP deden Erdoğan naar de noodrem grijpen. Begin november maakte hij een bocht van 180 graden. Hij ontsloeg de gouverneur van de Nationale Bank (die nochtans hondstrouw de richtlijnen van de president had gevolgd en de rente zelfs liet krimpen), zette zijn minister van financiën – schoonzoon Albayrak – voor het blok zodat die ontslag nam. De technocraat Naci Agbal mag het puin ruimen. Je kunt niet alles tegelijk hebben: politieke macht, bepalende diplomatieke invloed, en ordentelijke financiën.

De markt zit niet te wachten op een gebelgde, losgeslagen autocraat, als alle vertrouwen in de munt en de rechtsstaat verzwonden zijn. De munt, de lira, is dit jaar met 40% in waarde verminderd tegenover de dollar, met 35% tegenover de euro. De staatsbanken hebben ruim honderd miljard vergeefs belegd in vreemde valuta om de eigen munt recht te houden. Herstel vergt een nuchtere politiek en een eerlijke rechtsbedeling. Pas dan komen investeerders weer over de brug.

Beproefde middelen

Quod non. In dezelfde week dat Erdoğan een justitiehervorming aankondigde, greep hij terug naar beproefde middelen. Een medestichter van de AKP, voormalig vicepremier Bülent Arinc, had openlijk gepleit voor vrijlating van twee notoire gevangenen: de bedrijfsleider Kavala, bekend om zijn liefdadigheidsprojekten, zit al vier jaar vast op grond van een in elkaar geflanste beschuldiging als zou hij de jongerenprotesten rond het Gezipark in 2013 gefinancierd hebben; en Selahattin Demirtas, de leider van de Koerdischgezinde HDP-partij, de derde sterkste in het parlement, die ‘banden heeft met de terreurorganisatie PKK’. Bewijs ontbreekt. Erdoğan gaf Arinc een veeg uit de pan, waarop die zich zwaar beledigd voelde, en dat ook hardop zei.

Erdoğan is doof langs die kant, en langs de andere kant hoort hij niet. In snel tempo stapelden nieuwe vervolgingen zich op. In Koerdistan pakte de politie een zeventigtal mensen op (uiteraard voor ‘terreur’), 40 anderen zijn voortvluchtig. Van de 65 vorig jaar verkozen Koerdische burgemeesters zijn er 59 afgezet en vervangen door een regeringscommissaris. Tientallen HDP-parlementsleden ondergingen hetzelfde lot, een dozijn moet voor de rechtbank komen. Diezelfde week zijn 356 van 475 aangeklaagden tot levenslang veroordeeld voor hun aandeel in de zogenaamde ‘couppoging’ van 2016 – de straf van sommigen werd nog verzwaard, elke vorm van gratie is uitgesloten.

Volksgerichthof van Roland Freisler

De motivatie is ontegensprekelijk politiek: ‘Wij zijn blij dat de verdachten, die eerder al waren veroordeeld door het publieke geweten, hun straf krijgen’ (AKP). Turkije flirt steeds nadrukkelijker met het Volksgerichthof van Roland Freisler (1942-1945) en het gesundes Volksempfinden. Nog in die week zag CHP-verkozene Enis Berberoğlu zich verplicht om bij het Grondwettelijk Hof zijn veroordeling tot 25 jaar voor spionage aan te vechten, wat hem al twee keer door lagere rechtbanken is geweigerd. Zijn misdaad? Hij had de krant Cumhuriyet ingelicht dat de geheime dienst MIT wapens leverde aan opstandelingen in Syrië.

Maar het paleis van Erdoğan wankelt, en dat heeft te maken met drie ontwikkelingen, naast de economische (want ook de verlengde strafmaatregelen van de EU tot eind 2021 én de machtswissel in de VS nu Joe Biden steun beloofd heeft aan de oppositie en sancties niet uitsluit, kunnen bijten in het ondernemingsklimaat): zijn groeiende internationale isolatie, zijn overspannen expansiedrang, en rampen. Dat hij steeds meer vrienden verliest hangt samen met zijn onbehouwen buitenlandpolitiek. Hij werpt zich graag op als de behoeder, de kalief van de moslimwereld.

