Wij kunnen het ons nauwelijks voorstellen: ooit kon je lopen van de huidige Vlaamse en Nederlandse kust tot in Engeland. Geologische verschuivingen leidden zowat 6000 jaar voor onze tijdrekening tot een breuk tussen het Europese vasteland en Groot-Brittannië. Meer dan 200.000 km2 land verdween toen in de zee. Dit gebied, dat zich uitstrekte van het huidige Frans-Vlaanderen en Groot Brittannië tot Schleswig-Holstein en Denemarken, kreeg een naam: Doggerland.

Doggerland

In de 19de eeuw alludeerde de Britse schrijver H. G. Wells als eerste, in zijn boek A story of the Stone Age, over het bestaan van een verdwenen land tussen Groot-Brittannië en het Europees continent. Het is een andere Britse, prof. Bryony Coles, een archeologe die baanbrekend onderzoek deed naar het overspoelde gebied, die er, in de jaren ’90, de naam Doggerland aan gaf.

Ze noemde het naar de Doggerbank, de ondiepe zandbank in de Noordzee die tegenwoordig als platform dient voor de bouw van een gigantisch windmolenpark. Een naam die Nederlands kleurt want dogger is een Middelnederlands woord voor een vaartuig waarmee op kabeljauw werd gevist.

Zondvloed

De bewoners van het Doggerland kregen na de laatste ijstijd, tussen 11.000 en 7.000 jaar geleden, te maken met een zondvloed, ten gevolge van geologische verschuivingen veroorzaakt door klimaatwijzigingen. Zo verdween hun land onder de zee. In mijn jeugd was er ook sprake van een meteorietinslag van uitzonderlijke omvang, ergens op de aarde. Maar wetenschappers zijn ook mensen die zich laten beïnvloeden door de waan van de dag.

Mammoetbotten opgevist

Langs de Noordzeekust vindt men vaak allerlei aangespoelde artefacten uit de prehistorie: gebruiksvoorwerpen en wapens vervaardigd uit steen, beenderen of geweien. Het gaat om resten van zoogdieren als mammoets, wolharige neushoorns, leeuwen, reuzenherten oerossen en meer. Ook botten van Neanderthalers én van moderne mensensoorten duiken wel eens op.

Vaak lopen jutters langs de Zeeuwse kustlijn waar vele stukken aanspoelen. Vissers brengen ze regelmatig naar boven in hun netten. Niet zelden blijkt na onderzoek een of ander bot van een prehistorisch dier of mens te zijn opgevist. Men treft deze vondsten ook veelvuldig aan in de speciën die baggeraars en bedrijven actief in grondstofwinning bovenhalen. Vandaag de dag worden grote baggerprojecten in de Noordzee, maar ook in havens, en in de monding van stromen, systematisch gecontroleerd met het oog op archeologische vondsten.

Paleolithisch landschap

Sinds vorige eeuw brachten specialisten uit verschillende landen de Noordzeebodem geologisch in kaart voor allerlei economische doeleinden. De studie van de zeebodem voor archeologisch onderzoek kreeg ook stilaan een plaats.

De zeebodem toont nog sporen van de beddingen van de grootste stromen en rivieren die hier samenkwamen : de Seine, de Schelde, de Theems, de Maas en de Rijn. Onder het water herkent men nog het reliëf van een idyllisch landschap van beboste heuvels, valleien en moerassen. Voor de kust van Norfolk werd recent een paleolithisch landschap ontdekt. Groepen van fossiele boomstronken blijken nog zichtbaar. En in die boomstronken bevinden zich resten van dieren als bevers, beren of wolven, ooit verrast door het opkomende water.

Het lijkt er sterk op dat de grootste archeologische schat van Europa zich nog in de Noordzee bevindt.

Mensen en klimaat

Lang zal het niet meer duren tot archeologen ons meer zullen vertellen over de inwoners van Doggerland zelf. Britse archeologen hebben al sporen gevonden van vroegere bewoning van zowat 950.000 jaar geleden. De poging tot datering geeft een idee van de archeologische rijkdommen van het gebied. Maar om andere vestigingsplaatsen in de loop der tijden terug te vinden is nog veel onderzoek nodig.

De drang om meer te weten over het verdwenen Doggerland wordt bij sommigen gedreven door de huidige klimaatproblematiek. Specialisten willen meer weten over de geologische bewegingen die geleid hebben tot de zondvloed die het gebied overspoelde, hoe snel dit is gegaan, en hoe de mens zich heeft aangepast aan de steeds veranderende situatie.

Atlantis aan de Noordzee

De zoektocht naar verdwenen continenten heeft veel literatoren van diverse pluimage geïnspireerd. Maar archeologen zoeken al lang naar concrete sporen van bewoning op verdwenen eilanden, en in verzonken dorpen en steden. Reeds in de jaren ‘50 van de vorige eeuw, in het Duitse Noord-Friesland, deed Jürgen Spanuth, een Oostenrijkse predikant én archeoloog, onderzoek naar dat deel van Doggerland tussen het eiland Helgoland en de kust van Schleeswijk-Holstein en Denemarken.

Zijn publicaties zorgden toen voor heel wat controverse. Een van zijn boeken gaf hij de titel ‘Atlantis’. Hij meende, na grondige studie van de dialogen van Plato en van geschriften van Egyptische farao’s, op het spoor te zijn gekomen van het verdwenen Atlantis en van de zogenaamd vluchtende ‘Noordmeer’volkeren . Zat Jürgen Spanuth toch op een goed spoor? En kunnen wij binnenkort de naam Doggerland schrappen en vervangen door ‘Atlantis aan de Noordzee’?

Tentoonstelling in Leiden

Doggerland is momenteel ook het onderwerp van een boeiende tentoonstelling in het Rijksmuseum van oudheden in Leiden. In een tijdreis van meer dan één miljoen jaar wordt getracht te tonen hoe deze prehistorische wereld leefde. Meer dan 200 mooie en interessante vondsten zijn er tentoongesteld, stuk voor stuk buitgemaakt langs de branding van Nederlandse stranden, door vissers bovengehaald, of naar aanleiding van onderwateropgravingen. Het gaat voornamelijk om vuistbijlen, fossielen van dieren, botten en kiezen van mammoets, versteende keutels van dieren. Luc Amkreutz, de conservator van de collectie Prehistorie bij het Rijskmuseum van Oudheden in Leiden, verwoordt het zo: ‘het gebied van Doggerland is een schatkamer voor geologen en paleontologen.’

Centraal in de Leidse tentoonstelling is het nagebootst gelaat van een Neanderthaler. Hij kreeg ook een naam: Krijn. Deze reconstructie kon worden gerealiseerd op basis van het gevonden bot van een wenkbrauw. Krijn wordt beschouwd als de oudst ‘Nederlandse’ Neanderthaler die ergens in Doggerland, meer dan 50.000 jaar geleden, rondliep.

De tentoonstelling in het Rijksmuseum van oudheden te Leiden, opgevat als een familietentoonstelling, blijft nog open tot 31 oktober 2021. Bij de tentoonstelling hoort ook een boek : ‘Doggerland. Verdwenen wereld in de Noordzee’.

Luc Amkreutz

Doggerland, een verdwenen continent aan onze kust