Voor de Nederlandse Tweede Kamerverkiezingen van maart staan 89 politieke partijen geregistreerd. Wat niet betekent dat die allemaal meedingen naar de kiezersgunst. Registratie bij de Kiesraad is de laatste stap bij het oprichten van een nieuwe politieke partij. Voor verkiezingsdeelname is meer nodig. Zo moeten nieuwe partijen minimaal 570 handgeschreven ondersteuningsverklaringen inleveren. Ook zonder het schrikbewind van keizerin Corona geen eenvoudige opgave.

Dit jaar hadden partijen daarvoor de tijd van 4 januari tot en met 1 februari. Een recordaantal van 41 partijen is het gelukt. Vrijdag 5 februari wordt bekendgemaakt welke partijen voldoen aan alle vereisten om mee te doen aan de verkiezingen.

Altijd al veel partijen

Een klein lesje in Nederlandse parlementaire geschiedenis. Les 1: In 1917 werd evenredige vertegenwoordiging ingevoerd. Daarna zetelden er altijd minimaal tien partijen in de Tweede Kamer. Les 2: vóór 1917 telde iedere politieke stroming altijd al meer dan één partij. Zelfs progressieve ecologisten kunnen kiezen tussen GroenLinks en de Partij voor de Dieren. Een verschijnsel waar zowaar een podcast aan is gewijd. Nederlanders lijken liever meerdere kleinere groepen te hebben, dan één grote eenheidspartij.

Zijn sommige stromingen nog Nederlandser dan andere? Mei 2002 behaalde de Lijst Pim Fortuyn (LPF), ondanks de moord op lijsttrekker Pim Fortuyn, 26 Kamerzetels. Al snel ontstonden er meningsverschillen. Eindresultaat: in 2006 deden meerdere partijen mee, die allemaal beweerden te handelen in ‘de geest van Pim’.

Niet één daarvan haalde de kiesdrempel. De enige nieuwe groepering rechts van CDA (christendemocratisch) en VVD (rechts-liberaal) die in de Kamer kwam was de PVV van Geert Wilders. Zes Kamerzetels. Wilders zat niet bij de LPF. In 2004 had hij zich afgesplitst van de VVD-fractie, maar zijn Kamerzetel niet opgegeven.

Verdeeldheid op rechts

Sommige centrumrechtse kiezers vinden dat CDA en VVD te veel van hun oorspronkelijke overtuigingen hebben prijsgegeven. Die partijen zouden niet langer rechts zijn, maar middenpartijen. De PVV is, onder andere door omstreden uitspraken van Wilders over de islam, voor sommige rechtse kiezers geen alternatief.

In theorie bestaat dus sinds 2002 een electoraal gat op centrumrechts, tussen VVD en PVV. Sinds 2006 doen telkens meerdere nieuwe partijen mee, die elk in dat gat willen springen. Ontevreden kiezers daadwerkelijk naar de stembus krijgen is al een opgave (Nederland kent geen opkomstplicht). Die stemmen worden vervolgens verdeeld over meerdere partijen. Die daardoor geen zetels halen, of hooguit één.

Degenen die erin slaagden om in 2016 het Oekraïnereferendum uit te laten schrijven, slaagden er in 2017 niet in om met één gezamenlijke kandidatenlijst deel te nemen aan de verkiezingen. Drie partijen deden mee. Eén daarvan haalde twee zetels: Forum voor Democratie van Thierry Baudet.

Forum werd twee jaar later grootste partij bij de provincieverkiezingen. Een maand later – tevens een maand voor de Europese verkiezingen – ontstond ruzie tussen Baudet en medeoprichter Henk Otten. Afgelopen najaar stapten veel Forum-politici op, omdat Baudet geradicaliseerd zou zijn.

Het merendeel van de gewezen Forum-mandatarissen heeft zich verenigd in een nieuwe partij, JA21.

Geen samenwerking

Waarom doen telkens meerdere nieuwe rechtse partijen mee, in plaats van samen één partij te vormen? Journalist Chris Aalberts, bekend met dit onderwerp geeft de volgende verklaring. Degenen die rechts van VVD en CDA willen opereren, zouden niet uitgaan van gemeenschappelijke idealen. Ze willen enkel voor zichzelf een baantje verzekeren.