Als door een horzel gestoken

Hij reageert dan ook als door een horzel gestoken wanneer nog maar een vinger uitgestoken wordt. Dat was pas het geval met een nieuwe spotprent op Erdoğan en Mohammed in Charlie Hebdo (28 oktober). ‘Een walgelijke boodschap’ (maar ik heb ze niet gezien). ‘Cultureel racisme’. ‘Vreemdelingenhaat’. ‘Een nieuwe kruistocht’. ‘We are a nation that respects not only our own religion but also the values of other religions as well. It is our values that are being targeted’, bezwoer Erdoğan zijn aanhangers (Daily Sabah) – even vergetend dat het geen christenen waren die honderden mensen doodschoten in Parijs, die provocerend het Byzantijnse Hagia Sofia Museum herdoopten tot moskee, die huurlingen en deskundigen naar Nagorno Karabach stuurden om na twee genocides Armenië opnieuw te schofferen, die destijds ‘het hele Midden-Oosten en Noord-Afrika te vuur en te zwaard veroverden’ (Jorn De Cock).

Maar het past in zijn populistische retoriek om ‘brede’ steun te krijgen (dat lukte alleen in Pakistan en Qatar, niet bepaald democratische staten), al viel zijn oproep om geen Franse producten meer te kopen op onvruchtbare bodem. Madame Erdoğan paradeert graag met haar (neppe ?) Vuittonhandtas, de Turkse luchtvaartmaatschappij doet voordelige zaken met Airbus, het enige griepvaccin komt uit Lyon. Nee, Erdoğan reageert als vanouds: de boodschapper moet hangen, in casu Ender Imrek, die van laster werd beschuldigd. Na drie verhoren voor de rechtbank is de journalist alsnog vrijgesproken.

Haat tegen Frankrijk

Het is eerder de haat tegen Frankrijk en president Macron die achter de snibbige repliek van Erdoğan dient gezocht. Zij bekvechten al maanden over de vrijheid van meningsuiting, over militaire steun aan de regeringen van Libië en Azerbeidzjan, over nieuwe legerbases in Jemen en Djibouti, over de Turkse onrechtmatige eisen in de territoriale wateren van Cyprus en Griekenland. Turkije weigerde de moord op geschiedenisleraar Paty te veroordelen, en was woedend over het Franse verbod op de paramilitaire Grijze Wolven. Er kwam evenmin een afwijzing van het bekladde gedenkcentrum voor de Armeense volkenmoord in Lyon.

Natuurlijk speelt mee dat Parijs zich bedrogen weet in de Minskgroep die moest toezien op het bestand in Nagorno Karabach en gewoon genegeerd werd door Poetin en Erdoğan (mede door de totale desinteresse van Donald Trump). De oude koloniale oprispingen van Frankrijk – dat bleek in het blitsbezoek van Macron na de vreselijke ontploffing in de haven van Beiroet – botsen met de aanmatigende aanspraken van Turkije in zijn eigen regio, maar ook op de ‘vrije zee’. De gevolgen zijn nogal ontluisterend voor de NAVO. Ook al omdat de bezetting van Noord-Cyprus sinds 1974 voortduurt. De verkiezing van hardliner Ersin Tatar tot nieuwe ‘president’ van het ingepalmde gebied dreigt er alle verweer van de oorspronkelijke Turken in Cyprus tegen richtlijnen uit Ankara te versmachten.

Rampen

Maar misschien vreten de rampen nog het meest aan Erdoğans machtshonger. Een nieuwe vorm van tellen heeft van Turkije het vierde meest getroffen land ter wereld gemaakt van de coronapandemie. In Istanbul (20 miljoen inwoners) is de toestand dramatisch. De regering moest de avondklok invoeren, van negen tot vijf, én het hele weekend. Het aantal besmettingen verviervoudigde meteen. En kort tevoren was er de zware aardbeving in Izmir. De vierde ramp al dit jaar, en 18 schokken boven 7 op de schaal van Richter. Die halen de grond weg onder de bouwsector – het paradepaardje van Erdoğans grootse plannen.

In 2018 (tot half 2019) werden alle onwettig gezette gebouwen gelegaliseerd. In ruil voor geld – 16,8 miljard lira – profiteerden 7 miljoen eigenaars. Maar de wet op aardschokbeveiliging dateert pas van 2013. ‘Nearly 70% of the city’s housing stock dates from before 2000’, schreef The Economist na Izmir. ‘Almost 60 million people, or 70% of the population, live in seismic zones’. Geen wonder dat Turkije toch één wereldrecord houdt. Liefst 56% van alle Turken heeft een verzekering tegen aardbevingen genomen.

Enis Berberoğlu

Het paleis van Erdoğan wankelt

Mars op Istanbul