Pleidooi voor een culturele wedergeboorte

Op zondag 14 oktober stappen we naar de stembus om onze lokale besturen te kiezen. In tijden van verdeeldheid en polarisatie moeten we op lokaal niveau op zoek naar wat ons bindt. Hierin schuilt de kracht van kunst, cultuur, erfgoed en cultuureducatie. De komende weken en maanden zullen er uit verschillende hoeken (belangenorganisaties, steunpunten, verenigingen, theaters, musea,…) pleidooien op tafel komen om stads- en gemeentebesturen ertoe aan te zetten meer te investeren in cultuur. Terecht, maar laat ons vooral ook het debat inhoudelijk voeren.

We beginnen met enkele observaties.

Cultuur als ‘rest’

Ten eerste: cultuur is op lokaal niveau (net zoals op gemeenschapsniveau) geen prioriteit. De cultuurportefeuille is vaak een soort restbevoegdheid die wordt toegekend aan schepenen die naast de ‘zware’ bevoegdheden grijpen en die inhoudelijk niet noodzakelijk deskundig zijn in de materie. Of wat te denken van een ‘superschepen’ van ondernemerschap die zowat alle bevoegdheden naar zich toetrekt, behalve cultuur (DS, 18 juni 2018). Een ware miskenning van de realiteit én het potentieel van cultureel ondernemerschap, maar ook een mooie illustratie van hoe cultuur ook op plaatselijk niveau te vaak een stiefmoederlijke behandeling krijgt. Niet alleen is cultuur één van de bouwstenen van onze Vlaamse identiteit, het is ook de motor van innovatie, een aantrekkingspunt voor toerisme en economische bedrijvigheid en ons visitekaartje in Europa en de wereld.

Geen eenheidsworst

Ten tweede: om een breed publiek aan te spreken is het culturele aanbod op plaatselijk niveau verzand tot snel verteerbare eenheidsworst. In het zog van de cultuurparticipatiebeweging die sinds de jaren ’60 van de vorige eeuw door Vlaanderen trok, beschikt Vlaanderen over een sterk netwerk van plaatselijke culturele infrastructuur. We zijn niet blind voor de originele en vernieuwende culturele initiatieven die op gemeentelijk niveau plaatsvinden, maar grosso modo kan je in elk cultureel centrum van Vlaanderen zowat naar steeds dezelfde artiesten gaan kijken. Een voor-elk-wat-wils-programmering, gericht op de ‘gemiddelde’ smaak van het publiek scheert daarbij hoge toppen.

Cultuur leidt tot integratie

Ten derde: lokale besturen weten geen raad met de gemeenschapsvormende rol van cultuur. We waren beiden recent in het werkveld getuige van discussies over het creëren van een natiegevoel versus een sociale cohesie in een veelkleurige samenleving. Diversiteit in het cultureel aanbod is logisch. Maar het is onze overtuiging dat cultuur mensen bij elkaar kan brengen en weg moet van de opdeling tussen culturele achtergronden. Cultuur mag geen excuus zijn om niet te integreren. Integendeel, een gezamenlijke culturele beleving kan leiden naar integratie. Een gemeenschapsvormend cultuurbeleid laat zijn inwoners ontplooien en steunt het ontwikkelen van competenties en identiteit. We kiezen ten volle voor ‘empowerment’ in cultuurparticipatie.

Schaf schepen van cultuur af!

Deze drie observaties leiden ons tot volgende vragen: (1) hoe organiseren we het cultuurbeleid op lokaal niveau; (2) welke soort cultuur verdient daarbij de aandacht en voor wie is deze bedoeld (3) waartoe organiseren we een lokaal cultuurbeleid?

Wat betreft de eerste vraag  – hoe het cultuurbeleid op lokaal niveau te organiseren – stellen we een radicale oplossing voor. Schaf de functie van ‘schepen van cultuur’ af en leg cultuur in handen van directe burgerdemocratie. Gezien cultuur geen prioriteit is voor een schepencollege en het te vaak aan deskundigheid ontbreekt, willen we een directe stem geven aan de burgers inzake de culturele bevoegdheden. Via een burgerplatform beslissen de inwoners rechtstreeks over waar het met het plaatselijke cultuurbeleid heen moet en geven ze samen vorm aan de ‘civil society’. De verantwoordelijkheid van de plaatselijke culturele instellingen zoals cultuur- en gemeenschapscentra en gemeentelijke bibliotheken kan onder verantwoordelijkheid van een andere schepen komen te liggen. Culturele instellingen met bovenlokale uitstraling zoals theaters of musea vallen in deze constructie niet langer onder de gemeentelijke bevoegdheid, maar worden overgeheveld naar Vlaams niveau. Provincies bieden geen oplossingen meer, gezien cultuur niet langer tot hun bevoegdheden hoort.

Creëer culturele burgerfora

Het antwoord op de tweede vraag – welke soort cultuur brengen we op plaatselijk niveau onder de aandacht en tot wie richten we ons – schuilt in de opvatting over cultuur. We kiezen voor een brede visie op cultuur. Een cultuurbeleid dat vertrekt vanuit deze brede invulling hecht belang aan geschiedenis en toekomst, platteland en stad, lage en hoge, populaire en elitaire kunst, traditie en vernieuwing. Een breed publiek bereik je niet door de lat zo laag te leggen dat iedereen erover kan, maar door een thuis te bieden aan kunst waarin een brede cultuurgemeenschap van zowel liefhebbers als de experten zich herkent. De instelling van culturele burgerfora die op plaatselijk niveau kunnen beslissen over het cultureel beleid is de beste garantie om deze diversiteit – met aandacht voor zowel verbreding én verdieping – in de praktijk te realiseren. Radicale aanpassingen gericht op het tegengaan van een te grote mate van blokkerende institutionalisering. Ons voorstel biedt opportuniteiten aan nieuwe allianties en clusters om vernieuwend en regionaal aan de slag te gaan.

Engagement in de samenleving

Onze derde vraag – waartoe organiseren we een lokaal cultuurbeleid – brengt ons bij de verbindende kracht van kunst en cultuur. Cultuur schept kansen om van onderuit te bouwen aan een sterke lokale gemeenschap. Wanneer individuen, burgers, verenigingen, organisaties en bedrijven samen de schouders zetten onder gemeenschappelijke culturele projecten, leidt dit tot een betrokken gemeenschap. Via cultuur nemen burgers een engagement op in de samenleving. Cultuur vormt zo de voedingsbodem voor een verantwoord burgerschap. Er moet een legitimatie voor de ambities uitgeschreven worden en de bouwstenen aangereikt.Men moet oog hebben voor een verscherpte concurrentie op de markt, een ander gedrag van de consument in tijden van Netflix. We moeten beseffen dat er nood is aan een cultuurhistorisch denkkader aan de wijde horizon met aandacht voor de Vlaamse canon dat ingevuld wordt met een nieuw cultureel idioom. Een herschikking van gedachten dient zich aan.