Pierewieter

Volgens het Woordenboek der Nederlandse Taal is een pierewiet een grappenmaker. Het woord zou afkomstig kunnen zijn van het Franse pirouette. Synoniemen zijn: harlekijn, humorist, joker, komiek, paljas, pias, polichinel, potsenmaker, spuiter, wisecracker, hansworst. Volgens Etienne Vermeersch, in een interview in De Morgen van 30/9, is Rik Torfs, rector van de KU Leuven, een pierewiet. De moraalfilofoof heeft het trouwens over een “pierewieter”, maar dat woord staat niet in het woordenboek.

Nu heeft Torfs al herhaaldelijk bewezen een spuiter te zijn. We denken bijvoorbeeld aan zijn verschijning als “jurylid” in De Slimste Mens. Ook in andere tv-programma’s liet de geleerde canonist zich van zijn luimigste kant zien. Niet dat zijn komische optredens altijd even geslaagd of fijnzinnig waren. Humor is ook geen makkelijk vak. Torfs toont zijn humoristische talenten beter in zijn geschriften en toespraken, zoals laatst nog in zijn rede bij de opening van het academisch jaar. Zijn spitse vondsten, gebalde vergelijkingen, schijnbare contradicties en talrijke stijlfiguren dwingen lezer en toehoorder tot constante aandacht. Torfs kan heel geleerd klinken, maar zelden pedant en altijd boeiend. En zijn toon wordt steevast gekenmerkt door grote mildheid en oprecht mededogen met al wie door de natuur niet begenadigd is met zoveel goede hersenen als hijzelf. Zelfs voor een aula vol zulthoofden zal Torfs dat nooit zeggen. Daarvoor is hij veel te goed opgevoed en bovendien hoeft het ook niet. Zijn proza is sterk genoeg om de lezer of luisteraar te doen beseffen dat hier een superieure geest aan het woord is.

Zijn komische en retorische gaven zijn nochtans niet de reden waarom Vermeersch Torfs het etiket “pierewiet” opplakt. De kwalificatie heeft met een heel ander aspect van de Leuvense rector te maken, namelijk met zijn geloof. Vermeersch gaat er gemakshalve van uit dat Torfs dat bezit, een veronderstelling die even gedurfd is als speculatief.

Wat verstaat de nestor van het atheisme in Vlaanderen onder een “pierewieter”? Dat komen we te weten in het interview dat Vermeersch gaf naar aanleiding van het verschijnen van zijn jongste boek Over God. Daarin “fileert” hij het christendom, volgens Vermeersch ‘een van de meest succesvolle, zij het perfide levensbeschouwelijke doctrines ooit bedacht’. Hij doet dat ‘op een empathische toon ook jegens zijn gelovige tegenstanders.’ Hoe ver die empathie reikt, kunnen we opmaken uit de omschrijving van het woord “pierewieter”. Dat zijn ‘mensen die beweren dat God bestaat, zonder dat je het kunt bewijzen of weerleggen, zonder dat je God ook behoorlijk kunt definiëren. Toch doen ze alsof God een realiteit is en schrijven ze allerlei zaken aan hem toe. Rik Torfs, met wie ik goed opschiet, is een typische pierewieter.’ Einde citaat.

Nu slaat de omschrijving die Vermeersch hier ten beste geeft, niet enkel op Torfs, maar op al wie gelooft in een opperwezen, hij weze jood, christen, islamiet of anderszins. Voor Vermeersch zijn dat dus allemaal hansworsten. Een weinig vleiende benadering van de gelovige medemens en een die blijk geeft van een diepe minachting. Vermeersch, die zelf ooit diepgelovig was en zelfs een poging deed om jezuïet te worden, bekent dus dat hij in zijn jonge jaren zelf een paljas was. Gelukkig heeft zuster Virgilia van Gerard Walschap hem uit zijn waanwereld bevrijd. En sinds hij het licht zag, heeft Vermeersch geen seconde verlet om zijn medemensen ervan te overtuigen dat God niet bestaat. Hij doet dat op zijn zeer eigen wijze. In tegenstelling tot Torfs, nodigt Vermeersch zijn publiek nooit vriendelijk uit om kennis te nemen van zijn leerstellingen. Op dwingende toon en met nauwelijks verholen ongeduld orakelt hij zijn wijsheden met zijn megafonische stem. Tegenspraak wordt niet geduld, twijfel niet aangemoedigd. Hierin onderscheidt hij zich totaal van potsenmaker Torfs, die in al zijn teksten ruimte laat voor twijfel. Dat maakt Vermeersch tot de Paulus van het ongeloof in de Lage Landen. Ook bij die grote bekeerling vinden we dezelfde gebiedende toon.

Ik zal de laatste zijn om te twijfelen aan de peilloze intelligentie van de emeritus en ben onder de indruk van zijn galactische eruditie, die hij ook op zijn gezegende leeftijd onvermoeibaar tentoonspreidt. Geen tak van de wetenschap of Vermeersch heeft hem doorvorst. Wij hebben hier waarschijnlijk te maken met het laatste Universalgenie van het westen. Hij lijkt daarin sterk op die andere kleine reus in de Vlaamse intelligentsia, Mark Eyskens. Ook die heeft zich terdege ingewerkt in de exacte wetenschappen. Ook bij hem vinden we talloze referenties naar wiskunde, natuurkunde, biologie en aanverwanten. Maar Eyskens gebruikt die kennis om zijn lezers ervan te overtuigen dat God wèl bestaat. Vermeersch doet net het omgekeerde.

Beide vroede heren weten natuurlijk perfect dat niemand er ooit in geslaagd is een sluitend bewijs te leveren voor het bestaan of het niet-bestaan van een opperwezen. Ook het formuleren van een heldere definitie van wie of wat God is, is niemand ooit gelukt. Thomas van Aquino kwam niet verder dan “ipsum esse” en zijn godsbewijzen zijn nog altijd voer voor veel discussie. Enige bescheidenheid is dan ook op zijn plaats voor wie beweert over God het laatste woord te hebben gezegd.

Foto: © Reporters