Gebrek aan samenwerking lijkt in ieder geval een probleem. JA21-lijsttrekker Joos Eerdmans is niet het enige mediagenieke raadslid voor Leefbaar Rotterdam. Tanya Hoogwerf wordt ook vaak geïnterviewd. Eerdmans sloot zich afgelopen najaar aan bij Forum. Hoogwerf is kandidaat voor Code Oranje.

Olaf Stuger, in het verleden LPF-Kamerlid en PVV-Europarlementariër, sloot zich aan bij de partij van Otten, GO. Esther van Fenema is lijsttrekker van ‘artsenpartij’ NLBeter. Stuger en Van Fenema zijn met elkaar getrouwd. Als fractiegenoten en echtelieden het al niet eens worden over een landelijke partij…

JA21

De mogelijke huwelijkscrisis is vooralsnog afgewend. Bij nader inzien doet GO toch niet mee. Naar eigen zeggen omdat al meerdere rechtse partijen meedoen. Hoeveel ondersteuningsverklaringen zou GO eigenlijk hebben?

Haalt één van de nieuwe rechtse partijen de Kamer? Op papier maakt JA21 de meeste kans. Veel kandidaten hebben al ervaring als mandataris voor Forum. Dat zij daarbij vertrokken, kan hen moreel krediet opleveren. Drie prominenten hebben toegang tot de media: Eerdmans, Derk Jan Eppink en lijstduwer Annabel Nanninga.

Wel moeten ze twee nadelen overwinnen. De nummers twee en drie van de lijst, Nicki Pouw-Verweij en Eppink, zitten nu in respectievelijk de Eerste Kamer en het Europese Parlement. Haalt JA21 drie zetels, dan worden die fracties beroofd van ervaren leden. Toen Otten nog de organisator was van Forum, richtte hij alle pijlen op het nationale niveau. Ja21 lijkt dat voorbeeld te volgen.

De zetels in senaat en EP werden overigens gewonnen door Forum. JA21 kan aannemen dat de eerst volgenden van die lijsten inmiddels bij hen zitten. Anders waren die zetels weer naar Forum gegaan.

Partijhoppers?

Het tweede nadeel kan zwaarder wegen. Menigeen begrijpt waarom JA21 zich afscheidde van Forum. Maar ook rechtse media, zoals dagblad De Telegraaf en weekblad Elsevier, merken op dat dit voor Eerdmans alweer zijn achtste partij is.

Het brede Nederlandse publiek weet waarschijnlijk niet dat Eppink vijf jaar voor LDD in het Europese Parlement zat. Hij heeft twee keer zijn lidmaatschap van de VVD opgezegd, in 2007 en 2018. De laatste keer ten gunste van Forum. Het beeld bestaat dat zijn partijwisselingen, en ogenschijnlijke veranderingen van mening, werden ingegeven door hoop op een zetel. Eerdmans en Eppink maken Aalberts’ stelling dat het vooral om baanzekerheid niet onaannemelijk. De nummer 16 op de Ja21-lijst, Mieke Andriese, woont overigens in Zaventem.

Avondklokrellen

Staat u mij nog een mededeling toe over de recente rellen na invoer van de Nederlandse avondklok?

Sinds 1996 wordt het satirische programma Dit was het nieuws uitgezonden. Geïnspireerd door BBC-programma Have I got news for you. In 2001 werd Jan Jaap van der Wal teamcaptain, zijn doorbraak bij het publiek.

Donderdag 28 januari ging het over de avondklokrellen. Van der Wal wist dat in België werd gegniffeld over de problemen bij die arrogante Hollanders.

De volgende dag passeerde het onderwerp ook in De afspraak op vrijdag. Geert van Istendael plaatste de incidenten in perspectief. Rond 1980 waren er in Amsterdam krakersrellen, in de jaren zestig Provo. Nederland is nog steeds Nederland.

Van Istendael volgt Nederland iets langer dan Van der Wal België.

Olaf Stuger

Haalt Forum-afscheiding JA21 de Nederlandse Tweede Kamer?